Ngày soạn: Ngày dạy: Tiết: Văn bản CẢNH KHUYA (Hồ Chí Minh) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC Sau bài học, HS có khả năng: 1. Kiến thức - Sơ giản về tác giả Hồ Chí Minh. - Tình yêu thiên nhiên gắn liền với tình cảm cách mạng của Hồ Chí Minh. - Tâm hồn chiến sĩ - nghệ sĩ tài hoa tinh tế vừa ung dung, bình tĩnh, lạc quan. - Phân tích ®­îc nghệ thuật tả cảnh, tả tình; ngôn ngữ và hình ảnh đặc sắc trong bài thơ. 2. Kĩ năng - Đọc- hiểu tác phẩm thơ hiện đại viết theo thể thơ Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật. - Phân tích để thấy được chiều sâu nội tâm của người chiến sĩ cách mạng và vẻ đẹp mới mẻ của những chất liệu cổ thi trong sáng tác của lãnh tụ HCM. 3. Định hướng phát triển năng lực: năng lực tư duy sáng tạo, giao tiếp, hợp tác. 4. Thái độ - Giáo dục lòng yêu thiên nhiên, yêu kính lãnh tụ. - Biết yêu quý, trân trọng phẩm chất cao quý của Bác - Học và làm theo tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. - Giáo dục tình yêu thiên nhiên, yêu đất nước. II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Giáo viên: - Bài soạn, tư liệu về cuộc đời, sự nghiệp Hồ Chí Minh, máy chiếu. - - Một số bài thơ viết về trăng, thiên nhiên của Bác. 2. Học sinh: - Soạn bài theo câu hỏi sgk và hướng dẫn của GV. - Sưu tầm thơ viết về trăng, thiên nhiên của Bác. III. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC - Đọc sáng tạo, vấn đáp, đàm thoại, giảng bình. - Động não, trình bày 1 phút, đặt câu hỏi, thảo luận cặp đôi. IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định tổ chức (1 phút) 2. Kiểm tra bài cũ (4 phút) Câu hỏi: Đọc thuộc khổ cuối bài thơ "Bài ca nhà tranh bị gió thu phá". Điều gì làm nên giá trị của bài thơ? *Yêu cầu - Kết hợp nhiều phương thức biểu đạt, Đỗ Phủ đã thể hiện một cách sinh động nỗi khổ của bản thân vì căn nhà bị gió thu phá nát. Điều đáng quý hơn là, vượt lên trên bất hạnh cá nhân, nhà thơ đã bộc lộ khát vọng cao cả: ước sao có được ngôi nhà vững chắc ngàn vạn gian để che chở cho tất cả mọi người trong thiên hạ. 3. Bài mới (35 phút) HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG - Mục tiêu: tạo tình huống/vấn đề học tập nhằm huy động kiến thức, kinh nghiệm hiện có của học sinh và nhu cầu tìm hiểu kiến thức mới liên quan đến tình huống/vấn đề học tập - Phương pháp: ®éng n·o - Thời gian: 3 phút - GV: cho HS quan sát 1 số hình ảnh vè nơi ở của bác ở Pác Bó, Tuyên Quang….và đặt câu hỏi: Những hình ảnh này ở đâu, và gợi cho em nhớ đến ai? - HS: Đây là nhà sàn của Bác Hồ ở Hà Nội và ở chiến khu Việt Bắc - GV: Qua hình ảnh nhà Bác ở, không gian xung quanh, em nhận thấy Bác là người như thế nào? - HS:Là người có tình yêu thiên nhiên, hòa hợp với thiên nhiên - GV dẫn dắt: Bác Hồ không chỉ là người có tình yêu nhân dân , đất nước tha thiết mà còn là người luôn sống gần gũi, hòa hợp với thiên nhiên, cũng bởi ở bác có tình yêu thiên nhiên sâu sắc cho dù ở đâu, hoàn cảnh thế nào. Điều này, được thể hiện trong rất nhiều bài thơ, trong đó có bài Cảnh khuya HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC - Mục tiêu: học sinh nắm được thế nào là từ đồng âm,cách sử dụng từ đồng âm - Phương pháp : Vấn đáp thyết trình làm việc nhóm -Thời gian 15 p - Kỹ thuật: Động não, giao việc, . Hoạt động của thầy và trò Nội dung - HS: đọc chú thích * - GV: Hãy giới thiệu những nét chính về tác giả? - GV: giới thiệu một số hình ảnh về Bác. I. Giới thiệu chung 1. Tác giả - Hồ Chí Minh (1890 - 1969). - Anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới, nhà thơ lớn. - GV: Hãy nêu hoàn cảnh sáng tác của bài thơ? - HS dựa vào SGK trả lời. 2. Tác phẩm - Viết 1947, ở chiến khu Việt Bắc, trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp. - GV hướng dẫn đọc: giọng trầm ấm, tha thiết. Câu 1 ngắt nhịp 3/4, câu 2 và ngắt nhịp 4/3, riêng ở câu cuối 2/5. - GV: đọc mẫu, HS đọc bài thơ - nhận xét đọc. ?Giải thích từ "lồng"? II. Đọc- hiểu văn bản 1. Đọc- chú thích - GV đặt câu hỏi: + Em hãy xác định thể loại của bài thơ? + Trình bày những hiểu biết của em về đặc điểm của thể thơ? + Đọc bài thơ em thấy, bài thơ đã đề cập đến những nội dung nào? - Cảnh đêm trăng rừng Việt Bắc, tâm trạng nhà thơ - GV: Hãy tách văn bản theo hai nội dung trên? 2. Thể loại - bố cục - Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt. - Bố cục : 2 phần - GV: chiếu hai câu đầu gọi HS đọc. - GV: Bức tranh cảnh khuya có những âm thanh, hình ảnh nào xuất hiện? - Âm thanh tiếng suối, hình ảnh ánh trăng. - GV: Âm thanh tiếng suối được miêu tả có gì đặc sắc? Vì sao? - Đặc sắc: tiếng suối - tiếng hát xa. => Âm thanh tự nhiên so sánh với âm thanh của cuộc sống - Nghệ thuật so sánh -> Tiếng suối gần gũi, ấm áp, có sức sống trẻ trung. - GV: Câu thơ này gợi nhớ đến câu thơ nào của Nguyễn Trãi? Vì sao? - Nhớ câu thơ của Nguyễn Trãi: Côn Sơn nước chảy rì rầm Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai. - Hay vì cùng ví âm thanh của tự nhiên với âm thanh của nghệ thuật. GV dẫn dắt: Thiên nhiên đẹp còn được tôn lên qua câu thơ thứ 2. - GV: Từ ngữ nào thể hiện điều này? Tại sao em cho rằng những từ ngữ ấy làm nên vẻ đẹp của cảnh vật? - HS trả lời theo ý kiến cá nhân, có sự hình dung về cảnh qua ngôn ngữ. GV bình: cảnh vật dưới ánh trăng tầng tầng lớp lớp, có đường nét, hình khối lung linh quấn quýt bởi sự lặp lại hai lần từ "lồng" trong câu thơ. Bức tranh thiên nhiên chỉ có hai màu sáng tối mà vẫn phô diễn vẻ đẹp riêng đầy quyến rũ. Trong thơ có họa, có dáng vươn cao tỏa rộng của vòm cây cổ thụ lấp loáng ánh trăng, có bóng lá, bóng cây, bóng trăng in nơi khóm hoa, nơi mặt đất, đan dệt quyện hòa huyền diệu mà ấm áp hữu tình. Văng vẳng cùng âm thanh tiếng suối trong veo, cao vút vang xa, thiên nhiên Việt Bắc đẹp tĩnh lặng, thẳm sâu mà lung linh, gần gũi... - GV: Qua hai câu thơ, em hình dung như thế nào về cảnh rừng Việt Bắc. Nhận xét về cảnh vật ấy? - Vẻ đẹp lung linh huyền ảo, vừa cổ kính vừa trang nghiêm 3. Phân tích 3.1. Bức tranh cảnh khuya - Tiếng suối như tiếng hát xa. - Nghệ thuật so sánh tài tình ->Tiếng suối gần gũi, ấm áp, giàu sức sống. - Trăng lồng...lồng hoa ->Điệp từ : Lồng ->Cảnh vật sống động, tầng lớp lung linh, quấn quýt, có đường nét, hình khối đa dạng với 2 mảng màu sáng, tối. =>Vẻ đẹp lung linh huyền ảo, vừa cổ kính vừa trang nghiêm. GV chiếu hai câu thơ: - GV đặt câu hỏi: + Hai câu thơ cho ta biết điều gì? + Tâm trạng ấy được thể hiện qua chi tiết nào? - HS trả lời : Chưa ngủ. + Sự thao thức "chưa ngủ" của Bác vì lí do gì? Căn cứ vào đâu em khẳng định như vậy? - Câu thơ thứ tư : "Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà" + BPNT nào được sử dụng ở hai câu thơ cuối? - Điệp từ: chưa ngủ - GV: Từ "chưa ngủ" điệp hai lần cuối câu thơ thứ 3 và đầu câu 4 cho thấy hai nét tâm trạng được mở ra trước và sau hai chữ ấy. Vì sao vậy? - HS: Chưa ngủ -> yêu say mê vẻ đẹp núi rừng Việt Bắc đêm trăng (tâm hồn nghệ sĩ)... =>lo lắng cho vận mệnh nước nhà. (tâm trạng chiến sĩ). - GV: Nhận xét về cách ngắt nhịp ở các câu 1,4? - HS trả lời. GV nhận xét Câu 1 : nhịp 3/4 Câu 4 : nhịp 2/5 => sáng tạo, thể hiện chân thực âm thanh tiếng suối và tâm trạng con người. 3.2. Tâm trạng của Bác - Điệp từ : Chưa ngủ mở ra 2 phía của tâm trạng -> Rung động, say mê trước cảnh đẹp đêm trăng bằng cả tâm hồn đồng thời vẫn lo cho vận mệnh của đất nước, cho cách mạng. =>Sự thống nhất giữa nhà thơ và người chiến sĩ - Sáng tạo về nhịp điệu ở câu 1 và 4. - GV: Chỉ ra những nét đặc sắc nghệ thuật của bài thơ? Nội dung bài thơ? - HS trả lời. GV nhận xét - Viết theo thể thơ TNTT - Có nhiều hình ảnh thơ lung linh, kì ảo - Sáng tạo về nhịp điệu. - Sử dụng phép tu từ so sánh, điệp từ có tác dụng miêu tả chân thực âm thanh, hình ảnh trong rừng đêm . - GV: Qua bài thơ em hiểu thêm điều gì về tâm hồn HCM? - HS trả lời. GV nhận xét HS đọc ghi nhớ SGK 4. Tổng kết 4.1. Nghệ thuật 4.2. Nội dung - Ý nghĩa Bài thơ thể hiện một đặc điểm nổi bật của thơ HCM: sự gắn bó, hoà hợp giữa thiên nhiên và con người. 4.3. Ghi nhớ (SGK/143) HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP - Mục tiêu: hoàn thiện kiến thức vừa chiếm lĩnh được; rèn luyện kĩ năng áp dụng kiến thức mới để giải quyết các tình huống/vấn đề trong học tập. - Phương pháp: ThuyÕt tr×nh, vÊn ®¸p, th¶o luËn - Thời gian: 15 p - GV: + Đọc thuộc lòng bài thơ? + Em biết những câu thơ nào về trăng hoặc thiên nhiên của Bác. Hãy đọc cho các bạn cùng nghe? - Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ. (Ngắm trăng) - Chẳng được tự do mà thưởng nguyệt Lòng theo vời vợi mảnh trăng thu. (Trung thu) - Khóm chuối trăng soi càng thấy lạnh Nhòm song Bắc Đẩu đã nằm ngang. (Đêm lạnh) III. Luyện tập HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG * Mục tiêu: - Học sinh vận dụng kiến thức để làm bài tập vận dụng, liên hệ thực tiễn. - Định hướng phát triển năng lực tự học, hợp tác, sáng tạo - Rèn kỹ năng làm việc độc lập và hợp tác. * Thời gian: 5 phút . * Phương pháp: Nêu vấn đề, thuyết trình, giao việc - GV đặt câu hỏi: Cảnh khuya được viết trong thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp rất khó khăn, gian khổ, nhưng đều toát lên phong thái ung dung, lạc quan của Bác Hồ. Em hãy tìm hiểu xem phong thái ấy được thể hiện trong những yếu tố nào của nội dung và nghệ thuật của bài thơ? - HS trả lời và HS khác bổ sung. GV nhận xét, chuẩn kiến thức - Thể hiện: + Những rung động tinh tế và dồi dào của một tâm hồn nghệ sĩ trước cái đẹp của thiên nhiên đất nước, đã sáng tạo nên những bức tranh đẹp vè cảnh trăng ở chiến khu Việt Bắc. + Tâm trạng của tác gải trong bài Cảnh khuya: mặc dù lo nghĩ việc nước đến tận khuya nhưng vẫn không quên cảm nhận vẻ đẹp kì thú của cảnh trăng rừng, của tiếng suối trong. - Giọng thơ khoẻ khoắn, trẻ trung, có suy tư trăn trở nhưng vẫn hào hứng tin tưởng. - Đặt trong hoàn cảnh sáng tác ở thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, càng thấy rõ phong thái ung dung lạc quan của Bác Hồ trong bài thơ. HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI, MỞ RỘNG - Mục tiêu: tìm tòi, mở rộng thêm những gì đã được học, dần hình thành nhu cầu học tập suốt đời. - Phương pháp: thực hành có hướng dẫn - GV nêu yêu cầu: 1. Tìm những bài thơ của Bác thể hiện tình yêu thiên nhiên 2. Em có thích sống gần gũi, hòa hợp với thiên nhiên không? Em sẽ làm gì để bảo vệ thiên nhiên 4. Hướng dẫn học bài và chuẩn bị bài mới (3 phút) *Đối với bài cũ - Học thuộc lòng bài thơ. - Nắm được nội dung, nghệ thuật, ý nghĩa của bài thơ. - Đọc thêm Nhật kí trong tù và thơ kháng chiến của Bác. *Đối với bài mới : Soạn bài: Rằm tháng giêng