Ngày soạn : Ngày dạy : Tuần 12 - Tiết 58 Văn bản : ÁNH TRĂNG (Tiếp) (Nguyễn Duy) A.Mục tiêu bài dạy: Sau bài học, HS có khả năng : 1. Kiến thức: + Nắm và nhớ những kỉ niệm về một thời gian lao nhưng nặng nghĩa tình của người lính. + Hiểu sự kết hợp các yếu tố tự sự, nghị luận trong một tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại và tác dụng của nó. + Hiểu những ngôn ngữ, hình ảnh giàu suy nghĩ, mang ý nghĩa biểu tượng. 2. Kỹ năng: + Đọc - hiểu văn bản thơ được sáng tác sau năm 1975. + Vận dụng kiến thức về thể loại và sự kết hợp các phương thức biểu đạt trong tác phẩm thơ để cảm nhận một văn bản trữ tình hiện đại. 3. Đánh giá năng lực: + Kĩ năng lắng nghe tích cực, giao tiếp, thảo luận nhóm, thu thập và xử lí thông tin… 4. Thái độ: + Hiểu được những hi sinh mất mát của thời chiến tranh, biết nhớ về cội nguồn , về những người đã khuất, giữ lẽ sống chung thuỷ với chính mình. B. Chuẩn bị: * Giáo viên: Chân dung nhà thơ Nguyễn Duy và tập thơ “ Ánh trăng”, Tham khảo tư liệu soạn giáo án. * Học sinh: Đọc và trả lời câu hỏi SGK, chuẩn bị theo yêu cầu của giáo viên C. Phương pháp: + Nêu vấn đề, hỏi đáp, phân tích, thảo luận nhóm, giảng bình. + Kĩ thuật động não, khăn phủ bàn, trình bày một phút.. D. Tiến trình giờ dạy: 1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ: ? Đọc thuộc lòng bài thơ " Ánh trăng" Phân tích hai khổ thơ đầu? * Đáp án: + Đọc thuộc lòng, chính xác, diễn cảm bài thơ(2đ) * Hồi nhỏ : (4đ) + Điệp ngữ " với"-> Vầng trăng gắn với những kỉ niệm đẹp, trong sáng thời thơ ấu nơi làng quê * Thời chiến tranh (người lính) (4đ) + Nhân hoá: Vầng trăng là người bạn tri kỉ, vầng trăng tình nghĩa + Giọng thơ tự nhiên như lời kể => Tuổi thơ cho đến khi trưởng thành ( người lính) vầng trăng đẹp, gắn bó thân thiết, nghĩa tình với con người. 3. Bài mới: HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG:(Trải nghiệm) - Mục tiêu: tạo hứng thú, tâm thế cho học sinh; tạo tình huống/vấn đề học tập nhằm huy động kiến thức, kinh nghiệm hiện có của học sinh và nhu cầu tìm hiểu kiến thức mới liên quan đến tình huống/vấn đề học tập - Phương pháp, kĩ thuật: quan sát tranh ; - Thời gian: GV dẫn dắt : Thật vậy, cuộc sống luôn chảy trôi, con người bị cuốn vào vòng xoay cơm áo gạo tiền và đôi khi chúng ta quên mất những thứ đã từng là tình nghĩa, là động lực, là tri kỉ. Để rồi khi bắt gặp lại chính hình ảnh đó, con người không thể không giật mình nhìn lại và suy ngẫm về thái độ, cách cư xử của mình với người bạn tri kỉ ngày xưa. Bài học hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu nội dung còn lại của bài thơ, để hiểu rõ hơn điều mà nhà thơ Nguyễn Duy muốn nói với mọi người về cách sống hôm nay. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC - Mục tiêu: Trang bị cho học sinh những kiến thức mới liên quan đến tình huống/ vấn đề nêu ra ở hoạt động khởi động - Phương pháp, kĩ thuật: Tổ chức các hoạt động tìm hiểu và phân tích ngữ liệu, thảo luận nhóm, báo cáo kết quả, thảo luận cặp đôi - Thời gian: Hoạt động của giáo viên- học sinh Nội dung * GV gọi học sinh đọc khổ 3 Sử dụng phiếu học tập số 1 đã chuẩn bị ở nhà: làm nhóm 3 phút trao đổi thống nhất nội dung b ?Trong hoàn cảnh nào thì tình cảm của tác giả với vầng trăng đã thay đổi? + Khi về thành phố b Vầng trăng trong hiện tại: + Khi về thành phố: cuộc sống hiện đại, đầy đủ tiện nghi, con người không cần đến trăng. ? Nguyên nhân của sự thay đổi đó? + Khi chiến tranh kết thúc, sự khó khăn gian khổ của chiến tranh đã lùi xa cuộc sống trở lại bình yên -> người lính năm xưa đã thay đổi hoàn cảnh sống, chuyển từ trong rừng núi ra thành phố, chuyển từ lán trại nghèo khổ của cuộc chiến tranh về căn phòng hiện đại sáng choang với cửa gương ánh sáng điện -> Cuộc sống phồn hoa đầy đủ tiện nghi: con người không cần đến ánh trăng, không cần một người bạn như trăng. ? Khi ấy con người có thái độ như thế nào với trăng ? + Như người dưng qua đường" -> vầng trăng- như người dưng qua đường ? Đọc em có nhận xét gì về giọng điệu và cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh của khổ thơ thứ 3 có điều gì đặc biệt? Tác dụng của cách sử dụng từ ngữ, giọng điệu đó? + Giọng thơ như thầm thì, trò truyện, giãi bày tâm sự + Trăng được nhân hoá lặng lẽ đi qua đường, được so sánh như người dưng + Nhân hoá, so sánh diễn tả thái độ thờ ơ, lạnh nhạt, xa lạ, không quen biết, không quan tâm của con người đối với trăng. ? Theo em trăng không quen biết người hay người xa lạ với trăng? + Trăng vẫn là trăng cũ, nhưng người không còn là người xưa. Người xa lại với trăng-> Cả 2 tự thấy xa lạ với nhau * Giáo viên: Vầng trăng một thời gắn bó tri âm tri kỉ với con người giờ đây lại bị coi như người dưng. Con đã người thay đổi. cái ngỡ không bao giờ quên thế mà đã quên, đã xảy ra. ? Qua đây tác giả muốn phản ánh quy luật nào của cuộc sống con người? + Đó là khi người ta thay đổi hoàn cảnh có thể dễ dàng lãng quên quá khứ, nhất là quá khứ nhọc nhằn, gian khổ. Trước vinh hoa phú quý, người ta dễ có thể phản bội lại chính mình, thay đổi tình cảm với nghĩa tình đã qua * Giáo viên: Cách so sánh trong khổ thơ thật thấm thía làm chột dạ bao người. Chính vì giọng thơ và hình ảnh so sánh, nhân hoá ấy đã làm cho chất trữ tình của lời thơ trở nên sâu lắng chân thành hơn. => Cuộc sống hiện đại khiến con người dễ dàng quên những giá trị trong quá khứ. * Theo dõi khổ 4 ? Vầng trăng xuất hiện trong tình huống nào? Tình huống gặp lại vầng trăng có gì đặc biệt? * Chú ý các từ ngữ: thình lình, vội, đột ngột Học sinh thảo luận nhóm bàn- 3 phút(KN tự tin, KN giải quyết vẫn đề….) + Bốn câu thơ với 2 từ “thình lình, đột ngột” đ-ược đảo trật tự tạo nên nhịp thơ nhanh, nhấn mạnh sự việc bất thư¬ờng:đèn điện tắt, phòng tối ->Không gian chật hẹp của phòng tối Vầng trăng tròn -> Không gian bao la của ánh sáng ? Trong tình huống đó, tác giả đột ngột nhận ra điều gì ? + Vầng trăng vẫn tròn, đẹp như xưa + Tình huống gặp lại trăng: Mất điện, phòng tối. ? Em có nhận xét gì về cách sử dụng từ ngữ miêu tả của tác giả? + Sử dụng động từ: tắt, vội, bật tung-> Liên tiếp... + Từ láy: Thình lình, đột ngột-> Gợi tả tình huống bất ngờ xảy ra + Đảo trật tự cú pháp • H khá giỏi bình:- KN tự tin, giải quyết vấn đề, tìm kiếm thông tin... (G gợi: cuộc gặp gỡ giữa hai người bạn diễn ra ntn? Nó có tác dụng như thế nào?) Họ đến với nhau thật ngẫu nhiên vô tình. Sự xuất hiện của vầng trăng tròn đầy đặn, tình nghĩa trước sụ vô tình của con người lên đến điểm đỉnh. Mất điện phòng tối để con người nhận ra ánh trăng, kéo con người trở lại với trạng thái ban đầu, làm thức tỉnh con người không nên quên quá khứ ? Trong giây phút tình cờ gặp lại vầng trăng nhà thơ có tình cảm và suy ngẫm như thế nào. + Nhiều động từ liên tiếp, từ láy, đảo trật tự từ, giọng thơ đột ngột cất cao-> cuộc gặp gỡ bất ngờ con người nhận ra sự vô tình của mình. * Học sinh đọc lại 2 khổ thơ cuối Sử dụng phiếu học tập số 2 đã chuẩn bị ở nhà: làm nhóm 3 phút trao đổi phân tích nội dung c ? Em hãy tìm những từ ngữ miêu tả tư thế, tâm trạng, cảm xúc của tác giả khi đột ngột gặp lại vầng trăng ? + Tư thế: Ngửa mặt lên nhìn mặt -> Tư thế tập trung chú ý, mặt nhìn mặt trực tiếp, đối diện nhau + Cảm xúc dâng trào: Có cái gì rưng rưng... -> Những từ không cụ thể gợi tả tâm trạng c Cảm xúc và suy ngẫm của tác giả: + Tư thế "ngửa mặt nhìn mặt": người và trăng đối diện với nhau. + Cảm xúc dâng trào: Có cái gì rưng rưng... -> Những từ không cụ thể gợi tả tâm trạng ? Vì sao tác giả viết “ Ngửa mặt lên nhìn mặt” mà không viết “ ngửa mặt lên nhìn trăng”? ( Thảo luận nhóm bàn- 3 phút: KN tự tin, giải quyết vấn đề, tìm kiếm thông tin…) + Nếu viết “ Ngửa mặt lên nhìn mặt” thì rất đỗi bình thường. Mặt thứ 2 hiểu là mặt trăng - người bạn tri kỉ, tình nghĩa mà bấy lâu nay con người vô tình. Nay đối diện với sự thuỷ chung tình nghĩa của vầng trăng đã làm lay động lòng người vô tình. Con người bỗng nhận thấy 2 ta tuy 2 là 1 tuy 1 mà là 2. ? Cảm xúc “r¬ưng r¬ưng- như¬ là đồng là bể, như¬ là sông là rừng" phản ánh tâm trạng như thế nào ? + Tác giả nghẹn ngào muốn khóc mà không khóc được. Sự rung động của người đã từng trải nghiệm. Trăng đây không còn là hình ảnh thiên nhiên, ánh sáng mà là hình ảnh quá khứ trọn vẹn của nhà thơ. Đó là cảm xúc trong niềm xót xa, ân hận. + Không phải con người vô tâm đến thế, kí ức đó chỉ tạm lắng xuống trong lúc con người bận rộn có thể quên đi nhưng chỉ cần một động tác nhỏ nó sẽ trỗi dậy nguyện vẹn có khi còn đằm thắm hơn. + Cảm xúc: Rưng rưng, nghẹn ngào, xúc động, ăn năn, ân hận khi gặp lại vầng trăng. ? Hình ảnh vầng trăng gợi nhớ gì cho nhà thơ ? + Gợi nhớ: Sông, bể, núi rừng, đồng.... những nơi anh đã đi qua, nơi anh đã sống, đã gắn bó, thậm chí đã để lại 1 phần máu thịt ? Điều đó được thể hiện qua những từ ngữ, phép tu từ nào? + Cấu trúc câu thơ song hành, sử dụng phép so sánh, điệp từ là-> Trăng gợi nhớ kỉ niệm nghĩa tình trong quá khứ * GV gọi học sinh đọc khổ cuối ? Có ý kiến cho rằng: khổ cuối bài thơ tập trung nhất ý nghĩa biểu t¬ượng của hình ảnh vầng trăng, chiều sâu tư¬ t¬ưởng mang tính chất triết lí của tác phẩm. Em có đồng ý với ý kiến ấy không? Vì sao? ( Thảo luận nhóm bàn- 3 phút: KN tự tin, giải quyết vấn đề, tìm kiếm thông tin…) ? Nêu ý nghĩa tượng trưng của hình ảnh "Trăng cứ tròn vành vạnh, vầng trăng im phăng phắc" + Vầng trăng tròn vành vạnh: trăng vẫn tròn, đẹp, đầy đặn, tỏa sáng như xưa. + Vầng trăng im phăng phắc-> nhân hóa trăng như con người độ lượng bao dung không trách móc về sự vô tình, lãng quên của con người, mà để con người tự nhìn lại mình + Trăng tượng trưng cho quá khứ vẹn nguyên, đẹp đẽ, thủy chung, trong sáng. + Nhân hóa: trăng như con người bình dị mà tình nghĩa, nhân hậu, độ lượng, bao dung-> con người nhận ra sự vô tình của mình. * Giáo viên: Giá như trăng cứ cất lời trách móc hay ẩn mình dưới đám mây thì có lẽ lòng người vô tình đỡ day dứt. Nhưng không trăng vẫn lặng lẽ toả sáng, cống hiến khiến cho ta “giật mình” ? Em cảm nhận như thế nào về cái giật mình của tác giả? HS Giỏi - Đánh giá năng lực + Không phải giật mình theo phản xạ tự nhiên mà cái giật mình của lương tâm + Giật mình để nhớ lại, để nối hiện tại với quá khứ đã đi qua + Để tự vấn lương tâm, để con người tự hoàn thiện mình. ? Qua đây nhà thơ muốn gửi gắm thông điệp gì tới tất cả chúng ta? HS khá + Con người có thể vô tình, lãng quên quá khứ, nhưng thiên nhiên, nghĩa tình, quá khứ thì tròn đầy, bất diệt, bao dung, độ lượng => Hãy biết trân trọng và gìn giữ vẻ đẹp của thiên nhiên và truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Con người lãng quên quá khứ là kẻ phản bội lại chính mình. => Chúng ta cần sống nhân nghĩa, thủy chung với quá khứ. * Giáo viên: Có người cho rằng nếu không mất điện thì liệu nhà thơ có giật mình, thức tỉnh không? đây là cách dẫn dắt theo mạch cảm xúc nhà thơ muốn nói với chúng ta ai cũng có lúc vô tình quên đi những gì tốt đẹp. Nhưng nếu không có sự thức tỉnh, không có những lần giật mình nhìn lại lương tâm thì biết đâu chúng ta đang đánh mất chính mình, đánh mất những điều quí giá và sau cái giật mình mình để con người sẽ hướng thiện và sống tốt đẹp hơn. ? Nêu chủ đề, ý nghĩa khái quát của bài thơ? ( Gợi ý : Qua câu chuyện của tác giả, bài thơ cất lên lời tự nhắc nhở thấm thía với ai? Về điều gì? Ý nghĩa sâu xa của bài thơ ?) + Bài thơ là lời nhắc nhở thấm thía về thái độ tình cảm của con người với quá khứ, Thiên nhiên, với những người đã khuất và với chính mình. Gợi đạo lí sống thuỷ chung, uống nước nhớ nguồn đó là đạo lí của dân tộc 4. Tổng kết: c Nội dung- ý nghĩa : *ND : Lời nhắc nhở thầm kín về thái độ, tình cảm với quá khứ gian lao, nghĩa tình với thiên nhiên, đất nước bình dị, hiền hậu. ? Bài thơ Ánh trăng có ý nghĩa như thế nào? * Ý nghĩa của văn bản: + Khắc họa một khía cạnh trong vẻ đẹp của người lính sâu nặng, nghĩa tình, thủy chung sau trước. ? Nêu những nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ? b Nghệ thuật: + Nghệ thuật kết cấu kết hợp giữa tự sự và trữ tình, tự sự làm cho trữ tình trở nên tự nhiên mà cũng rất sâu nặng. + Sáng tạo nên hình ảnh thơ có nhiều tầng ý nghĩa: Trăng là vẻ đẹp của thiên nhiên, tự nhiên, là người bạn gắn bó với con người; là biểu tượng cho quá khứ nghĩa tình, cho vẻ đẹp của đời sống tự nhiên vĩnh hằng. * Gọi học sinh đọc Ghi nhớ (SGK-157) c Ghi nhớ: ( SGK- 157) HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP - Mục tiêu: Học sinh vận dụng những kiến thức mới đã học ở phần hình thành kiến thức vào các tình huống cụ thể thông qua hệ thống bài tập - Phương pháp, - Kĩ thuật: Trả lời nhanh, KT khăn phủ bàn - Thời gian: GV đặt câu hỏi: Đọc những câu thơ gần gũi với chủ đề của Nguyễn Duy ? Tại sao chúng ta không nên lãng quên quá khứ? ? Trong cuộc sống có hiện tượng lãng quên, phủ nhận quá khứ không? Lấy ví dụ minh hoạ? C.Luyện tập: ? Thái độ của chúng ta đối với những hành vi đó? - HS trả lời. GV nhận xét, giáo dục học sinh HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG - Mục tiêu: Hệ thống những kiến thức đã học và luyện tập - Phương pháp: Vấn đáp - Kĩ thuật: Trả lời nhanh, KT khăn phủ bàn - Thời gian: ? Bài thơ có sự sáng tạo như thế nào trong cách khai thác đề tài về trăng ? + Là đề tài quen thuộc trong các bài thơ trữ tình, ca ngợi trăng đẹp, trăng thơ mộng, trăng lãng mạn, trăng như bạn tri âm, tri kỉ.v.v. + "Ánh trăng" của Nguyễn Duy lại không miêu tả vẻ đẹp của ánh trăng mà là cách nhìn nhận về những kỉ niệm, giá trị tinh thần trong quá khứ-> nhắc nhở con người phải biết trân trọng quá khứ, sống có nghĩa tình, thuỷ chung với quá khứ. HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI, SÁNG TẠO - Mục tiêu: tìm tòi, mở rộng thêm những gì đã được học, dần hình thành nhu cầu học tập suốt đời. - Phương pháp: thảo luận nhóm - Kĩ thuật: hỏi và trả lời, trình bày một phút, chia nhóm, giao nhiệm vụ - Phương tiện: Phiếu học tập - Thời gian: ? Có đồ vật nào đã từng rất gắn bó với em mà lâu rồi em chưa xem đến không. Hãy viết một bức thư gửi đến món đồ đó 4. Hướng dẫn học bài và chuẩn bị bài sau: + Học thuộc bài thơ, ghi nhớ + Làm bài tập 2 SGK * Gợi ý: + Phương thức: Biểu cảm + Dòng cảm xúc: Ánh trăng -> suy ngẫm -> Suy tư... + Số câu: Từ 5 đến 7 câu + Chuẩn bị bài: " Tổng kết từ vựng" (Luyện tập tổng hợp) ( Xem lại toàn bộ các đơn vị kiến thức đã tổng kết trong các tiết, chuẩn bị bài tập. Vận dụng kiến thức về từ vựng để phân tích những hiện tượng ngôn ngữ trong thực tiễn giao tiếp và trong văn chương)