Ngày soạn : Ngày dạy : Tuần 8 - Tiết 38: Văn bản: MIÊU TẢ NỘI TÂM TRONG VĂN BẢN TỰ SỰ A. Mục tiêu bài dạy: 1. Kiến thức: + Nội tâm nhân vật và miêu tả nhân vật trong tác phẩm tự sự. + Tác dụng của miêu tả nội tâm và mối quan hệ giữa nội tâm với ngoại hình trong khi kể chuyện. 2. Kỹ năng: + Phát hiện và phân tích được tác dụng của miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự. + Kết hợp kể chuyện với miêu tả nội tâm nhân vật khi làm bài văn tự sự. 3. Đánh giá năng lực: + Năng lực giao tiếp, lắng nghe tích cực, kĩ năng hợp tác, kĩ năng ra quyết định tìm kiếm và xử lí thông tin. 4. Thái độ: + Giáo dục học sinh ý thức vận dụng miêu tả nội tâm khi giao tiếp và tạo lập văn bản. B. Chuẩn bị: * Giáo viên: Bảng phụ, tìm kiến thức tích hợp trong các văn bản đã học để làm phiếu học tập phục vụ dạy học * Học sinh: Đọc và trả lời câu hỏi SGK C. Phương pháp: + Nêu vấn đề, hỏi đáp, phân tích, quy nạp, thực hành. + Kĩ thuật chia nhóm, viết tích cực, trình bày một phút, động não, giao nhiệm vụ D. Tiến trình giờ dạy: 1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ: ? Yếu tố miêu tả có vai trò ntn trong văn bản tự sự? Thường trả lời cho câu hỏi nào? * Đáp án: + Trong văn bản tự sự, miêu tả cụ thể, chi tiết về cảnh vật, nhân vật, sự việc có tác dụng làm cho câu truyện trở nên sinh động, hấp dẫn và gợi cảm. + Yếu tố miêu tả trả lời câu hỏi: Sự việc đó diễn ra như thế nào? + Yếu tố tự sự trả lời câu hỏi: Sự việc nào đã diễn ra? 3. Bài mới: HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG: - Mục tiêu: tạo hứng thú, tâm thế cho học sinh; tạo tình huống/vấn đề học tập nhằm huy động kiến thức, kinh nghiệm hiện có của học sinh và nhu cầu tìm hiểu kiến thức mới liên quan đến tình huống/vấn đề học tập - Phương pháp, kĩ thuật: quan sát tranh ; - Thời gian: Cho HS đóng hoạt cảnh lão Hạc đang cùng trò chuyện với ông giáo. Chú ý nét mặt lão Hạc: đau khổ, buồn rầu... ? Trong cuộc trò chuyện của lão hạc với ông giáo, nhìn nét mặt lão Hạc ta thấy tâm trạng của lão thế nào? Đó là một yếu tố giúp nhà văn xây dựng nhân vật thành công -> Tìm hiểu bài hôm nay HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC - Mục tiêu: Trang bị cho học sinh những kiến thức mới liên quan đến tình huống/ vấn đề nêu ra ở hoạt động khởi động - Phương pháp, kĩ thuật: Tổ chức các hoạt động tìm hiểu và phân tích ngữ liệu, thảo luận nhóm, báo cáo kết quả, thảo luận cặp đôi - Thời gian: Hoạt động của giáo viên - học sinh Nội dung bài họ KT hỏi đáp, phân tích * Giáo viên: Tác phẩm “ Hoàng Lê nhất thống chí” miêu tả hình ảnh vua Quang Trung trong trận Ngọc Hồi bằng cách nào? + quan sát thấy, nhìn thấy… * Giáo viên: Vậy miêu tả nội tâm là gì? Trước hết ta cần hiểu: Nội tâm là gì? + Nội tâm là suy nghĩ, tâm trạng, thái độ, tình cảm sâu kín của nhân vật. * Giáo viên: Gọi học sinh đọc ví dụ SGK- I Tìm hiểu yếu tố miêu tả nội tâm trong văn băn tự sự: 1. Phân tích VD(SGK-117) ? Tìm những câu thơ tả cảnh và những câu thơ miêu tả tâm trạng của Thuý Kiều? - Những câu thơ tả cảnh: “ Trước lầu Ngưng Bích…bụi hồng dặm kia”… - Những câu thơ tả nội tâm: “Bên..........trời Có khi gốc tử ... ”. “Buồn trông…” * Ví dụ 1: - Những câu thơ tả cảnh(1) “ Trước lầu Ngưng Bích…bụi hồng dặm kia”… -> Đối tượng miêu tả: Cảnh sắc thiên nhiên (không gian, thời gian, màu sắc, cảnh vật,..) -( Miêu tả ngoài, quan sát trực tiếp) ? Nhờ dấu hiệu nào mà em biết được đó là những câu thơ tả cảnh? Miêu tả bên ngoài, là cảnh sắc tự nhiên, người đọc có thể quan sát trực tiếp được bằng các giác quan: Hình dáng, màu sắc... Tả cảnh : Đối tượng miêu tả: Cảnh sắc thiên nhiên (không gian, thời gian, màu sắc, cảnh vật,..) -> Miêu tả ngoài, quan sát trực tiếp(ghi 1) - Những câu thơ tả tâm trạng : “Bên..........trời Có khi gốc tử ... ”. “Buồn trông…” ? Dấu hiệu nào cho thấy đây là những câu thơ miêu tả tâm trạng Thuý Kiều? + Vì đó là những câu thơ tái hiện suy nghĩ, tình cảm của Kiều: Xót xa về cảnh ngộ bơ vơ, dày vò day dứt vì tình yêu không giữ được trọn vẹn, lo lắng nhớ thương cha mẹ già ở chốn quê nhà không ai chăm sóc phụng dưỡng …) + Diễn tả tâm trạng nhiều chiều của Thuý Kiều: nhớ nhà- cô đơn; nghĩ đến số phận trôi nổi của mình- buồn tủi; tuyệt vọng- chán chường, cảm giác chao đảo, ngả nghiêng,… -> Tái hiện ý nghĩ, tình cảm, cảm xúc, diễn biến tâm trạng của Kiều * Giáo viên lưu ý: Sự phân biệt giữa miêu tả cảnh sắc TN và miêu tả nội tâm chỉ tương đối bởi trong miêu tả cảnh TN đã gửi gắm tình cảm và trong miêu tả nội tâm cũng có những yếu tố ngoại cảnh đan xen. ? Những câu thơ tả cảnh có mối quan hệ như thế nào với việc thể hiện nội tâm nhân vật? + Quan hệ chặt chẽ với nhau, từ việc miêu tả ngoại hình, hoàn cảnh mà người viết cho ta thấy được tâm trạng bên trong của nhân vật và ngược lại, từ việc miêu tả tâm trạng, người ta hiểu được hình thức bên ngoài. ? Tác giả dùng biện pháp gì để miêu tả nội tâm nhân vật? => Miêu tả nội tâm không quan sát trực tiếp mà phải dựa vào hiểu biết, vốn kiến thức, kinh nghiệm sống và tâm lí người. -> Miêu tả trực tiếp ý nghĩ, cảm xúc, tình cảm của nhân vật. * Gọi học sinh đọc ví dụ 2 * Giáo viên: Để lột tả nội tâm nhân vật tác giả làm cách nào? - Bằng cách miêu tả ngoại hình qua khuôn mặt, ánh mắt, cái miệng ? Miêu tả nội tâm có thể nhìn bằng mắt như miêu tả ngoại cảnh không? cần phải có yếu tố nào? Em có nhận xét gì về cách miêu tả nội tâm nhân vật của tác giả? + Miêu tả những biến đổi trên nét mặt -> diễn tả nội tâm đau đớn, dằn vặt, đau khổ của lão Hạc -> gián tiếp. ? Qua phân tích ví dụ, em thấy miêu tả nội tâm có tác dụng như thế nào đối với việc khắc hoạ nhân vật trong văn bản tự sự? HS khá * Giáo viên khái quát: Nhân vật là yếu tố quan trọng nhất trong văn bản tự sự. Để xây dựng được nhà văn thường miêu tả ngoại hình (hình dáng bên ngoài) của nhân vật và miêu tả nội tâm (chân dung tinh thần) của nhân vật; tái hiện lại những trăn trở, dằn vặt, những rung động tinh vi trong tư tưởng, tình cảm của nhân vật…những yếu tố này nhiều khi không thể tái hiện bằng miêu tả ngoại hình. Vì thế miêu tả nội tâm có vai trò lớn trong việc khắc hoạ đặc điểm tính cách nhân vật, làm cho nhân vật thêm sinh động. * Ví dụ 2: Đoạn trích “Lão Hạc” – Nam Cao miêu tả nội tâm thông qua cách miêu tả ngoại hình (nét mặt, cử chỉ của lão Hạc) -> Miêu tả gián tiếp. ? Từ đó em hãy cho biết: thế nào là miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự ? Có mấy cách miêu tả nội tâm của nhân vật ? - Các cách miêu tả nội tâm nhân vật + Cách trực tiếp: diễn tả suy nghĩ, cảm xúc, tình cảm của nhân vật + Cách gián tiếp: miêu tả cảnh vật, nét mặt, cử chỉ, trang phục của nhân vật - Các cách miêu tả nội tâm nhân vật : + Cách trực tiếp: diễn tả suy nghĩ, cảm xúc, tình cảm của nhân vật + Cách gián tiếp: miêu tả cảnh vật, nét mặt, cử chỉ, trang phục của nhân vật * Giáo viên: chia lớp thành 2 khu vực mỗi khu vực thành 1 nhóm- phiếu học tập ( Nhóm bàn- 2 phút) ? Đọc đoạn văn sau & trả lời câu hỏi bên dưới; “ Mặt trời đã xế bóng ngang các sườn đồi, nhưng tôi cảm thấy dường như còn chần chừ không muốn lặn, còn muốn nhìn tôi. ánh mặt trời tô điểm con đường tôi đi, mặt đất rắn mùa thu trải dưới chân tôi nhuộm thành màu đỏ, màu tím. Từng cụm bông lau khô vun vút bay lên như những tia lửa lập loè. Mặt trời rọi lửa lên những chiếc cúc mạ bạc trên tấm áo đầy mụn vá tôi đang mặc. Và tôi cứ chạy đi, trong lòng hoan hỉ nói với đất trời, gió mây: “ Hãy nhìn tôi đây ! Hãy nhìn xem tôi đáng kiêu hãnh chừng nào. Tôi sẽ học hành, tôi sẽ đến trường & dẫn cả các bạn khác đến...” a, Tìm những câu văn m.tả bên ngoài với m.tả nội tâm bên trong của nhân vật? b, Phân tích mối quan hệ giữa m.tả bên ngoài & mtả nội tâm bên trong? * Học sinh tìm nhanh & trả lời-> g.viên kết luận: Điểm khác nhau giữa m.tả bề ngoài & m.tả nội tâm bên trong. ? Khi làm bài văn: Kể về 1 kỉ niệm đáng nhớ đối với con vật nuôi mà em yêu thích. 1 bạn đã kể việc để lạc mất chú chó yêu như sau: “ Mải xem bác ấy nặn con gà trống, em quên mất Mi-lu. Lát sau qay lại chẳng thấy Mi-lu đâu, em vội vàng đi tìm khắp công viên mà vẫn không thấy nó đâu. Mãi sau đang nhớn nhác gọi, em thấy nó trong cái vườn nhỏ, đang loay hoay tìm lối ra.” a, Theo em vì sao cách kể của bạn chưa phong phú? b, Hãy viết lại đoạn văn trên cho sinh động hơn? * Gọi đại diện các nhóm trả lời & rút kinh nghiệm về vai trò của yếu tố miêu tả nội tâm trong văn tự sự. * Gọi học sinh đọc Ghi nhớ SGK-117 2. Ghi nhớ ( Sgk-117) HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP - Mục tiêu: Học sinh vận dụng những kiến thức mới đã học ở phần hình thành kiến thức vào các tình huống cụ thể thông qua hệ thống bài tập - Phương pháp, - Kĩ thuật: Trả lời nhanh, KT khăn phủ bàn - Thời gian: ? Xác định được các chi tiết miêu tả ý nghĩ, tâm trạng, thái độ, cảm xúc của nhân vật trong một văn bản tự sự đã học và cho biết đó là các chi tiết miêu tả trực tiếp hay gián tiếp nội tâm nhân vật ? (H khá giỏi) + Kiều ở lầu Ngưng Bích + Cô bé bán diêm II. Luyện tập: ? Xác định được các chi tiết miêu tả ý nghĩ, tâm trạng, thái độ, cảm xúc của nhân vật trong một văn bản tự sự đã học và cho biết đó là các chi tiết miêu tả trực tiếp hay gián tiếp nội tâm nhân vật? Bài tập: Chia lớp thành các nhóm nhỏ, các nhóm thảo luận câu hỏi trên các phiếu học tập và trình bày kết quả thảo luận (KN tự tin, giao tiếp, tìm kiếm thông tin…) ? Phát hiện, nhận biết được những câu văn, câu thơ miêu tả nội tâm nhân vật trong một văn bản tự sự đã học và chỉ rõ tác dụng của nó? ? Đọc và xác định yêu cầu của bài tập số 3? ? Kể lại diễn biến một sự việc trong đó có các chi tiết miêu tả tâm trạng bản thân? • Kĩ thuật động não, viết sáng tạo theo hướng dẫn Cần kể được 1 số nội dung: + Sự việc không hay mình gây cho bạn bè là s.việc gì? Diễn ra n.t.nào? + Miêu tả tâm trạng sau khi gây ra việc không hay đó? * Yêu cầu : Học sinh tự viết-> trình bày trước lớp. * Học sinh nhận xét * Giáo viên nhận xét đánh giá kết quả-> rút kinh nghiệm kĩ năng viết văn tự sự có kết hợp với miêu tả nội tâm. Bài tập: ? Phát hiện, nhận biết được những câu văn, câu thơ miêu tả nội tâm nhân vật trong một văn bản tự sự đã học và chỉ rõ tác dụng của nó? a. “Tà tà bóng ngả về tây, Chị em thơ thẩn dan tay ra về Bước dần theo ngọn tiểu khê, Lần xem phong cảnh có bề thanh thanh. Nao nao dòng nước uốn quanh Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang.” (Cảnh ngày xuân- Truyện Kiều) ->Miêu tả gián tiếp=>T/d : Bộc lộ tâm trạng luyến tiếc, lặng buồn trong tâm hồn một cô gái trẻ. b. “Về đến nhà, chàng la um lên cho hả giận. Vợ chàng khóc mà rằng: - Thiếp vốn con kẻ khó, được nương tựa nhà giàu. Sum họp chưa thỏa tình chăn gối, chia phôi vì động việc lửa binh. Cách biệt ba năm giữ gìn một tiết. Tô son điểm phấn từng đã nguôi lòng. ngõ liễu tường hoa chưa hề bén gót. Đâu có sự mất nết hư thân như lời chàng nói. Dám xin bày tỏ để cởi mối nghi ngờ. Mong chàng đừng một mực nghi oan cho thiếp.” (Chuyện người con gái Nam Xương- Nguyễn Dữ) -> Miêu tả trực tiếp nội tâm nhân vật=>T/d: Tâm trạng đau buồn, cố giãi bày, mong chồng đừng nghi oan. Bài tập 3 ( SGK- 117) Ghi lại tâm trạng của em sau khi để xảy ra một chuyện có lỗi với bạn? HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG - Mục tiêu: Hệ thống những kiến thức đã học và luyện tập - Phương pháp: Vấn đáp - Kĩ thuật: Trả lời nhanh, KT khăn phủ bàn - Thời gian: Đọc đoạn văn sau và thực hiện yêu cầu phía dưới: Một mùi hương lạ xông lên trong lớp. Trông hình gì treo trên tường tôi cũng thấy lạ và hay hay. Tôi nhìn bàn ghế chỗ tôi ngồi rất cẩn thận rồi tự nhiên nhận là vật riêng của mình. Tôi nhìn người bạn tí hon ngồi bên tôi, một người bạn tôi chưa hề biết, nhưng lòng tôi vẫn không cảm thấy sự xa lạ chút nào. Sự quyến luyến ấy tự nhiên và bất ngờ quá đến tôi cũng không dám tin là có thật. Một con chim con liệng đến đứng trên bờ cửa sổ, hót mấy tiếng rụt rè rồi vỗ cánh bay cao. Tôi đưa mắt thèm thuồng nhìn theo cánh chim. Một kỷ niệm cũ đi bẫy chim giữa cánh đồng lúa bay trên bờ sông Viêm sống lại đầy dẫy trong trí tôi. Nhưng những tiếng phấn của thầy tôi gạch mạnh trên bảng đen đã đưa tôi về cảnh thật.Tôi vòng tay lên bàn chăm chỉ nhìn thầy viết và lẩm bẩm đọc: Bài tập viết : Tôi đi học ! a.Nêu những cảm xúc của nhân vật "tôi" khi ngắm nhìn lớp học và người bạn mới b.Vì sao nhân vật "tôi" bỗng nhiên nhớ về kỉ niệm cũ của những ngày đi bẫy chim? Điều gì đưa ý nghĩ của nhân vật "tôi" quay trở lại lớp học, bài học? c.Theo em, diễn biến tâm của nhân vật tôi trong đoạn trích trên có được miêu tả hợp lí không? Vì sao? HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI, SÁNG TẠO - Mục tiêu: tìm tòi, mở rộng thêm những gì đã được học, dần hình thành nhu cầu học tập suốt đời. - Phương pháp: thảo luận nhóm - Kĩ thuật: hỏi và trả lời, trình bày một phút, chia nhóm, giao nhiệm vụ - Phương tiện: Phiếu học tập - Thời gian: ? Hãy đóng vai nhân vật Vũ Nương kể về cuộc đời mình ( trong khi kể em có vận dụng yếu tố miêu tả nội tâm - Trải nghiệm ) 4. Hướng dẫn học bài và chuẩn bị bài sau: + Học thuộc ghi nhớ, nắm được nội dung bài học. + Phân tích một đoạn văn tự sự có sử dụng các yếu tố miêu tả tâm trạng nhân vật đã học. + Đọc và chuẩn bị " Chương trình Ngữ Văn địa phương phần Văn"