Ngày soạn : Ngày dạy : Tuần 10 - Tiết 50: ĐOÀN THUYỀN ĐÁNH CÁ (Tiếp) (Huy Cận) A. Mục tiêu bài dạy: 1. Kiến thức: + Nắm về tác giả Huy Cận và hoàn cảnh ra đời của bài thơ. + Nhận biết những xúc cảm của nhà thơ trước biển cả rộng lớn và cuộc sống lao động của người dân trên biển + Hiểu nghệ thuật ẩn dụ, phóng đại, cách tạo dựng những hình ảnh tráng lệ, lãng mạn. 2.Kỹ năng: + Đọc-hiểu một tác phẩm thơ hiện đại + Phân tích được một số chi tiết nghệ thuật tiêu biểu trong bài thơ + Cảm nhận được cảm hứng về thiên nhiên và cuộc sống lao động của tác giả được đề cập tới trong tác phẩm. 3. Đánh giá năng lực: + Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin, quản lí thời gian + Kĩ năng ra quyết định, hợp tác, giao tiếp, lắng nghe tích cực 4. Thái độ: + Giáo dục học sinh thêm yêu con người và cuộc sống lao động đầy thi vị, lãng mạn, nên thơ của người dân vùng biển Quảng Ninh, *Tích hợp bảo vệ môi trường + Giáo dục học sinh ý thức bảo vệ môi trường biển. B. Chuẩn bị: * Giáo viên: Chân dung nhà thơ Huy Cận; Tranh ảnh minh hoạ cho bài thơ, bảng phụ. * Học sinh: Đọc và trả lời câu hỏi SGK, tìm hiểu thêm về tác giả, tác phẩm C. Phương pháp: + Nêu vấn đề, hỏi đáp, phân tích, thảo luận nhóm, giảng bình, máy chiếu, máy tính. + Kĩ thuật động não, khăn phủ bàn, chia nhóm, trình bày một phút, D. Tiến trình giờ dạy: 1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ: * Giáo viên trình chiếu câu hỏi ? Đọc thuộc hai khổ thơ đầu của bài thơ “ Đoàn thuyền đánh cá”? Phân tích cảnh hoàng hôn trên biển và cảnh đoàn thuyền đánh cá ra khơi? * Đáp án: + So sánh: Mặt trời đỏ rực như hòn lửa đang xuống biển, + Liên tưởng, nhân hoá: vũ trụ như một ngôi nhà lớn với màn đêm buông xuống là cánh cửa khổng lồ, những con sóng là then cài cửa => hoàng hôn đẹp rực rỡ, bí ẩn, nhưng gần gũi với con người: Thời điểm 1 ngày đã kết thúc. vũ trụ đi vào trạng thái nghỉ ngơi.=> Khắc họa những hình ảnh đẹp về mặt trời lúc hoàng hôn. + Đối lập với trạng thái đó là hành động của con người: 1 ngày lao động trên biển bắt đầu, sự ra đi như vậy đã trở nên quen thuộc qua từ “lại” => hình ảnh lãng mạn “ Câu hát căng buồm” gợi không khí vui tươi phấn khởi, hào hùng, mạnh mẽ của những người đi biển. 3. Bài mới: HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG - Mục tiêu: tạo hứng thú, tâm thế cho học sinh; tạo tình huống/vấn đề học tập nhằm huy động kiến thức, kinh nghiệm hiện có của học sinh và nhu cầu tìm hiểu kiến thức mới liên quan đến tình huống/vấn đề học tập - Phương pháp, kĩ thuật: quan sát tranh ; - Thời gian: GV dẫn dắt vào bài: Đây là những người đã góp phần xây dựng đất nước từ hàng trăm, hàng ngàn năm nay. Đặc biệt là những ngư dân, họ không chỉ phát triển kinh tế mà còn góp phần không nhỏ trong việc bảo vệ biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc. Để xem hoạt động đánh bắt cá của những người dân chài diễn ra như thế nào, cô trò ta sẽ cùng nhau theo dõi tiết 2 của bài học ngày hôm nay HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC - Mục tiêu: Trang bị cho học sinh những kiến thức mới liên quan đến tình huống/ vấn đề nêu ra ở hoạt động khởi động - Phương pháp, kĩ thuật: Tổ chức các hoạt động tìm hiểu và phân tích ngữ liệu, thảo luận nhóm, báo cáo kết quả, thảo luận cặp đôi - Thời gian: Hoạt động của giáo viên- học sinh Nội dung * Giáo viên: Các khổ thơ tiếp theo tập trung miêu tả vào hoạt động của những người dân chài lưới trên biển. Đó là cảnh biển đêm và bức tranh lao động trong khung cảnh biển đêm đó. * Giáo viên chiếu 4 khổ thơ tiếp theo và yêu cầu học sinh đọc lại. b Đoàn thuyền đánh cá trên biển trong đêm trăng: ? Hai câu đầu của khổ thơ thứ 3 miêu tả điều gì? + Cảnh đoàn thyền lướt đi êm trên biển đêm trăng và chuẩn bị đánh cá được tả như bức tranh lãng mạn, hào hùng. + Lái gió, lướt giữa mây cao.... ? Từ " lướt" gợi tả điều gì? + Tốc độ nhanh, con thuyền thật dũng mãnh giữa thien nhiên bao la ? Cách viết “ Thuyền ta lái gió với buồm trăng, lướt giữa mây cao với biển bằng”gợi cho em suy nghĩ gì? ? Hình ảnh con thuyền trước biển cả lúc này như thế nào? + Lái gió với buồm trăng + Lướt, ra đậu, dò, dàn, đan, giăng... -> Động từ mạnh chỉ hoạt động để miêu tả tư thế lướt sóng ra khơi nhanh, con thuyền thật dũng mãnh và hoạt động đánh bắt của con thuyền như một trận chiến đấu thực sự trên biển->hiện lên như một bức tranh đẹp, lãng mạn, hào hùng. -> Tầm vóc con người đã thay đổi: họ có sức mạnh to lớn để chinh phục thiên nhiên, khai thác tài nguyên của biển cả, + Hình ảnh" Thuyền ta lái gió...lướt…"-> Bút pháp lãng mạn, hào hùng, ĐT lái, lướt :con thuyền đánh cá vốn nhỏ bé trước biển cả bao la trở thành con thuyền kì vĩ, khổng lồ với kích thước rộng lớn để hoà nhập với thiên nhiên, vũ trụ. ? Công việc đánh bắt cá của các thuỷ thủ được m.tả như thế nào? + Dò bụng biển... + Dàn đan thế trận... + Thuyền có gió làm bánh lái, trăng làm buồm ? Em có nhận xét gì về cách miêu tả của tác giả ở đây? ? Khổ thơ trên còn gợi cho em những liên tưởng nào khác nữa? + Con thuyền ra khơi có gió làm lái, có trăng làm buồm. Trăng gió, mây trên cao hoà với biển bằng và con thuyền ở dưới -> bức tranh hài hoà... Mỗi thuỷ thủ trên tàu là một người chiến sỹ, mỗi dụng cụ đánh bắt cá là một thứ vũ khí, con người bước vào trận chiến thực sự chinh phục thiên nhiên. + So sánh, liên tưởng, động từ mạnh liên tiếp-> công việc lao động nguy hiểm, gian nan, vất vả như một trận chiến đấu thực sự. ? Tuy nhiên tác giả lại miêu tả không khí đánh bắt cá thật nhẹ nhàng & thơ mộng. Điều đó được thể hiện qua những từ ngữ nào? + Ta hát bài ca gọi cá vào + Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao ? Những hình ảnh được sáng tạo như trên có thể không hoàn toàn đúng trong thực tế nhưng tác giả muốn khắc họa điều gì? - Cách đánh bắt cá: + Hát: gọi cá. + Gõ thuyền: nhịp trăng cao -> Cảnh vừa thực vừa lãng mạn, nghệ thuật nhân hoá => Khả năng chinh phục thiên nhiên và sức mạnh to lớn của con người. ? Câu thơ “Biển cho ta cá như lòng mẹ... buổi nào” gợi ra cho em sự liên tưởng nào? + Biển như người mẹ, ân tình, sẵn sàng chăm sóc và dâng tặng cho con người những gì quý giá nhất của mình=> Là món quà xứng đáng cho sức lao động và niềm tin thắng lợi của người dân chài. + Biển-như lòng mẹ: hình ảnh so sánh, ẩn dụ-> Biển không chỉ đẹp rực rỡ, giàu có, mà còn rất huyền bí ân tình như người mẹ: ca ngợi và biết ơn biển. ? Sự liên tưởng đó được xây dựng bằng hình ảnh nào? + So sánh, ẩn dụ * Giáo viên binh: Lời cảm tạ đất trời, cảm ơn biển cả đem lại cuộc sống ấm no. Lời cảm ơn ấy nhà thơ Tế Hanh viết: “ Nhờ ơn trời biển lặng cỏ đầy ghe”. Đây chính là khúc ca say đắm về sự giao hoà biết bao thân thiết, ưu ái giữa con người & biển cả. Hình ảnh so sánh thật đẹp, gần gũi. Biển như bà mẹ hiền từ mãi mãi chở che, nuôi dưỡng, bao bọc con người không chỉ hôm nay mà cả mãi mãi về sau=> Tình yêu & niềm tự hào, biết ơn của con người dành cho biển cả. ? Sự giàu có của biển được tác giả miêu tả qua hình ảnh nào? + Cá thu như đoàn thoi + Cá nhụ, chim, đé, song ..-> lấp lánh ? Hình ảnh cá song được nhà thơ đặc tả như thế nào? + Loài cá ngon có giá trị về kinh tế...là món quà xứng đáng cho sức lao động và niềm tin thắng lợi của người dân chài. ? Sự đặc sắc trong các hình ảnh thơ mà tác giả sử dụng ở đây là gì? + Dùng đại từ xưng “em” để gọi cá + Động từ: lóe + Tính từ: vàng choé ? Sự sáng tạo ấy mang lại hiệu quả gì cho thơ bài thơ? + Sự sáng tạo trong việc sử dụng ngôn ngữ của tác giả. Tạo được những hình ảnh đặc biệt sinh động và mới lạ về cá, biển->dựng lên bức tranh đầy màu sắc kì ảo về biển. ? Cho biết trong câu thơ “ Đêm thở sao lùa nước Hạ Long”tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật nào để diễn tả cảnh đêm Hạ Long? + Nghệ thuật nhân hoá: Biển đêm thở phập phồng, ánh sao đêm tan in trong lòng biển-> Cảnh vật lung linh huyền ảo như thế giới thần tiên cổ tích. + Liên tưởng, liệt kê, so sánh, nhân hoá-> Vẻ ®ẹp lung linh, huyền ảo của biển: sự phong phú đa dạng của các loài cá => bức tranh rực rỡ sắc màu và kì ảo về biển. ? Để viết được những câu thơ hấp dẫn như thế, ngoài yếu tố nghệ thuật trên, nhà thơ còn vận dụng những yếu tố nào khác nữa ? ( Học sinh thảo luận nhóm- 3 phút) + Trực tiếp quan sát. + Dồi dào trí tưởng tượng, liên tưởng phong phú, tấm lòng yêu quê hương tha thiết tự hào với vẻ đẹp, sự giàu có của biển cả. ? Cách đánh bắt cá của người dân có gì đặc biệt? + Hình thức đánh bắt cá cổ truyền được nhà thơ vận dụng đưa vào trong thơ ca, ở đây gõ vào mạn thuyền không phải ai khác mà là trăng, nước vỗ mạn thuyền mang theo ánh trăng. ? Em có nhận xét gì về âm hưởng, nhịp điệu lời thơ ? + Âm hưởng khoẻ khoắn, sôi nổi phơi phới bay bổng, lời thơ nhịp thơ dõng dạc như khúc hát hùng tráng. + Cách gieo vần biến hoá linh hoạt, trắc- bằng xen kẽ : T: Tạo sức dội, sức mạnh. B: Vang xa, bay bổng. ? Cảnh kéo lưới diễn ra vào thời gian nào? + Thời gian: Đêm tàn, trời sắp sáng ? Tác giả đã miêu tả động tác kéo lưới của người dân chài ra sao? + Hành động: Kéo xoăn tay chùm cá nặng ? Em hiểu 2 câu thơ “ Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng... rạng đông” như thế nào? + Động tác khỏe khoắn, khéo léo. Câu thơ gợi tả hình ảnh người dân chài khỏe mạnh trong tư thế nghiêng mình dồn hết sức lực vào đôi tay cuồn cuộn để kéo mẻ lưới đầy ắp cá. * Cảnh kéo lưới: + Kéo xoăn tay chùm cá nặng -> Khoẻ khoắn, mạnh mẽ, say sưa, hào hứng => Kết quả lao động tốt đẹp, rực rỡ. ? Em có nhận xét gì về cảnh kéo lưới của những người đánh cá? ? Những câu thơ nào nói lên kết quả của chuyến ra khơi? + Chùm cá nặng + Vẩy bạc, đuôi vàng loé rạng đông ? Do dâu mà họ có kết quả như vậy? * G.viên : Bài thơ miêu tả cảnh đánh bắt cá đêm trên biển nhưng hầu như tác giả không m.tả trực tiếp, hay khắc hoạ những động tác, hình ảnh lao động. Nhưng người đọc vẫn hình dung ra được không khí lao động say mê, hào hứng qua âm thanh, tiếng hát, hành động khoẻ “Kéo xoăn tay” thành công đó nhờ những âm hưởng sôi nổi, phơi phới, bay bổng với lời thơ dõng dạc, trầm hùng, cách gieo vần biến hoá linh hoạt, bút pháp lãng mạn => Sự hoà hợp giữa con người & thiên nhiên tạo sức mạnh chinh phục biển cả. ? Em có nhận xét gì về cách miêu tả trong phần vừa phân tích? + Miêu tả sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người • Gọi học sinh đọc khổ thơ cuối ? Khổ thơ cuối m.tả cảnh gì? ? Cảnh đoàn thuyền trở về được miêu tả trong khung cảnh ra sao? ? Ở khổ thơ cuối tác giả đã lặp lại những hình ảnh & câu thơ nào? + Mặt trời + Câu hát 3.2 Bình minh trên biển, đoàn thuyền đánh cá trở về: + Thời điểm: lúc rạng đông. . ? Dụng ý của tác giả khi sử dụng các hình ảnh đó? ? Hình ảnh mặt trời ở khổ thơ cuối có gì khác so với khổ thơ đầu? + Mặt trời xuống biển: 1 ngày đã kết thúc, vũ trụ đi vào trạng thái nghỉ ngơi, ngày lao động trên biển bắt đầu. + Mặt trời đội biển: Ngày lao động trên biển đã kết thúc, mở ra 1 ngày mới với những hoạt động của con người trên đất liền. ? Hai câu thơ “ Câu hát căng buồm cùng gió khơi & Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời” thể hiện điều gì về những người lao động trên biển? + Câu hát đẩy thuyền ra khơi, câu hát gọi cá vào dệt lưới, câu hát ca ngợi những thành quả lao động của người dân đánh cá. + Sau 1 đêm lao động vất vả, mệt nhọc họ vẫn giữ được khí thế náo nức, hăng say, vui vẻ, yêu đời của mình + Câu hát căng buồm... + Đoàn thuyền chạy đua mặt trời. -> Biện pháp nhân hoá. => Đoàn thuyền trở về trong cảnh bình minh rực rỡ huy hoàng cùng niềm vui thắng lợi ? Từ huy hoàng trong câu thơ cuối có nghĩa gì? * Giáo viên: Sự liên tưởng mới mẻ: Đây không chỉ là màu sắc hiện thực của những khoang cá lộng lẫy, lấp lánh dưới ánh mặt trời. Đó còn là thành quả huy hoàng của 1 ngày lao động trên biển. Thiên nhiên tự nguyện dâng tặng, phục vụ con người những tài nguyên của biển, con người lao động miệt mài, khẩn trương, hăng say. ? Cả bài thơ được coi là khúc ca, đây là khúc ca gì? Tác giả làm thay lời của ai? + Ca ngợi thiên nhiên, con người lao động=> của chính những người dân chài lưới. ? Qua bài thơ, em cảm nhận được vẻ đẹp nào của thiên nhiên của con người lao động? * Giáo viên: Tiếng hát say mê, hào hứng, phần khởi nhưng mang nhiều ý nghĩa mới: tiếng hát của người chiến thắng. Hình ảnh câu hát được nhắc lại 4 lần như một điệp khúc với âm điệu khoẻ khoắn, sôi nổi. Đó là khúc ca khải hoàn của người chiến thắng, của người lao động. 4. Tổng kết 4.1 Nội dung- ý nghĩa * Nội dung + Vẻ đẹp tráng lệ của thiên nhiên hoài hoà với vẻ đẹp con người lao động: khoẻ khoắn, hào hùng, lạc quan. Bộc lộ niềm vui, niềm tự hào của nhà thơ trước cuộc sống và đất nước. • Học sinh thảo luận nhóm bàn – 3 phót ( Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin, quản lí thời gian; kĩ năng ra quyết định, hợp tác, giao tiếp, lắng nghe tích cực) ? Nếu cho rằng: Bài thơ là sự kết hợp hai nguồn cảm hứng của tác giả thì theo em đó là hai cảm hứng nào? + Bài thơ là sự kết hợp hai cảm hứng của tác giả: cảm hứng lãng mạn tràn đầy niềm vui hào hứng về cuộc sống mới trong thời kì Miền Bắc xây dựng CNXH và cảm hứng thiên nhiên vũ trụ-> Tạo ra hình ảnh rộng lớn tráng lệ, lung linh như một bức tranh sơn mài ? Bài thơ " Đoạn thuyền đánh cá" có ý nghĩa như thế nào? * ý nghĩa: Bài thơ thể hiện nguồn cảm hứng lãng mạn ngợi ca biển cả lớn lao, giàu đẹp, ngợi ca nhiệt tình lao động vì sự giàu đẹp cảụ đất nước của những con người lao động mới. ? Nêu những nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ? + ? Thể thơ, nhịp thơ, giọng điệu , hình ảnh thơ trong bài thơ có gì đặc biệt? + ? Những yếu tố đó góp phần tạo nên âm hưởng như thế nào cho bài thơ? ? Em có nhận xét gì về cách sử dụng ngôn ngữ thơ? + Sử dụng ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, nhạc điệu, gợi liên tưởng. * GV gọi học sinh đọc ghi nhớ ( SGK -142 ) 4.2 Nghệ thuật: + Sử dụng bút pháp lãng mạn với các biện pháp nghệ thuật đối lập, so sánh, nhân hóa, phóng đại + Khắc họa những hình ảnh đẹp về mặt trời lúc hoàng hôn, bình minh, hình ảnh biển cả và bầu trời trong đêm, hình ảnh ngư dân và đoàn thuyền đánh cá + Miêu tả sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người. + Sử dụng ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, nhạc điệu, gợi liên tưởng. 4.3 Ghi nhớ: ( SGK -142 ) HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP - Mục tiêu: Học sinh vận dụng những kiến thức mới đã học ở phần hình thành kiến thức vào các tình huống cụ thể thông qua hệ thống bài tập - Phương pháp, - Kĩ thuật: Trả lời nhanh, KT khăn phủ bàn - Thời gian: ? Sau khi học bài thơ, trong em đã được bồi đắp thêm tình cảm nào? ? Em học được cách miêu tả như thế nào của tác giả khi viết văn m.tả, biểu cảm? + Quan sát, tưởng tượng, liên tưởng, gợi cảm xúc. C. Luyện tập: HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG - Mục tiêu: Hệ thống những kiến thức đã học và luyện tập - Phương pháp: Vấn đáp - Kĩ thuật: Trả lời nhanh, KT khăn phủ bàn - Thời gian: ? Tình cảm của em đối với vùng biển quê hương, con người quê hương? ? Em có suy nghĩ gì về việc nhiều ngư dân sử dụng những công cụ bắt cá theo kiểu tận diệt: lưới mắt nhỏ, đánh mìn, kích điện (xung điện/xuyệt điện/ cào điện) HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI, SÁNG TẠO - Mục tiêu: tìm tòi, mở rộng thêm những gì đã được học, dần hình thành nhu cầu học tập suốt đời. - Phương pháp: thảo luận nhóm - Kĩ thuật: hỏi và trả lời, trình bày một phút, chia nhóm, giao nhiệm vụ - Phương tiện: Phiếu học tập - Thời gian: ? Sưu tầm những hình ảnh, câu chuyện để chứng minh rằng những ngư dân không chỉ góp phần vào việc phát triển kinh tế đất nước mà còn là nhân tố quan trọng trong việc bảo vệ chủ quyền biển đảo thiêng liêng ? Sưu tầm hoặc giới thiệu 1-2 bài thơ về sự giàu đẹp của biển Tham khảo: Đêm về với biển đêm xanh Không đen, đêm biển long lanh nghìn trùng. Ta đi khắp núi khắp đồng Lại về ngủ biển, nằm trong dạt dào Ta nằm trên đáy trăng sao, Nằm chao sóng mặn, nằm chao sóng cồn. Ta cùng biển hoá chiếc hôn Mênh mông, hôn bãi bờ, hôn cuộc đời… Tham khảo: Tiếng biển về khuya như tiếng lụa Non tơ, êm ả, lại bền hơi Lao xao vũ trụ chồi đang nhú Trăng bạch quang mây lọc ánh ngời Ta nằm tiếng sóng cuốn bờ mây Ta khoát mênh mông mở ánh ngày Biển nở hoa cườm thơm gió mặn Buồm lên theo cánh hải âu bay Nổi yên tâm lớn trong trời đất Biển gọi trăng sao thở nhịp thầm Nghiêng gối tao phùng cùng tạo vật Anh em từ thưở mịt mù tăm 4. Hướng dẫn học bài và chuẩn bị bài sau: + Học thuộc lòng, đọc diễn cảm bài thơ. Tìm những chi tiết khắc họa hình ảnh đẹp tráng lệ, thể hiện sự hài hoà giữa thiên nhiên và con người lao động trên biển cả. + Thấy được bài thơ có nhiều hình ảnh được xây dựng với những liên tưởng, tưởng tượng, sáng tạo, độc đáo, giọng điệu thơ khỏe khoắn hồn nhiên. + Viết đoạn văn: Bài thơ được gọi là“Khúc tráng ca về những người lao động trên biển cả Việt Nam thế kỉ XX". Hãy làm rõ ý kiến trên bằng một đoạn văn 10-12 câu? + Chuẩn bị: " Nghị luận trong văn tự sự" (Đọc trước các nội dung trong bài học, tìm hiểu các ví dụ thông qua hệ thống câu hỏi SGK, tìm các đoạn văn tự sự có yếu tố nghi luận, tập tìm hiểu tác dụng của các yếu tố nghị luận có trong đoạn văn tự sự đó