Ngày soạn : Ngày dạy : Tuần 15 - Tiết 72 CHIẾC LƯỢC NGÀ (Nguyễn Quang Sáng) A. Mục tiêu bài dạy: Sau bài học, HS có khả năng : 1. Kiến thức: + Nhậ biết về nhân vật, sự kiện, cốt truyện trong một đoạn truyện "Chiếc lược ngà" + Hiểu tình cảm cha con sâu nặng trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh. + Nắm sự sáng tạo trong nghệ thuật xây dựng tình huống truyện, miêu tả tâm lí nhân vật. 2. Kỹ năng: + Đọc, hiểu văn bản truyện hiện đại sáng tác trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước. + Vận dụng kiến thức về thể loại và sự kết hợp các phương thức biểu đạt trong tác phẩm tự sự để cảm nhận một văn bản truyện hiện đại. 3. Đánh giá năng lực: + Kĩ năng giao tiếp, ra quyết định, hợp tác, thể hiện sự tự tin, lắng nghe tích cực, giải quyết vấn đề, quản lí thời gian, kiên định, tìm kiếm và xử lí thông tin. 4. Thái độ: + Giáo dục học sinh có thái độ biết ơn, trân trọng những hi sinh của thế hệ cha anh B. Chuẩn bị: * Giáo viên: Đọc tư liệu tham khảo soạn giáo án, chuẩn bị chân dung tác giả, tác phẩm, máy chiếu, máy tính, phiếu học tập * Học sinh: Đọc và trả lời câu hỏi SGK, tìm hiểu thêm về tác giả, tác phẩm. Tình huống truyện, bố cục, tóm tắt, PTBĐ, phân tích các nội dung nghệ thuật chính của văn bản. C. Phương pháp: + Nêu vấn đề, vấn đáp, phân tích, bình giảng, thảo luận. + Kĩ thuật động não, trình bày một phút, chia nhóm, đọc hợp tác.v.v. D. Tiến trình giờ dạy: 1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ: ? Qua văn bản" Lặng lẽ Sa Pa" của nhà văn Nguyễn Thành Long em hãy phát biểu cảm nghĩ về nhân vật anh thanh niên ? * Đáp án: + Là người có hoàn cảnh sống và làm việc khó khăn, gian khổ nhưng rất say mê nghề, có trách nhiệm cao trong công việc, ý thức đúng đắn, sâu sắc về công việc đối với cuộc sống con người. + Làm công việc thầm lặng nhưng có ích cho đất nước. + Cởi mở, khiêm tốn, quan tâm chu đáo tới mọi người. + Khao khát được gặp gỡ trò truyện. -> Anh thanh niên chính là 1 nhân vật tiêu biểu cho thế hệ trẻ Việt Nam trong những năm miền Bắc vừa xây dựng Chủ nghĩa xã hội vừa chống chiến tranh phá hoại của Mĩ. 3. Bài mới: HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG:(Trải nghiệm) - Mục tiêu: tạo hứng thú, tâm thế cho học sinh; tạo tình huống/vấn đề học tập nhằm huy động kiến thức, kinh nghiệm hiện có của học sinh và nhu cầu tìm hiểu kiến thức mới liên quan đến tình huống/vấn đề học tập - Phương pháp, kĩ thuật: quan sát tranh ; nghe nhạc khơi gợi cảm xúc, tạo tình huống có vấn đề - Thời gian: GV dẫn dắt: Để có được độc lập của dân tộc ngày hôm nay, những người lính đã phải hi sinh đi rất nhiều thứ. Có người đã ngã xuống vì hai chữ "Tự do", có người không còn lành lặn để trở về, có người phải quên đi hạnh phúc cá nhân....Cảm kích trước những sự hi sinh này, có không ít nhà văn, nhà thơ đã đưa vào tác phẩm của mình những hình ảnh thật ý nghĩa. Một trong những tác phẩm đó là truyện ngắn Chiếc lược ngà của nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Tác phẩm là một câu chuyện rất cảm động viết về tình cha con trong cảnh ngộ éo le của cuộc chiến tranh chống Mĩ cứu nước. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC - Mục tiêu: Trang bị cho học sinh những kiến thức mới liên quan đến tình huống/ vấn đề nêu ra ở hoạt động khởi động - Phương pháp, kĩ thuật: Tổ chức các hoạt động tìm hiểu và phân tích ngữ liệu, thảo luận nhóm, báo cáo kết quả, thảo luận cặp đôi - Thời gian: Hoạt động của gv và học sinh Nội dung cần đạt GV đặt câu hỏi: Nêu những nét tiêu biểu về tác giả Nguyễn Quang Sáng ? chiếu siled 1- hình ảnh tác giả. * Giáo viên giới thiệu dung nhà văn N.Q.S các tác phẩm của ông và bổ sung: Nguyễn Quang Sáng tham gia kháng chiến chống Pháp, năm 1945 tập kết ra Bắc, viết văn. Kháng chiến chống Mĩ ông về Nam tiếp tục khỏng chiến, viết văn. Nguyễn Quang Sáng rất am hiểu, gắn bó với mảnh đất Nam Bộ, hầu như chỉ viết về cuộc sống và con người Nam Bộ trong 2 cuộc kháng chiến và khi hoà bình. Truyện của ông th¬ường có cốt truyện khá hấp dẫn, xoay quanh những tình huống khá bất ngờ nh¬ưng tự nhiên, hợp lí. Ngôn ngữ truyện của ông gần với khẩu ngữ và đậm màu sắc Nam Bộ. Nhà văn đã có những tiểu thuyết chuyển thể thành phim: Cánh đồng hoang, Mùa gió chướng.v.v... ? Cho biết hoàn cảnh ra đời của văn bản ? * Giáo viên: Sáng tác vào thời điểm khi cuộc kháng chiến đang diễn ra quyết liệt. Đáng chú ý là truyện viết trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt nhưng lại tập trung nói về tình người – tình cha con trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh và tình đồng chí của những người cán bộ Cách mạng thật cảm động=> Truyện ngắn “Chiếc lược ngà” tiêu biểu cho những đặc điểm trong nhệ thuật viết truyện ngắn của N.Q.Sáng. ? Qua soạn bài em hãy cho biết khi đọc văn bản cần đọc với giọng như thế nào ? * Giáo viên hướng dẫn đọc: To rõ ràng, chú ý nhấn mạng những từ ngữ miêu tả tâm trạng, giọng đọc phù hợp với từng nhân vật: Bé Thu bướng bỉnh, ngang ngạnh-> xúc động, yêu thương ba. Ông Sáu yêu con, buồn vì con không nhận mình, khi con nhận lại xúc động. * G.viên & học sinh đọc: nhận xét giọng đọc của học sinh * Giáo viên tóm tắt phần lược bỏ ở đầu truyện: Bác Ba & 1 số đồng chí khác trong 1 chuyến công tác đã gặp cô giao liên thông minh, nhanh trí, dũng cảm đã đưa đoàn cán bộ cách mạng qua quãng sông an toàn trước sự dữ dội của bom đạn. Bác Ba đã hỏi ra mới biết tên cô giao liên & hình ảnh của cô giúp bác nhớ lại câu chuyện cha con ông Sáu- 1 người bạn của ông đã hi sinh. * Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu 1 số chú thích sgk. ? Trong văn bản có sử dụng 1 số từ ngữ địa phương em hãy tìm & giải nghĩa chúng ? ? Em hãy tóm tắt ngắn gọn nội dung văn bản ? * Giáo viên cho 2- 3 học sinh tóm tắt. GV cho học sinh khác nhận xét khi học sinh tóm tắt. Giáo viên chữa hoàn chỉnh đoạn văn tóm tắt. + Ông Sáu xa nhà đi kháng chiến. Trước khi chuẩn bị đi tập kết, ông Sáu cùng bạn là ông Ba về thăm nhà. Lúc này con gái của ông Sáu( bé Thu ) đã lên 8 tuổi. Bé Thu không nhận ra Ba vì sẹo trên mặt ba làm ba em không giống với bức hình chụp mà em đã biết. Em đối xử với ba như người xa lạ làm cho ông Sáu rất khổ tâm. Đến lúc bé Thu nhận ra ba mình, tình cha con thức dậy mãnh liệt trong em thì cũng là lúc ông Sáu phải lên đường. Ở khu căn cứ, người cha dồn hết tình cảm yêu quý, nhớ thương đứa con vào việc làm một chiếc lược bằng ngà voi để tặng cô con gái bé bỏng. Trong một trận càn ông Sáu đã hi sinh. Trước lúc nhắm mắt ông còn kịp trao chiếc lược cho người bạn ( ông Ba ) để trao lại cho đứa con gái yêu quý của mình. * Giáo viên: Nêu thể loại và phương thức biểu đạt của văn bản ? ? Xác định ngôi kể ? Tác dụng của việc sử dụng ngôi kể đó ? + Ngôi thứ nhất ( Lựa chọn anh Ba- người kể chuyện là bạn của ông Sáu, chứng kiến toàn bộ câu chuyện, thấu hiểu cảnh ngộ và tâm trạng của nhân vật trong truyện ) -> tác dụng: tăng độ tin cậy, tính trữ tình của chuyện. ? Em hãy xác định bố cục đoạn trích ? - Phần 1: Từ đầu đến “…từ từ tụt xuống” (199): Anh Sáu về thăm nhà, bé Thu không nhận cha, đến khi hiểu ra sự thật thì cha con phải chia tay ( buổi chia tay đầy nước mắt). Gồm 2 phần nhỏ: + Cha con ông Sáu trước buổi chia tay + Buổi chia tay đầy nước mắt - Phần 2: Anh Sáu ở chiến khu, làm chiếc lược ngà, chiến đấu và hi sinh * Giáo viên: Xuyên suốt tác phẩm là câu chuyện cảm động về tình cha con. 2 nhân vật chính: người cha ( ông Sáu) và đứa con (bé Thu) ? Trong đoạn trích tình huống nào bộc lộ sâu sắc, cảm động tình cảm cha con của ông Sáu ? + Tình huống 1: Sau 8 năm xa cách, 2 cha con ông Sáu gặp nhau nh¬ưng bé Thu không nhận cha, đến khi hiểu ra thì ông Sáu phải ra đi -> bộc lộ tình cảm mãnh liệt của bé Thu dành với cha. + Tình huống 2: Ông Sáu ở chiến khu làm cây lược ngà tặng con nhưng ông đã hi sinh. Lúc sắp hi sinh chỉ kịp trao cho đồng đội nhờ chuyển chiếc lược cho con -> bộc lộ tình cảm người cha với con ? Em nhận xét gì về cách đưa tình huống truyện của tác giả ? Cốt truyện có gì đặc biệt ? * Giáo viên: Chú ý đoạn trích kể về lúc anh Sáu về thăm nhà. Cuộc gặp gỡ giữa cha con Ông Sáu diễn ra như thế nào, cô trò ta cùng tìm hiểu tm trạng, tình cảm của ông Sáu trong lần gặp con đó. ? Khi được về thăm nhà ông Sáu có cảm giác, tâm trạng như¬thế nào? Hành động nào thể hiện rõ nhất điều đó? + Tình người cha cứ nôn nao trong người anh. + Khi xuồng vào bến, không chờ xuồng cập bến, anh nhún chân nhảy lên bờ để gặp con khiến xuồng tạt ra. ? Vì sao anh lại có những hành động đó ? + Vì xa nhà gần 8 năm, chưa được gặp con, anh rất mong được gặp con... * Giáo viên: Niềm khao khát mong được gặp con khiến anh nôn nóng, hồi hộp ? Khi đ¬ược gặp con, anh Sáu có những cử chỉ, hành động như thế nào? Điều đó thể hiện tình cảm gì của ông Sáu ? + Kêu to: Thu ! Con + Đưa tay đón, giọng run run.. ? Khi con không nhận là cha, ông Sáu có biểu hiện và tâm trạng ra sao? ? Tại sao ông Sáu lại có tâm trạng đó ? + Khao khát gặp con để được nghe một tiếng gọi ba của con bé. Và ông cũng nghĩ đứa con sẽ chạy sà vào loàng ông để ông ôm ấp, vỗ về-> nhưng anh đó bị từ chối. ? Hình ảnh Ông Sáu lúc này được miêu tả như thế nào? * Giáo viên: Cả cha và con đều khao khát gặp nhau nhưng đến khi gặp rồi con lại không nhận ra cha chỉ vì cha có vết sẹo làm khuôn mặt biến dạng -> Tác giả không miêu tả chiến tranh khốc liệt nhưng người đọc vẫn cảm nhận được sự tàn nhẫn của chiến tranh: huỷ hoại con người, chia rẽ tình cảm gia đình: tình cảm vợ chồng, tình cha con,… A. Giới thiệu chung: 1. Tác giả: + Sinh năm 1932- Quê ở Quảng Ngãi + Là nhà văn mà cuộc sống và sáng tác gắn liền với vùng đất Nam Bộ trong hai cuộc chiến đấu chống Pháp và Mĩ và sau hòa bình. 2. Tác phẩm: + Sáng tác năm 1966 được in trong tập truyện cùng tên “Chiếc lược ngà” + Đoạn trích nằm ở phần giữa truyện. B. Đọc- hiểu văn bản: 1. Đọc - Hiểu chú thích: 2. Bố cục: 2 phần + Thể loại: Truyện ngắn + PTBĐ: tự sự kết hợp miêu tả biểu cảm và nghị luận. + Ngôi kể: Thứ nhất, lời kể của anh Ba - người chứng kiến câu chuyện -> Tạo cảm giác chân thực... + Bố cục: 2 phần 3. Phân tích: a Tình huống truyện: + Tạo tình huống truyện éo le. + Cốt truyện mang yếu tố bất ngờ b Nỗi niềm của người cha * Lần đầu tiên gặp con: + Tình người cha cứ nôn nao trong người anh. + Xuồng chưa cập bến, anh nhún chân nhảy lên bờ để gặp con, vừa gọi, vừa chìa tay đón con. + Nỗi nhớ thương, xúc động, khao khát, vui mừng khi gặp con. + Khi con không nhận là cha: Ông đứng sững lại, đau đớn, mặt sầm lại, 2 tay buông xuống như bị gãy -> Miêu tả nội tâm : hụt hẫng, thất vọng, buồn khổ vô cùng. -> Tình yêu thương con tha thiết nhưng chưa được đền đáp. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP - Mục tiêu: Học sinh vận dụng những kiến thức mới đã học ở phần hình thành kiến thức vào các tình huống cụ thể thông qua hệ thống bài tập - Phương pháp, - Kĩ thuật: Trả lời nhanh, KT khăn phủ bàn - Thời gian: Tâm trạng nhân vật ông Sáu được thể hiện như thế nào qua đoạn truyện vừa phân tích? - Vì xa nhà gần 8 năm, anh rất mong được gặp con -> Nỗi nhớ thương, xúc động, khao khát, vui mừng khi gặp con. + Tình người cha cứ nôn nao trong người anh. + Khi xuồng vào bến, không chờ xuồng cập bến, anh nhún chân nhảy lên bờ để gặp con khiến xuồng tạt ra. + Kêu to: Thu ! Con + Đưa tay đón, giọng run run.. - Khao khát gặp con để được nghe một tiếng gọi ba của con bé . Và ông cũng nghĩ đứa con sẽ chạy sà vào loàng ông để ông ôm ấp, vỗ về -> nhưng anh đó bị từ chối. + Ông đứng sững lại, đau đớn, mặt sầm lại, 2 tay buông xuống như bị gãy + Khi con không nhận là cha -> hụt hẫng, thất vọng, buồn khổ vô cùng. <=> Tình yêu thương con tha thiết nhưng chưa được đền đáp. ? Qua đoạn trích em có nhận xét gì về cuộc chiến tranh của Mĩ tại Việt Nam ? + Chiến tranh tàn khốc, vô nhân đạo, hủy diệt cuộc sống mọi mặt của con người để lại những vết thương đau lòng cho những người dân Việt Nam. 4. Hướng dẫn học bài chuẩn bị bài sau: + Đọc và tóm tắt văn bản + Phân tích tình cảm, tâm trạng của ông Sau khi gặp con sau 8 năm xa cách + Soạn tiếp: Tình cảm của ông Sau đối với bé Thu những ngày ở nhà, khi ở chiến khu * Phiếu học tập số 1: Nỗi niềm người cha những ngày đoàn tụ Tình huống Phản ứng của con Nghệ thuật Tác dụng của giá trị NT Khi con gọi vào ăn cơm Khi gắp trứng cá cho con Cảm nhận chung về tình cảm của ông Sáu với con * Phiếu học tập số 2: Nỗi niềm người cha trong buổi chia tay Tình huống khi con nhận là ba Chi tiết Nghệ thuật Tác dụng của giá trị NT Thái độ lúc ban đầu Hành động Cảm nhận chung về tình cảm của ông Sáu với con *Phiếu học tập số 3: Nỗi niềm người cha những ngày xa con: Tình huống Tâm trạng, hành động Nghệ thuật Tác dụng của giá trị NT Khi nhớ lại việc trót đánh con