BÀI 5: NGHỊ LUẬN XÃ HỘI

BÀI TẬP TIẾNG VIỆT

Bài 1: (Bài tập 3. SGK) Tìm câu ghép trong các đoạn văn dưới đây. Cho biết vì sao không thể tách mỗi vế câu trong những câu ghép ấy thành một câu đơn.

a) Dế Choắt là tên tôi đã đặt cho nó một cách chế giễu và trịch thượng thể. Choắt nọ có lẽ cũng trạc tuổi tôi. Nhưng vì Choắt bẩm sinh yếu đuổi nên tôi coi thường... (Tô Hoài)

b) Kể từ hôm đó, mặc dù mọi chuyện vẫn như cũ trong căn nhà của chúng tôi, nhưng tôi luôn luôn cảm thấy mình bất tài nên bị đẩy ra ngoài. Những lúc ngồi bên bàn học, tôi chỉ muốn gục đầu xuống khóc. (Tạ Duy Anh)

c) Vào mùa sương, ngày ở Hạ Long như ngắn lại. Buổi sớm, Mặt Trời lên ngang cột buồm, sương tan, trời mới quang. Buổi chiều, nắng vừa nhạt, sương đã buông nhanh xuống mặt biển. (Thi Sảnh)

d) Sáng hôm sau, bà con bên nội, bên ngoại đến rất đông. Cả con bé cũng theo ngoại nó về. Anh Sáu phải lo tiếp khách, anh như không chú ý đến con nữa. (Nguyễn Quang Sáng)

Soạn chi tiết:

a) Dế Choắt là tên tôi đã đặt cho nó một cách chế giễu và trịch thượng thể. Choắt nọ có lẽ cũng trạc tuổi tôi. Nhưng vì Choắt bẩm sinh yếu đuổi nên tôi coi thường... (Tô Hoài)

• Câu ghép: Dế Choắt là tên tôi đã đặt cho nó một cách chế giễu và trịch thượng thể.

• Lý do không thể tách thành câu đơn: 

  • Câu ghép thể hiện mối quan hệ nhân quả: "Dế Choắt là tên tôi đã đặt cho nó" là nguyên nhân dẫn đến "một cách chế giễu và trịch thượng thể".

  • Tách thành câu đơn sẽ làm mất đi mối quan hệ nhân quả này, khiến câu văn thiếu logic.

b) Kể từ hôm đó, mặc dù mọi chuyện vẫn như cũ trong căn nhà của chúng tôi, nhưng tôi luôn luôn cảm thấy mình bất tài nên bị đẩy ra ngoài. Những lúc ngồi bên bàn học, tôi chỉ muốn gục đầu xuống khóc. (Tạ Duy Anh)

• Câu ghép: Kể từ hôm đó, mặc dù mọi chuyện vẫn như cũ trong căn nhà của chúng tôi, nhưng tôi luôn luôn cảm thấy mình bất tài nên bị đẩy ra ngoài.

• Lý do không thể tách thành câu đơn: 

  • Câu ghép thể hiện mối quan hệ đối lập: "mọi chuyện vẫn như cũ" đối lập với "tôi luôn luôn cảm thấy mình bất tài nên bị đẩy ra ngoài".

  • Tách thành câu đơn sẽ làm mất đi mối quan hệ đối lập này, khiến câu văn thiếu sức biểu cảm.

c) Vào mùa sương, ngày ở Hạ Long như ngắn lại. Buổi sớm, Mặt Trời lên ngang cột buồm, sương tan, trời mới quang. Buổi chiều, nắng vừa nhạt, sương đã buông nhanh xuống mặt biển. (Thi Sảnh)

• Câu ghép: Buổi sớm, Mặt Trời lên ngang cột buồm, sương tan, trời mới quang. Buổi chiều, nắng vừa nhạt, sương đã buông nhanh xuống mặt biển.

• Lý do không thể tách thành câu đơn: 

  • Mỗi vế câu miêu tả một cảnh tượng khác nhau: "Buổi sớm" miêu tả cảnh mặt trời mọc, "Buổi chiều" miêu tả cảnh sương buông.

  • Tách thành câu đơn sẽ làm mất đi sự liên kết giữa các cảnh tượng, khiến đoạn văn rời rạc.

d) Sáng hôm sau, bà con bên nội, bên ngoại đến rất đông. Cả con bé cũng theo ngoại nó về. Anh Sáu phải lo tiếp khách, anh như không chú ý đến con nữa. (Nguyễn Quang Sáng)

• Câu ghép: Cả con bé cũng theo ngoại nó về. Anh Sáu phải lo tiếp khách, anh như không chú ý đến con nữa.

• Lý do không thể tách thành câu đơn: 

  • Mỗi vế câu thể hiện một hành động của một nhân vật: "Cả con bé cũng theo ngoại nó về" là hành động của con bé, "Anh Sáu phải lo tiếp khách, anh như không chú ý đến con nữa" là hành động của anh Sáu.

  • Tách thành câu đơn sẽ làm mất đi sự liên kết giữa các hành động, khiến câu văn thiếu mạch lạc.

Bài 2: Xếp những câu dưới đây vào nhóm phù hợp: câu đơn, câu ghép đẳng lập, câu ghép chính phụ. Chỉ ra chủ ngữ, vị ngữ của các cụm chủ vị trong mỗi câu:

a) Mõ lại thúc, trồng lại giục, tù và lại inh ỏi thổi lên. (Ngô Tất Tố)

b) Vì tên Dậu là thân nhân của hắn cho nên chúng con bắt phải nộp thay. (Ngô Tất Tổ)

c) Từ bản tính rất dịu dàng, rất tận tâm. (Nam Cao)

d) Quần thể đền tháp Ăng-co dẫu không còn nguyên vẹn nhưng những gì được phát hiện và bảo tồn đến nay đã khiến cả thế giới ngưỡng mộ. (Theo Quỳnh Trang)

e) Cổ ông lão nghẹn ắng hẳn lại, da mặt tê rân rân. (Kim Lân)

g) Tôi tưởng con bé sẽ lăn ra khóc, sẽ giãy, sẽ đạp đổ cả mâm cơm hoặc sẽ chạy vụt đi. (Nguyễn Quang Sáng)

Soạn chi tiết:

1. Câu đơn:

• b) Vì tên Dậu là thân nhân của hắn cho nên chúng con bắt phải nộp thay.

  • Chủ ngữ: Tên Dậu

  • Vị ngữ: là thân nhân của hắn

• c) Từ bản tính rất dịu dàng, rất tận tâm.

  • Chủ ngữ: Từ bản tính

  • Vị ngữ: rất dịu dàng, rất tận tâm

• e) Cổ ông lão nghẹn ắng hẳn lại, da mặt tê rân rân.

  • Chủ ngữ: Cổ ông lão

  • Vị ngữ: nghẹn ắng hẳn lại, da mặt tê rân rân

2. Câu ghép đẳng lập:

• a) Mõ lại thúc, trồng lại giục, tù và lại inh ỏi thổi lên.

  • Vế 1: Mõ lại thúc (Chủ ngữ: Mõ, Vị ngữ: lại thúc)

  • Vế 2: trồng lại giục (Chủ ngữ: trồng, Vị ngữ: lại giục)

  • Vế 3: tù và lại inh ỏi thổi lên (Chủ ngữ: tù và, Vị ngữ: lại inh ỏi thổi lên)

• d) Quần thể đền tháp Ăng-co dẫu không còn nguyên vẹn nhưng những gì được phát hiện và bảo tồn đến nay đã khiến cả thế giới ngưỡng mộ.

  • Vế 1: Quần thể đền tháp Ăng-co dẫu không còn nguyên vẹn (Chủ ngữ: Quần thể đền tháp Ăng-co, Vị ngữ: dẫu không còn nguyên vẹn)

  • Vế 2: nhưng những gì được phát hiện và bảo tồn đến nay đã khiến cả thế giới ngưỡng mộ (Chủ ngữ: những gì, Vị ngữ: đã khiến cả thế giới ngưỡng mộ)

3. Câu ghép chính phụ:

• g) Tôi tưởng con bé sẽ lăn ra khóc, sẽ giãy, sẽ đạp đổ cả mâm cơm hoặc sẽ chạy vụt đi.

  • Câu chính: Tôi tưởng con bé

  • Vế phụ: sẽ lăn ra khóc, sẽ giãy, sẽ đạp đổ cả mâm cơm hoặc sẽ chạy vụt đi (Chủ ngữ: con bé, Vị ngữ: sẽ lăn ra khóc, sẽ giãy, sẽ đạp đổ cả mâm cơm hoặc sẽ chạy vụt đi)

Bài 3: (Bài tập 2, SGK) Tìm các kết từ dùng để nổi các về câu trong những câu ghép dưới đây. Chỉ ra mối quan hệ ngữ nghĩa giữa các về câu.

a) Vì tôi thắng tợn nên hai cậu chủ bé nhỏ của tôi yêu quý tôi lắm. (Tô Hoài)

b) Nếu Thạc hôm trước cũng ngạc nhiên như Huy chiều hôm nay thì tôi còn mất công phu tìm tòi nhiều hơn. (Thế Lữ)

c) Tuy rét vẫn kéo dài, mùa xuân đã đến bên bờ sông Lương. (Nguyễn Đình Thi)

d) Hai người giằng co nhau, du đẩy nhau, rồi ai nấy đều buông gây ra, áp vào vật nhau. (Ngô Tất Tố)

Soạn chi tiết:

1. “Vì – nên”

=> Mối quan hệ nguyên nhân - kết quả.

1. “Nếu – thì”

=> Mối quan hệ giả thiết - kết quả.

c) “Tuy – nhưng”

=> Mối quan hệ đối lập

d) “rồi”

=> mối quan hệ liệt kê, tăng tiến

Bài 4: Trong những câu ghép dưới đây (trích từ truyện Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng), ở câu nào có thể lược bỏ chủ ngữ của một trong hai cụm chủ vị, ở câu nào không thể lược bỏ? Vì sao?

a) Anh mong được nghe một tiếng "ba" của con bé, nhưng con bé chẳng bao giờ chịu gọi.

b) Chúng tôi là cán bộ đoàn thể, chúng tôi không đi tập kết.

Soạn chi tiết:

a) Anh mong được nghe một tiếng "ba" của con bé, nhưng con bé chẳng bao giờ chịu gọi.

• Có thể lược bỏ chủ ngữ của vế 2: "con bé chẳng bao giờ chịu gọi".

• Lý do:

  • Hai vế câu có chung chủ ngữ là "con bé".

  • Vế 1 đã nêu rõ chủ ngữ nên có thể lược bỏ ở vế 2 để tránh lặp.

  • Câu văn vẫn đảm bảo đầy đủ ý nghĩa và dễ hiểu.

b) Chúng tôi là cán bộ đoàn thể, chúng tôi không đi tập kết.

• Không thể lược bỏ chủ ngữ của vế 2: "chúng tôi không đi tập kết".

• Lý do:

  • Hai vế câu không có chung chủ ngữ.

  • Vế 1 chỉ nêu ra thông tin về danh tính của chủ ngữ ("chúng tôi là cán bộ đoàn thể").

  • Vế 2 nêu hành động của chủ ngữ ("chúng tôi không đi tập kết").

  • Nếu lược bỏ chủ ngữ ở vế 2, câu văn sẽ thiếu sót thông tin về ai là người không đi tập kết.