Ngày soạn :…/…/20… Ngày dạy:…/…/20… BÀI 5: HIỆN TƯỢNG CHUYỂN NGHĨA CỦA TỪ I.MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: 1-Kiến thức : • Nhận biết được hiện tượng chuyển nghĩa của từ; hiểu được nguyên nhân của hiện tượng này, biết tra từ điển để tìm hiểu nghĩa gốc của từ • Nhận biết được đặc điểm của lời văn tự sự, đoạn văn tự sự; biết vận dụng để viết được các câu văn tự sự 2. Kỹ năng : dùng từ nhiều nghĩa và viết câu văn, đoạn văn tự sự 3. Thái độ : yêu thích sự phong phú của tiếng Việt 4. ĐHNLPC: • NL tự chủ, giao tiếp và hợp tác,… • NL sử dụng TV, tạo lập VB, NL ngôn ngữ • PC: chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm II. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên: Đọc kĩ sách hướng dẫn và lập kế hoạch chi tiết cho bài học, phiếu học tập 2. Học sinh: Xem trước bài III. PHƯƠNG PHÁP KĨ THUẬT: • nhóm, cặp đôi, vấn đáp, thuyết trình... IV. CÁC HOẠT ĐỘNG MT, ND hoạt đông, CTTC Sản phẩm DK: tình huống - Mục đích: Tạo tâm thế học tập, giúp HS ý thức được nhiệm vụ học tập, hứng thú học bài mới - PP, KT: giao và giải quyết vấn đề, đặt câu hỏi - PTHĐ: cặp đôi - GV mời hai h/s hát đối đáp bài Quả của Xanh Xanh - Gv yêu cầu h/s lấy phiếu học tập và hoạt động cặp đôi, GV quan sát, theo dõi hoạt động của các cặp , tiếp cận những cặp cần giúp đỡ. - Yêu cầu h/s trao đổi bài ,kiểm tra đáp án cho nhau - GV chuẩn kiến thức. ? Em có nhận xét gì về số lượng nghĩa của từ quả ? - Mục tiêu: HS hiểu từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ - PP, KT: giao nhiệm vụ, giải quyết vấn đề - PTTC: cả lớp - GV cho hoạt động chung cả lớp theo yêu cầu B.1.a/38 - Yêu cầu 1 h/s đọc Trong thông tin vừa đọc em rút ra những nội dung cơ bản nào ? Lấy VD về từ có một nghĩa và từ có nhiều nghĩa - Yêu cầu h/s xác định nghĩa từ mắt ? Mối liên hệ ? Một số từ nhiều nghĩa như từ mắt ? - Gv yêu cầu h/s lấy phiếu học tập và hoạt động cặp đôi, GV quan sát, theo dõi hoạt động của các cặp , tiếp cận những cặp cần giúp đỡ. - GV mời đại diện trình bày. Các nhóm còn lại góp ý kiến. - GV chốt kiến thức - HD về nhà: Học bài tìm hiểu trước lời văn đoạn văn tự sự. Tuần 5–Tiết 18 - Mục tiêu: nhận biết dược đặc điểm của lời văn tự sự, đoạn văn tự sự - PP, KT: HĐ nhóm, giao nhiệm vụ - PTTC: cá nhân, cặp đôi, nhóm - GV yêu cầu HS HĐ cá nhân thực hiện yêu cầu mục 2.a - HS thực hiện. GV chuẩn kiến thức. - GV giao nhiệm vụ cho các nhóm theo yêu cầu mục B.2.b/39 - GV quan sát, theo dõi hoạt động của các nhóm, tiếp cận những nhóm cần giúp đỡ. - GV yêu cầu đại diện 1 nhóm trình bày. Các nhóm còn lại góp ý kiến. - GV chuẩn kiến thức. - Gv yêu cầu h/s lấy phiếu học tập và hoạt động cặp đôi yêu cầu mục B.2.c/30 - GV quan sát, theo dõi hoạt động của các cặp , tiếp cận những cặp cần giúp đỡ. - GV kết luận : - HD về nhà: HS học bài và chuẩn bị bài tập trang 30 – sgk. Tuần 5-Tiết 19 - Mục tiêu: củng cố lại kiến thức về nghĩa của từ, viết đoạn giới thiệu về một nhân vật. - PPKT: nhóm, giao nhiệm vụ đặt câu hỏi - PTTC: HĐ nhóm - Gv cho học sinh làm việc theo nhóm lớn theo yêu cầu mục C.1a,b,c/30 - GV giao nhiệm vụ cho các nhóm - GV quan sát, theo dõi hoạt động của các nhóm, tiếp cận những nhóm cần giúp đỡ. - GV yêu cầu đại diện nhóm trình bày , nhóm khác nhận xét ,bổ sung. - GV chuẩn kiến thức. - HD về nhà: Tìm hiểu trước các bài tập còn lại trong sgk. Tuần 5 -Tiết 20 - Cho h/s hoạt động cá nhân theo yêu câu mục C.2/41 - GV hướng dẫn học sinh thực hiện viết đoạn đảm bảo về hình thức và nội dung *HD về nhà: - Học kĩ bài nắm được : Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa ,lời văn đoạn văn tự sự - Xem trước Bài 6: Thạch Sanh A. Hoạt động khởi động Bộ phận của cây do bầu nhụy hoa phát triển mà thành bên trong có chứa hạt Từ dùng để chỉ những vật có hình giống quả cây Quả khế ,quả mít Quả trứng ,quả pháo ,quả bóng ,quả đất B. Hoạt động hình thành kiến thức 1. Tìm hiểu từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ a) Khái niệm - Từ có thể có một hay nhiều nghĩa -Nghĩa gốc : Nghĩa xuất hiện đầu tiên,cơ sở hình thành nghĩa chuyển -Nghĩa chuyển: Được hình thành trên cơ sở nghĩa gốc VD: + Máy nổ ,bọ nẹt -> Từ một nghĩa + Tay : bàn tay ,ngón tay ,khuỷu tay,tay lái, tay phanh,tay đua ,tay súng,tay áo -> Tay là từ nhiều nghĩa (1) Nghĩa từ mắt A B (a) Bé Hồng có đôi mắt to tròn đen láy a-(2) (1) Bộ phận giống hình con mắt ở ngoài vỏ một số loại quả (b) Gốc bàng to quá có những cái mắt to hơn cái gáo dừa b-(3) (2)Cơ quan để nhìn của người hoặc động vật (c) Quả na đã mở mắt rồi c-(1) (3)Chỗ lồi lõm giống hình con mắt ở một số thân cây (2). Nghĩa gốc, nghĩa chuyển (a) :Nghĩa gốc ( b,c): Chuyển (3)Mối liên hệ : nghĩa các từ mắt có nét tương đồng (4)Một số từ nhiều nghĩa : + Chân + Mũi + Đầu b)Một số từ nhiều nghĩa chỉ bộ phận cơ thể Từ Gốc Chuyển Tay Gân tay,móng tay ,đứt tay... Tay lái,tay phanh... Lưng Lưng gù ,lưng dài ,gãy lưng Lưng đồi ,lưng núi Mũi Mũi tẹt ,mũi lõ Mũi dao, mũi kiếm Đầu Đầu bạc ,nhức đầu Đầu làng ,đầu đường c) Hiện tượng chuyển từ sự vật sang hành động ,từ hành động chuyển sang đơn vị Chỉ sự vật chuyển thành hành động Chỉ hành động chuyển thành đơn vị Sơn cửa ,cưa gỗ ,cày ruộng ,bừa đất Bó rau,nắm cơm,cân thịt,cuộn giấy 2. Tìm hiểu lời văn, đoạn văn tự sự a. Đoạn văn tự sự : (2) -Vì : có nhân vật ,sự việc - Nhân Vật : Rùa Vàng ,Vua Lê - Sự việc : + rùa cho vua mượn gươm giết giặc + thắng giặc vua Lê trả gươm -> Nội dung đoạn văn tự sự : giới thiệu nhân vật và sự việc b. Lời văn giới thiệu nhân vật ,lời văn kể việc (1) - Giới thiệu về Vua Hùng và Mị Nương - Sự việc : + Vua Hùng kén rể - Giới thiệu: tên, lai lịch, quan hệ, tính tình, tài năng,ý nghĩa của nhân vật để chuẩn bị cho diễn biến câu chuyện sau này - Thường dùng cụm từ :Người đẹp như hoa, tính nết hiền dịu, người ta gọi chàng là.. hoặc cá từ : “Có, là” => Lời giới thiệu nhân vật thường kể về tên tuổi , tài năng , lai lịch… (2) Kể về sự việc, hành động của nhân vật - đến , lấy ,nổi giận, đem ,đuổi theo, hô mưa, gọi gió làm thành , dâng nước, đánh ….-> dùng động từ - Kể theo thứ tự hợp lí từ trước tới sau theo thứ tự tăng dần( thấp -> cao) -Kết quả : Thành Phong Châu nổi lềnh bềnh trong biển nước c. Lời văn tự sự : - Chủ yếu kể người ,kể việc +Kể người :Giới thiệu: tên, lai lịch, quan hệ, tính tình, tài năng,ý nghĩa của nhân vật để chuẩn bị cho diễn biến câu chuyện sau này + Kể việc: kể các hành động, việc làm , kết quả, sự thay đổi do các hành động ấy đem lại -Thông thường mỗi đoạn văn thường diễn đạt một ý chính -Các câu trong đoạn văn kết hợp chặt chẽ với nhau giải thích , làm nôỉ bật cho ý chính -Về hình thức :Mở đầu viết lùi vào , hết đoạn chấm xuống dòng. Mỗi đoạn có nhiều câu chủ đề thống nhất, có liên kết giữa các câu C. Hoạt động luyện tập 1. Xác định nghĩa của từ: a. - Người động vật di chuyển thân thể bằng những bước nhanh: Chạy nhanh như sóc - Vật di chuyển đến một nơi khác trên một bề mặt : +Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời +Con đò chạy dọc bờ sông - Khẩn trương lo liệu để mau chóng có được đạt được cái đang rất cần ,rất muốn : Chạy ăn từng bữa toát mồ hôi b. (1)Từ sự vật sang hành động - cái đục ->đục gỗ - cái cuốc -> Cuốc đất - Hộp sơn -> sơn cửa - dưa muối -> muối dưa (2) Hành động sang đơn vị - vác củi -> một vác củi - Bó lúa -> 2 bó lúa - Cuộn giấy -> ba cuộn giấy c. Lá: phổi, lách , gan,mỡ Quả: tim, thận, cật 2. Viết đoạn giới thiệu về một nhân vật sự việc trong truyện Thánh Gióng Sơn Tinh , Thủy Tinh trong đó sử dụng ít nhất một từ theo nghĩa chuyển D. Hoạt động vận dụng 1. Trong các trường hợp sau đây, từ “bụng” có nghĩa gì: - Ăn cho ấm bụng - Anh ấy tốt bụng 2. Tìm hiểu nghĩa của từ “chân” trong bài thơ: “những cái chân”của Vũ Quần Phương E. Hoạt động tìm tòi mở rộng Đọc thêm về từ ngọt trong SGK/32. Có thể có HS còn sắp xếp sai. Gv gợi mở HS có thể tìm còn ít từ GV gợi mở HS có thể chưa khái quát thành các cụm từ giới thiệu tiêu biểu. GV gợi mở. Có một số HS có thể nhầm lẫn từ chỉ hành động, sự vật Duyệt ngày…tháng…năm 20… .......................................................... .......................................................... ..........................................................