BÀI 1: THƠ VÀ THƠ SONG THẤT LỤC BÁT

BÀI TẬP ĐỌC HIỂU: KHÓC DƯƠNG KHUÊ

Bài 1: (Câu hỏi 3, SGK) Hãy phân tích để thấy được việc thể hiện tình cảm của Nguyễn Khuyến trong hai dòng thơ đầu khi nghe tin bạn mất.

Soạn chi tiết:

Hai dòng thơ đầu đã thể hiện một cách sâu sắc tình cảm của Nguyễn Khuyến khi nghe tin bạn mất.

- Nguyễn Khuyến mở đầu bài Khóc Dương Khuê bằng câu lục bát (trong khi các tác phẩm sử dụng thể song thất lục bát thường bắt đầu bằng câu song thất).

- Tất cả nỗi đau mất bạn dường như dồn nén vào câu lục bát mở đầu này:

+ Dòng lục ngắn gọn cất lên tiếng kêu thương đột ngột, tạo sự bất ngờ cho người đọc.

+ Tuy hơn tuổi Dương Khuê nhưng nhà thơ vẫn gọi bạn là “bác”, một cách gọi thân mật, chân tình, xoá nhoà khoảng cách tuổi tác và tỏ lòng kính trọng bạn mình. Cách nói giảm, nói tránh của Nguyễn Khuyến khi bạn qua đời thể hiện tình yêu thương và nỗi xót xa vô hạn của nhà thơ trước nỗi đau mất bạn. Hư từ “thôi" được lặp lại, nhấn mạnh sự mất mát, trống vắng không thể bù đắp.

+ Dòng bát dàn trải cho thấy nỗi tiếc thương vô hạn, lớn lao, ngoài giới hạn chịu đựng của con người. Cả không gian như nhuốm màu tang tóc, khiến lòng người ngày càng thêm ngậm ngùi.

+ Nhịp điệu 2/1/3 ở dòng lục tạo sự đột ngột, hụt hẫng. Nhịp điệu 4/4 ở dòng bát tạo sự dàn trải, mênh mông, cho thấy nỗi đau của con người không thua kém gì sự cảm thông của trời đất trước việc từ giã cõi đời của một người bạn thân thiết đã từng nhiều năm gắn bó với tác giả.

Việc đưa câu lục bát lên đầu bài thơ rõ ràng là một việc làm có ý thức của Nguyễn Khuyến khi ông muốn thể hiện nỗi đau tột cùng và tình cảm tiếc thương vô hạn trước sự ra đi đột ngột của người bạn thân thiết từ thuở còn theo dõi khoa cử, trước khi kể các kỉ niệm về bạn.

Bài 2: (Câu hỏi 4, SGK) Những kỉ niệm về tình bạn đã được tác giả hồi tưởng như thể nào và theo trình tự nào trong đoạn thơ từ dòng 3 đến dòng 22?

Soạn chi tiết:

Từ dòng 3 đến dòng 22 của bài thơ, Nguyễn Khuyến đã kể lại những kỉ niệm về một tình bạn thân thiết, mặn nồng theo trình tự thời gian từ trước đến sau, tái hiện toàn bộ quãng thanh xuân êm đẹp:

- Kỉ niệm về tình bạn thuở học trò cùng chuyên cần đèn sách, hãng hải, nhiệt huyết trên con đường công danh, sự nghiệp, những buổi cùng nhau với thú vui dặm khách, thú vui đàn hát, khi chén rượu, lúc cuộc cỡ, thơ phú tương âm, tương đặc....

- Kỉ niệm khi cùng đỗ đạt đồng khoa như duyên trời, nguyện đem sức mình phục vụ đất nước, hoạn nạn cũng vượt, ngọt bùi sẽ chia.

- Rồi kẻ làm quan, người cáo quan về quê, đến khi về già mới gặp nhau ba năm trước đó.

Nhà thơ đã dùng biện pháp liệt kê, lựa chọn những kỉ niệm đáng nhớ nhất nhưng rất phong phú, sinh động trên nhiều phương diện để kể lại bằng thơ.

Bài 3: (Câu hỏi 5, SGK) Hãy phân tích tâm trạng của nhà thơ được diễn tả trong đoạn thơ từ dòng 23 đến hết.

Soạn chi tiết:

- Tâm trạng đau đớn của nhà thơ khi nghe tin bạn qua đời: Nhà thơ trở lại đối diện với thực tại mắt bạn. Ông không tin đó là sự thật. Ông đối thoại với bạn trong tâm tưởng, “trách" bạn vội vàng, rồi lại tự an ủi mình, vỗ về bạn (một người đã mất nhưng với tác giả thì người bạn đó như vẫn đang còn sống, chuyện trò cùng ông).

- Nỗi buồn cô đơn, trống vắng khi mất đi người bạn tri kỉ: Chấp nhận nỗi đau mất bạn, nhà thơ chỉ còn biết nhớ thương mà không thể khóc thành tiếng. Thương bạn mà cũng là thương cho bản thân mình vì từ đây chỉ còn lại sự cô đơn, trống vắng, không người tri âm, tri kỉ.

Bài 4: Xác định chủ đề của bài thơ Khóc Dương Khuê.

Soạn chi tiết:

Chủ đề của bài thơ Khóc Dương Khuê. Bài thơ ca ngợi tỉnh bạn keo sơn, gắn bó, chân tình, bất chấp thời gian, hoàn cảnh, sự xa cách giữa hai người bạn học và nỗi đau xót xa khi người bạn tri kỷ lìa xa cõi trần.

Bài 5: Nêu tác dụng một biện pháp nghệ thuật của thể thơ song thất lục bát được Nguyễn Khuyến sử dụng trong bài thơ khóc bạn.

Soạn chi tiết:

Bài thơ "Khóc Dương Khuê" của Nguyễn Khuyến được viết theo thể thơ song thất lục bát, mỗi khổ thơ gồm bốn câu với cấu trúc 7 - 6 - 8 - 6. Theo luật thơ song thất lục bát, các câu 2, 4, 6, 8 gieo vần với nhau.

Tác dụng của nghệ thuật gieo vần:

• Tạo nên sự du dương, êm ái cho lời thơ: Nhờ cách gieo vần linh hoạt, bài thơ "Khóc Dương Khuê" có âm điệu nhẹ nhàng, du dương, thể hiện được sự thương tiếc, nuối tiếc của tác giả đối với người bạn đã khuất.

• Giúp thể hiện cảm xúc một cách rõ nét: Cách gieo vần đặc biệt (câu 1 và câu 3 gieo vần bằng, câu 2 và câu 4 gieo vần trắc) tạo nên sự đối lập về âm điệu, góp phần thể hiện tâm trạng bồi hồi, xót xa của tác giả.

• Góp phần làm tăng giá trị nghệ thuật cho bài thơ: Nghệ thuật gieo vần tinh tế đã góp phần làm nên giá trị nghệ thuật cho bài thơ "Khóc Dương Khuê", khiến bài thơ trở nên sâu sắc, lay động lòng người hơn.

Bài 6: Trong câu thơ “Bác già, tôi cũng già rồi, / Biết thôi, thôi thế thì thôi mới là!", từ “thôi" chỉ điều gì?

A. Thôi không gặp gỡ

B. Thôi không muốn sống

C. Thôi không làm quan

D. Thôi không làm thơ

Soạn chi tiết:

C. Thôi không làm quan

Bài 7: Biện pháp nghệ thuật nào dưới đây được sử dụng trong dòng thơ “Làm sao bác vội về ngay”?

A. An dụ

B. Tương phản

C. So sánh

D. Nói giảm – nói tránh

Soạn chi tiết:

D. Nói giảm – nói tránh

Bài 8: (Câu hỏi 7, SGK) Bài thơ Khóc Dương Khuê giúp em có thêm nhận thức gì về tình bạn trong cuộc sống?

Soạn chi tiết:

Bài thơ "Khóc Dương Khuê" của Nguyễn Khuyến đã giúp em có thêm nhiều nhận thức sâu sắc về tình bạn trong cuộc sống:

1. Tình bạn cao đẹp, thiêng liêng:

• Bài thơ thể hiện tình cảm thương tiếc, nuối tiếc vô hạn của tác giả trước sự ra đi đột ngột của người bạn tri kỷ Dương Khuê. Tình bạn của họ gắn bó keo sơn, thân thiết như anh em ruột thịt. Họ chia sẻ với nhau mọi buồn vui trong cuộc sống, cùng nhau vượt qua những khó khăn, thử thách.

2. Tình bạn là nguồn động lực to lớn trong cuộc sống:

• Khi Dương Khuê qua đời, Nguyễn Khuyến cảm thấy vô cùng cô đơn, lạc lõng. Ông như mất đi một phần tinh thần, một điểm tựa vững vàng trong cuộc sống. Tình bạn đã mang đến cho ông niềm vui, sự an ủi và giúp ông thêm mạnh mẽ để đối mặt với những gian nan, thử thách.

3. Cần trân trọng và gìn giữ tình bạn:

• Bài thơ là lời nhắc nhở chúng ta cần trân trọng và gìn giữ tình bạn trong cuộc sống. Tình bạn là một món quà quý giá, không thể mua được bằng tiền. Hãy trân trọng những người bạn tốt, những người đã luôn đồng hành cùng ta trong mọi thăng trầm của cuộc đời.

4. Tình bạn sẽ luôn tồn tại vĩnh cửu:

• Dù Dương Khuê đã qua đời, nhưng tình bạn của họ vẫn luôn sống mãi trong tâm hồn của Nguyễn Khuyến. Bài thơ là minh chứng cho sức mạnh bền vững của tình bạn, có thể vượt qua mọi ranh giới của thời gian và không gian.