Ngày soạn: Ngày dạy: Tiết: Tập làm văn : PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH A. MỤC TIÊU 1. Kiến thức - Nắm được kiến thức về văn bản thuyết minh (trong cụm các bài học về văn bản thuyết minh đã học và sẽ học) - Biết được các đặc điểm, tác dụng của các phương pháp thuyết minh. 2. Kĩ năng - Nhận biết và vận dụng các phương pháp thuyết minh thông dụng - Rèn luyện khả năng quan sát để nắm bắt được bản chất của sự vật. - Tích luỹ và nâng cao tri thức đời sống. - Phối hợp sử dụng các phương pháp thuyết minh để tạo lập văn bản thuyết minh theo yêu cầu - Lựa chọn phương pháp phù hợp như định nghĩa, so sánh, phân tích, liệt kê để thuyết minh về nguồn gốc, đặc điểm, công dụng của đối tượng. 3. Định hướng phát triển năng lực - Năng lực giải quyết vấn đề, sáng tạo, hợp tác, tự quản bản thân. - Năng lực giao tiếp. 4. Thái độ - Giáo dục ý thức nghiên cứu, tìm hiểu các loại văn bản * Tích hợp giáo dục đạo đức: - Có ý thức sử dụng kiến thức trong học tập và trong cuộc sống. - Tự lập, tự tin, tự chủ trong việc thực hiện nhiệm vụ của bản thân và các công việc được giao. B. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH - Giáo viên: + Nghiên cứu SGK, SBT, SGV, chuẩn kiến thức kĩ năng, tư liệu tham khảo. + Chuẩn bị kế hoạch dạy học, thiết bị, phương tiện dạy học (máy chiếu, bảng phụ). - Học sinh: + Đọc kĩ SGK, tài liệu liên quan. + Soạn bài theo hệ thống câu hỏi SGK. C. PHƯƠNG PHÁP - Phương pháp: dạy học theo nhóm, PP giải quyết một vấn đề, PP dự án, PP nghiên cứu trường hợp điển hình. - Kỹ thuật dạy học: KT đặt câu hỏi, động não, giao nhiệm vụ, trình bày một phút, KT hỏi và trả lời, KT tóm tắt tài liệu theo nhóm. D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC Bước 1. Ổn định lớp(1’) - Kiểm tra vệ sinh, nề nếp:………………………………………………. - Kiểm tra sĩ số học sinh: Ngày giảng Lớp Sĩ số (vắng) Bước 2. Kiểm tra bài cũ(3’) Bước 3. Bài mới: HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG - Mục tiêu: đặt vấn đề tiếp cận bài học. - Hình thức: hoạt động cá nhân. - Kĩ thuật: giao nhiệm vụ, hoàn thành nhiệm vụ. G đưa ra clip giới thiệu về một địa danh/ món ăn... ? Theo em, để có đoạn văn giới thiệu trên, người viết phải làm gì? HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC - Mục tiêu: tìm hiểu về các phương pháp thuyết minh - Phương pháp: PP thảo luận nhóm, PP nghiên cứu tình huống, PP vấn đáp. - Phương tiện: máy chiếu, phiếu học tập, tư liệu - Kĩ thuật: động não, chia nhóm, giao nhiệm vụ, hoàn tất một nhiệm vụ, trình bày một phút,... Hoạt động 1: Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh I. Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh: Hoạt động 1: Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh ? Các văn bản thuyết minh vừa học đã sử dụng các loại tri thức gì? - Về sinh vật (cây dừa), khoa học sinh học (lá cây, con giun đất), lịch sử (Khởi nghĩa), văn hoá (Huế) -> Cung cấp tri thức cho người đọc về 1 đối tượng nào đó. ? Làm thế nào để có các tri thức ấy? - Quan sát, học tập, tìm hiểu, tích luỹ những tri thức về đối tượng thuyết minh ? Vai trò của quan sát, học tập, tích luỹ là ntn? - Quan sát: Nhìn ra sự vật có những đặc trưng gì? Có mấy bộ phận...v..v -> Tìm hiểu đối tượng: Màu sắc hình dáng, kích thước, đặc điểm, quá trình phát sinh, phát triển...Giúp nắm bắt được bản chất, đặc trưng của đối tượng thuyết minh. - Học tập: Học ở trường, học ở nhà..Tìm hiểu qua sách báo, tài liệu, từ điển, thông tin đại chúng.Tham quan (thông qua các giác quan để ghi nhớ ấn tượng..). - Tích luỹ: Tri thức loài người thật rộng lớn, dù học tập tích luỹ suốt đời thì vốn tri thức cá nhân cũng vô cùng nhỏ bé, ít ỏi với khối tri thức chung. Không nên tự bằng lòng với việc học tập). học tập phải ghi chép số liệu cần thiết để tham khảo, để vận dụng vào thực tế cuộc sống. ghi chép cần biết chọn lọc và phân loại chi tiết (Thông tin chính-phụ). - Sử dụng: Mảng tri thức tương ứng với đối tượng thuyết minh, không thể đưa tất cả hiểu biết, ghi chép của mình vào bài văn mà phải chọn lọc...tri thức phải vừa đầy đủ, vừa chính xác, độ tin cậy cao.. ? Bằng tưởng tượng và suy luận có thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh được không? Vì sao? - Không vì tri thức được nói đến sẽ thiếu chính xác -> không thuyết phục hoặc hiểu sai về sự vật, hiện tượng. ? Nếu gọi các khâu đó là chuẩn bị cho bài thuyết minh. Hãy nêu các bước chuẩn bị cần thiết là gì? * GV: Muốn làm bài thuyết minh thì phải có tri thức. Muốn có tri thức thì phải biết quan sát, học tập, tích luỹ - 1 HS đọc ghi nhớ 1 1. Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức để làm bài văn thuyết minh - Thuyết minh: Cung cấp tri thức... - Quan sát, học tập, tìm hiểu, tích luỹ những tri thức về đối tượng thuyết minh. -> nắm bắt được bản chất, đặc trưng của đối tượng thuyết minh. -> Tránh sa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, không quan trọng. * Ghi nhớ 1 (128) Để viết bài thuyết minh, cần phải chuẩn bị: - Quan sát - Học tập - Tích luỹ kiến thức về sự vật, hiện tượng (bản chất, đặc trưng của chúng).. - Tránh sa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, không quan trọng. ? Em, thường gặp các loại văn bản đó ở đâu? Khi nào? - Khi cần có những hiểu biết khách quan về đối tượng (sự vật, sự việc, sự kiện...) ? Hãy kể thêm một số văn bản cùng loại mà em biết? - “Cầu Long Biên chứng nhân lịch sử” - “Thông tin về trái đất năm 2000” - “Ôn dịch, thuốc lá” ? Các văn bản trên là văn bản thuyết minh. Vậy em hiểu như thế nào về loại văn bản này? => Cung cấp tri thức khách quan về mọi lĩnh vực trong đời sống (về đặc điểm, tính chất, nguyên nhân…) -> Giúp người đọc hiểu về các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội bằng phương thức trình bày, giới thiệu, giải thích (Thuyết minh – Nói rõ, làm rõ…) H tự rút ra kết luận, G chỉnh sửa, chốt kiến thức ghi bảng. G yêu cầu H đọc ghi nhớ SGK – 117. => Đều là văn bản thuyết minh b. Ghi nhớ (SGK -117) Hoạt động 2: Tìm hiểu đặc điểm chung của văn bản thuyết minh. 2. Phương pháp thuyết minh Treo bảng phụ: Ngữ liệu SGK Tr 126 Hoạt động nhóm Cách thức: + Bước 1: Giao nhiệm vụ - Lớp chia làm 6 nhóm, mỗi nhóm thảo luận 1 vd theo câu hỏi trong sgk (gv ghi câu hỏi thảo luận vào phiếu học tập phát cho mỗi nhóm) - Thời gian: 5 phút Học sinh: cá nhân sử dụng phiếu học tập hoạt động theo nhóm bàn. Nội dung: Điền vào phiếu học tập Phân công: Bàn...) + Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ. + Bước 3: Trao đổi thảo luận. + Bước 4: Đánh giá chốt kiến thức. + Nhóm 1- vd a: Trong các câu văn trên, ta thường gặp từ gì? Sau từ ấy, người ta cung cấp một kiến thức như thế nào? Xđ kiểu câu? Các câu có vị trí, vai trò ntn trong đoạn văn? Chúng ta thường gặp kiểu câu này ở đâu? Lấy vd? - Thường gặp từ “là” biểu thị sự phán đoán. - Sau từ ấy, người ta đã quy sự vật vào loại của nó và chỉ ra đặc điểm, công dụng riêng. - Kiểu câu định ghĩa, giải thích. - Các câu này phần lớn có vị trí ở đầu bài, đầu đoạn văn, giữ vai trò giới thiệu cho người đọc thấy được nét chung chủ yếu của đối tượng trước khi thuyết minh cụ thể từng bộ phận. - Kiểu câu này thường gặp trong việc định nghĩa các sv- ht. (hs tự lấy vd) GV: KL Phương pháp nêu ĐN, giải thích + Nhóm 2- ví dụ b: Đoạn văn trên được thuyết minh = cách nào? Cách ấy có đặc điểm gì? Tác dụng của nó đối với việc trình bày tính chất của sự vật? Tìm vd khác có cách trình bày giống như đoạn văn đó? - Thuyết minh = cách liệt kê: - Kể, giới thiệu lần lượt các đặc điểm, tính chất của sự vật theo một trật tự nhất định: + Giới thiệu lợi ích của cây dừa: thân cây, cọng, lá, gốc dừa, nước dừa. + Giới thiệu, thuyết minh tác hại của việc sử dụng bao bì ni lông bừa bãi. - Tdụng: sv- ht được hình dung 1 cách cụ thể, dễ hiểu, dễ nắm bắt, nhấn mạnh thêm lợi ích của cây dừa cũng như tác hại của việc sử dụng bao bì ni lông bừa bãi. - Tự tìm vd. GV: KL Phương pháp liệt kê - Đ1: các công dụng của cây dừa - Đ2: những tác hại của việc dùng bao bì ni lông -> hiểu đầy đủ, chính xác đặc điểm của đối tượng thuyết minh + Nhóm 3- vd c: Chỉ ra các ví dụ trong đoạn văn sau và nêu tác dụng của nó đối với việc trình bày cách xử phạt những người hút thuốc lá ở nơi công cộng? - Ví dụ: ở Bỉ,…500 đô la. - Giúp người đọc hình dung được cụ thể hơn vấn đề, hiểu được những tác hại của việc hút thuốc lá, chiến dịch phòng chống thuốc lá mạnh mẽ ở các nước phát triển và thấy được hình phạt rất nặng và nghiêm khắc đối với những người hút thuốc lá => Những ví dụ được nêu ra có cơ sở thực tế, đáng tin cậy, có sức thuyết phục cao. - Hs tự tìm Vd. GV: KL Phương pháp nêu VD + Nhóm 4- vd d: Đoạn văn cung cấp những số liệu nào? Nếu không có số liệu, có thể làm sáng tỏ được vai trò của cỏ trong TP không? Tìm thêm những vd khác có sử dụng cách dùng số liệu? - Đoạn văn đã cung cấp những số liệu cụ thể về dưỡng khí và thán khí, về khả năng hấp thụ thán khí và nhả ra dưỡng khí của thực vật -> Nhờ đó thấy rõ vai trò của nó trong TP với cuộc sống con người. - Hs tự tìm vd và trình bày. GV: KL Phương pháp nêu số liệu Nhóm 5- vd e: Đoạn văn thuyết minh = cách nào? Tác dụng của phương pháp TM ấy? VB nào mà em biết có sdụng ph.pháp TM này? - Phương pháp so sánh: đối chiếu sv- ht này với sv- ht khác => Làm nổi bật bản chất của vấn đề được thuyết minh: Diện tích rộng lớn của Thái Bình Dương GV: KL Phương pháp so sánh + Nhóm 6- vd g: Trong VB Huế, người viết đã trình bày đặc điểm của thành phố Huế theo những mặt nào? Tại sao phải trình bày theo cách đó ? Phương pháp thuyết minh đó gọi là gì? Tìm những vb em đã học có s.dụng phương pháp TM = cách ấy? H: Trình bày: - Huế được trình bày theo các mặt sau: * Huế là sự kết hợp hài hoà giữa núi, sông và biển * Huế đẹp với cảnh sắc sông núi * Huế có những công trình kiến trúc nổi tiếng * Huế có những sản phẩm đặc biệt * Huế nổi tiếng với những món ăn * Huế là th. phố đấu tranh kiên cường - Cách trình bày như trên làm nổi bật vẻ đẹp phong phú, đa dạng của 1 trung tâm văn hoá NT lớn của VN. - Phương pháp TM: phân tích, phân loại. - Hs tự tìm vd. GV: KL Phương pháp phân tích, phân loại ? Em có nhận xét gì về cách trình bày? Chia nhỏ đối tượng ra từng mặt, từng khía cạnh để lần lượt phân tích, chứng minh -> Hiểu đối tượng một cách đầy đủ, toàn diện. Gọi là PP phân loại phân tích.. * GV: Trong thực tế, người viết văn bản thuyết minh thường kết hợp cả năm phương pháp trên một cách hợp lí, có hiệu quả - 1 HS đọc ghi nhớ 2 a. Phân tích ngữ liệu: sgk. 12 - Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích: giới thiệu tổng quát, dùng tri thức khoa học giảng giải các đặc điểm, tính năng, công dụng... của sự vật... - Phương pháp liệt kê: nêu các đặc điểm, tính chất của sự vật... - Phương pháp nêu VD: dẫn ví dụ cụ thể -> tăng độ tin cậy - Phương pháp dùng số liệu: khẳng định độ tin cậy của tri thức - Phương pháp so sánh: nổi bật tính chất, đặc điểm của đối tượng - Phương pháp phân loại, phân tích: Chia nhỏ đối tượng ra từng mặt, từng khía cạnh…làm cho người đọc hiểu từng mặt của đối tượng, có tính chất hệ thống, đầy đủ, toàn diện. b. Ghi nhớ 2 (128) HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP - Mục tiêu: củng cố kiến thức, rèn kĩ năng làm bài tập của văn thuyết minh. - Phương pháp: PP vấn đáp, thảo luận, - Kĩ thuật: động não, trình bày một phút... Hoạt động 3: Hướng dẫn luyện tập II. Luyện tập ? Tác giả của bài Ôn dịch thuốc lá đã nghiên cứu, tìm hiểu rất nhiều để nêu lên yêu cầu chống nạn hút thuốc lá? ? Em hãy chỉ ra phạm vi tìm hiểu vấn đề thể hiện trong bài viết? (Người viết đã vận dụng những kiến thức nào?) ? Bài viết đã sử dụng phương pháp thuyết minh nào để nêu bật tác hại của việc hút thuốc lá? ? Đọc văn bản thuyết minh: Ngã ba Đồng Lộc thuyết minh đòi hỏi những kiến thức ntn? ? Văn bản này đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào? + PP: dùng số liệu, nêu sự kiện cụ thể ? Nêu yêu cầu của bài tâp 4? (Học sinh thảo luận nêu ý kiến, nhận xét) Thuyết minh chưa rõ ràng nên người nghe khó tiếp nhận. Nên phân thành các loại sau: - Loại học yếu do ham chơi. - Loại học yếu do hoàn cảnh gia đình khó khăn. - Loại học yếu do vốn kiến thức cơ sở yếu từ lớp dưới. Bài tập 1 (128) a) Kiến thức khoa học: tác hại của khói thuốc lá đối với sức khoẻ .. b) Kiến thức xã hội: tâm lí lệch lạc của một số người coi hút thuốc lá là lịch sự… Bài tập 2: - Phương pháp so sánh, đối chiếu: So sánh AIDS giặc ngoại xâm... - Phương pháp phân tích: Tác hại của ni- cô-tin, khí cac-bon-níc. - PP nêu số liệu: Số tiền mua 555, số tiền phạt... Bài tập 3: + Kiến thức: Về lịch sử cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. + Về quân sự. + Về cuộc sống của các nước thanh niên xung phong thời chống Mĩ cứu nước. Bài tập 4 HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG - Mục tiêu: vận dụng kiến thức đã học để viết đoạn văn thuyết minh. - Phương pháp: thuyết trình, đàm thoại - Kĩ thuật: động não, viết sáng tạo, trình bày. ? Viết một đoạn văn ngắn (8 - 10dòng) giới thiệu về một đồ dùng học tập của em? H hoàn thành phiếu học tập (5’) G thu 10 phiếu, G chiếu đoạn văn của H, yêu cầu H khác nhận xét. G chữa trước lớp 1-2 phiếu. HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI – MỞ RỘNG - Mục tiêu: mở rộng kiến thức đã học. - Phương pháp: phân tích tài liệu - Kĩ thuật: trình bày một phút, động não. ? Đoạn văn sau sử dụng phương pháp thuyết minh nào là chủ yếu? Ngày trước Trần Hưng Đạo căn dặn nhà vua: “Nếu giặc đánh như vũ bão thì không đáng sợ, đáng sợ là giặc gặm nhấm như tằm ăn dâu”. Hẳn rằng người hút thuốc lá không lăn đùng ra chết, không say bê bết như người uống rượu. A- Phân tích B- Định nghĩa C- Liệt kê D- So sánh Bước 4. Hướng dẫn về nhà ( ) * Đối với bài cũ: Sưu tầm, đọc thêm các văn bản thuyết minh sử dụng phong phú các phương pháp để học tập * Chuẩn bị bài mới: Bài toán dân số: + Đọc VB + Trả lời các câu hỏi phần đọc hiểu văn bản + Đọc phần đọc thêm SGK TR 132, 133. + Tìm bố cục của văn bản? Nội dung từng phần? Các luận điểm trong phân thân bài + Vấn đề chính tác giả muốn đặt ra trong văn bản? + Việc đưa ra những con số và tỉ lệ sinh con của phụ nữ ở một số nước theo thông báo của Hội nghị Cai- rô nhằm mục đích + Nhận xét về sự phát triển dân số ở châu Phi và chấu Á? Mối quan hệ giữa dân số và sự phát triển xã hội.