BÀI 6 - TRUYỆN TRUYỀN KÌ VÀ TRUYỆN TRINH THÁM - BÀI TẬP TIẾNG VIỆT

Bài 1: (Bài tập 1, SGK) Thử chuyển mỗi thành phần câu hoặc thành phần của cụm từ được in đậm dưới đây sang vị trí khác trong câu, qua đó, giải thích vì sao các tác giả lại chọn vị trí của chúng như ở những câu đã cho.

a) Mùa thu năm 1940, phát xít Nhật đến xâm lăng Đông Dương để mở thêm căn cứ đánh Đồng minh, thì bọn thực dân Pháp quỳ gối đầu hàng, mở cửa nước ta rước Nhật. Từ đó dân ta chịu hai tầng xiềng xích: Pháp và Nhật. Từ đó dẫn ta cảnh cực khổ, nghèo nàn. (Hồ Chí Minh)

b) Vì đường xa, chúng tôi chỉ ở nhà được có ba ngày. Trong ba ngày ngắn ngủi đó, con bé không kịp nhận ra anh là cha. (Nguyễn Quang Sáng)

c) Giữa mặt vịnh mênh mông xanh ngắt và tìm tìm, nhô lên những tảng đá với hình thù kì dị và dường như được bút sơn của một hoạ sĩ quét lên vô số màu sắc, từ màu xanh ngọc bích đến màu đỏ nâu và vàng. (Thi Sảnh)

d)

Lom khom dưới núi, tiều vài chú,

Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.

(Bà Huyện Thanh Quan)

Bài giải chi tiết:

a) Mùa thu năm 1940, phát xít Nhật đến xâm lăng Đông Dương để mở thêm căn cứ đánh Đồng minh, thì bọn thực dân Pháp quỳ gối đầu hàng, mở cửa nước ta rước Nhật. 

=> Đặt "Từ đó" ngay sau "Dân ta chịu hai tầng xiềng xích: Pháp và Nhật" để nối liền nguyên nhân và hậu quả của sự kiện. "Từ đó" dân ta càng cực khổ, nghèo nàn. 

b) Vì đường xa, chúng tôi chỉ ở nhà được có ba ngày. Trong ba ngày ngắn ngủi đó, con bé không kịp nhận ra anh là cha. 

=> Đặt "Trong ba ngày ngắn ngủi đó" ngay sau "chúng tôi chỉ ở nhà được có ba ngày" để làm rõ thời gian và tình huống diễn ra. 

c) Giữa mặt vịnh mênh mông xanh ngắt và tim tím nhô lên những tảng đá vôi hình thù kì dị và dường như được bút sơn của một hoạ sĩ quét lên vô số màu sắc, từ màu xanh ngọc bích đến màu đỏ nâu và vàng. 

=> Đặt "nhô lên" ngay sau "tim tím" để mô tả rõ hơn cảnh vật. 

d) Lom khom dưới núi, vài chú tiều, 

Lác đác bên sông, mấy nhà chợ. 

=> Đặt "vài chú" ngay sau "tiều" và "mấy nhà" ngay sau "chợ" để nhấn mạnh sự tiêu điều của cảnh vật và tăng giá trị gợi hình, gợi cảm cho câu thơ 

Bài 2: (Bài tập 2, SGK) Tìm câu bị động trong những đoạn văn dưới đây. Cho biết việc sử dụng những câu bị động đó phù hợp như thế nào đối với văn cảnh và mục đích diễn đạt.

a) Sau nghi lễ bái tổ, hai đô thực hiện nghi thức xe đài. Những động tác xe đài được thực hiện rất đa dạng. (Phí Trường Giang)

b) Địa đạo Củ Chi hình thành trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp (khoảng năm 1948). Hệ thống địa đạo được xây dựng sớm nhất tại hai xã Tân Phú Trung và Phước Vĩnh An (…). Lúc đầu, địa đạo chỉ có những đoạn ngắn, cấu trúc đơn giản, dùng để giấu tài liệu, trù êm cán bộ trong vùng địch hậu. Sang giai đoạn kháng chiến chống đế quốc Mỹ, địa đạo được gia cố và mở rộng. (Di tích lịch sử Địa đạo Củ Chi)

c) Trong hơn một thể kì trở lại đây, dân số thế giới ngày càng tăng, trong khi số lượng các loài động vật ngày một giảm đi rõ rệt. Môi trường sống của động vật bị con người chiếm lĩnh, phá hoại []. Nhiều loài thậm chỉ thường xuyên bị con người ngược đãi, săn bắt vô tổ chức và tàn sát không nương tay. (Theo Kim Hạnh Bảo - Trần Nghị Du)

Bài giải chi tiết:

a) Câu bị động: "Nghi thức xe đài được thực hiện rất đa dạng."

Việc sử dụng câu bị động ở đây phù hợp để tập trung sự chú ý vào hành động "được thực hiện" chứ không phải người hoặc vật thực hiện nó. Câu bị động cũng tạo ra sự trừu tượng và tập trung vào hành động chính.

b) Câu bị động: "Địa đạo được xây dựng sớm nhất tại hai xã Tân Phú Trung và Phước Vĩnh An [...] Sang giai đoạn kháng chiến chống đế quốc Mỹ, địa đạo được gia cố và mở rộng."

Việc sử dụng câu bị động ở đây phù hợp để tập trung vào việc hành động "được xây dựng", "được gia cố và mở rộng", thay vì người nào hoặc tổ chức nào thực hiện hành động.

c) Câu bị động: "Môi trường sống của động vật bị con người chiếm đóng, phá hoại [...]. Nhiều loài thậm chí thường xuyên bị con người ngược đãi, sẵn bắt vô tổ chức và tàn sát không nương tay."

Việc sử dụng câu bị động ở đây phù hợp để tập trung vào việc hành động "bị chiếm đóng, phá hoại", "bị ngược đãi, sẵn bắt và tàn sát", thay vì người làm hành động đó. Câu bị động cũng làm cho thông điệp trở nên mạnh mẽ và tập trung hơn vào hành động.

Bài 3: (Bài tập 3, SGK) Biến đổi những câu chủ động dưới đây thành câu bị động:

a) Quan Phó bảng Sắc đã dẫn hat con trai đi hầu khắp những nơi nổi tiếng về phong cảnh đẹp, về di tích lịch sử của Nghệ An. (Sơn Tùng)

b) Ba nó bế nó lên. (Nguyễn Quang Sáng)

c) Tây nó đốt nhà tôi rồi, bác ạ. (Kim Lân)

đ) Cuộc sống càng văn minh tiền bộ, con người cảng sử dụng nhiều nước hơn cho mọi nhu cầu của mình... (Theo Trịnh Văn)

Bài giải chi tiết:

a)  Con trai đã được Quan Phó bảng Sắc dẫn đi hầu khắp những nơi nổi tiếng về phong cảnh đẹp, về di tích lịch sử của Nghệ An.

b)  Nó đã được ba nó bế lên.

c)  Nhà tôi đã bị Tây nó đốt rồi, bác ạ.

đ)  Càng văn minh tiền bộ, con người càng được sử dụng nhiều nước hơn cho mọi nhu cầu của mình...

Bài 4: Những câu dưới đây có phải là câu bị động không? Vì sao?

a) Năm bị đi đày. (Nguyên Hồng)

b) Anh còn bị mất cái ô trắng. (Nguyễn Công Hoan)

Bài giải chi tiết:

Câu này không phải là câu bị động.

Lý do:

Câu thiếu tân ngữ, thành phần bắt buộc của câu bị động. Câu bị động có cấu trúc cơ bản là Tân ngữ + bị/được + Động từ chính + bởi/bởi vì + Chủ ngữ. Trong câu này, "Năm" đóng vai trò là chủ ngữ, nhưng không có tân ngữ đi kèm.

Động từ "bị đi đày" mang nghĩa bị buộc phải đi đày, thể hiện trạng thái bị động của chủ ngữ "Năm". Tuy nhiên, cấu trúc này không tuân theo cấu trúc cơ bản của câu bị động.

Câu này là câu bị động.

Lý do:

Câu có đầy đủ các thành phần của một câu bị động: Tân ngữ ("cái ô trắng") + bị + Động từ chính ("mất") + bởi/bởi vì (không có) + Chủ ngữ ("Anh").

Cấu trúc câu tuân theo quy tắc chung của câu bị động.

Động từ "bị mất" thể hiện trạng thái bị động của tân ngữ "cái ô trắng".

Bài 5: Vì sao các từ, cụm từ in đậm dưới đây được đặt ở đầu câu?

a) Trên đám đất cao bày một hương ản. Trên hương án, trầm hương toả khỏi thơm. (Nguyễn Huy Tưởng)

b) Chúng tôi cùng thoát là đi kháng chiến đầu năm 1946, sau khi tỉnh nhà bị chiếm. Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh – và cũng là đứa con duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi. (Nguyễn Quang Sáng)

c) Nó ngơ ngác, lạ lùng. Còn anh, anh không ghìm nổi xúc động. Mỗi lần bị xúc động, vết thẹo dài bên má phải lại đó ứng lên, giản giật, trông rất dễ sợ. (Nguyễn Quang Sáng)

Bài giải chi tiết:

Cụm từ "Trên hương án" được đặt ở đầu câu thứ hai để nhấn mạnh vị trí của trầm hương và tạo sự liên kết giữa hai câu.

Cụm từ “lúc đi” đặt đầu câu để nhấn mạnh thời điểm diễn ra sự kiện được đề cập trong câu và còn giúp tạo sự liên kết chặt chẽ giữa hai vế câu, tạo nên một thể thống nhất về mặt ý nghĩa.

"Mỗi lần bị xúc động" được đặt ở vị trí đầu câu, tạo sự chú ý và nhấn mạnh đặc điểm tâm lý của nhân vật người cha. Vết thẹo dài bên má phải chính là biểu hiện cho những năm tháng gian khổ, hy sinh trong cuộc chiến tranh, là minh chứng cho tình yêu nước mãnh liệt của người cha. Việc sử dụng từ "mỗi lần" ở đầu câu tạo ra nhịp điệu lặp đi lặp lại, gợi tả sự thường xuyên của hiện tượng vết thẹo ứng lên khi anh xúc động. Điều này càng làm tăng thêm tính chân thực và xúc động cho câu chuyện.