BÀI 1. KHẢ NĂNG LỚN LAO CỦA TIỂU THUYẾT

VĂN BẢN. NỖI BUỒN CHIẾN TRANH

PHẦN I: CÁC CÂU HỎI TRONG SGK

TRƯỚC KHI ĐỌC

CH1: "Chiến tranh" – hai tiếng ấy gợi cho bạn những ấn tượng, suy nghĩ gì? Nêu một số kênh thông tin đã đưa lại cho bạn những hiểu biết nhất định về chiến tranh.

CH2: Bạn đã học, đã đọc những tác phẩm văn học nào viết về đề tài chiến tranh? Nêu ấn tượng nổi bật của bạn về một trong số những tác phẩm ấy.

ĐỌC VĂN BẢN

CH1: Yếu tố ngoại cảnh nào đã góp phần làm sống dậy kí ức chiến tranh của nhân vật Kiên?

CH2: Kiên đã sống trong trạng thái như thế nào khi bị kí ức chiến tranh khuấy đảo?

CH3: Cái gì để lại ấn tượng nặng nề nhất trong kí ức của Kiên?

CH4: Có thể hiểu như thế nào về ý tưởng: con người Kiên sẽ được "phục sinh trong chuỗi dài tái hiện"?

CH5: Tác giả đã miêu tả như thế nào về quá trình phục hiện của thế giới kí ức?

CH6: Dưới tác động của kí ức, kết cấu cuốn tiểu thuyết mà Kiên đang viết phát triển chiều hướng nào? 

CH7: Sự thờ ơ của người đời đối với Kiên nói lên điều gì?

CH7: Người kể chuyện gặp khó khăn gì khi đọc những trang bản thảo do "nhà văn của phường chúng tôi" để lại?

CH8: Theo bạn, "nguyên do" mà người kể chuyện cho rằng mình đã hiểu có thể là gì?

CH9: Giữa người kể chuyện và Kiên có những điểm chung gì?

CH10: Vì sao người kể chuyện lại xem dòng hồi tưởng của Kiên thể hiện "niềm cảm hứng, niềm lạc quan quay ngược về quá khứ"?

SAU KHI ĐỌC

CH1: Nêu ấn tượng ban đầu của bạn về nét khác biệt của đoạn trích này so với các đoạn trích tiểu thuyết khác đã học.

CH2: Tóm tắt nội dung từng phần của đoạn trích. Qua các nội dung đó, bạn hiểu thêm điều gì về yếu tố sự kiện vốn được xem là một vật liệu cơ bản dùng để xây dựng một tác phẩm truyện (trong đó có tiểu thuyết)?

CH3: Trạng thái tâm lí thường trực của nhân vật Kiên là gì? Liệt kê những từ ngữ đã được tác giả sử dụng để miêu tả trạng thái tâm lí đó.

CH4: Trong hồi ức của Kiên, chiến tranh được hiện lên với “khuôn mặt” như thế nào? Theo hiểu biết của bạn, đây có phải “khuôn mặt” duy nhất của chiến tranh không? Vì sao?

CH5: Qua đoạn trích, bạn hiểu như thế nào về ý nghĩa của sự nhớ lại đối với tinh thần của một con người?

CH6: Người kể chuyện đã nêu những nhận xét gì về cuốn tiểu thuyết mà nhân vật Kiên đang viết dở? Nhận xét đó liên hệ tới đặc điểm nào của tiểu thuyết hiện đại?

CH7: Trong đoạn trích, phần kể lại chuyện “Kiên bỏ đi” và tôi đọc bản thảo của Kiên góp phần soi tỏ được điều gì về bản chất và nỗi đau buồn của nhân vật chính, về việc viết tiểu thuyết.

CH8: Nêu nhận xét khái quát về sự ý thức của tác giả Bảo Ninh đối với việc lựa chọn hình thức phù hợp khi thể hiện vấn đề “nỗi buồn chiến tranh”.

KẾT NỐI ĐỌC – VIẾT

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm nhận của bạn về sự lựa chọn của nhân vật Kiên: nhớ và viết để được phục sinh về tinh thần. 

PHẦN II: 5 PHÚT SOẠN BÀI

TRƯỚC KHI ĐỌC

CH1:  "Chiến tranh" là cụm từ gợi lên hình ảnh về mất mát và hủy hoại, không chỉ về mặt vật chất mà còn về mặt con người. 

- Một số kênh thông tin đem lại hiểu biết về chiến tranh cho chúng ta:

+ Đài truyền hình Việt Nam

+ Các trang web, trang báo chính thống của chính phủ

+ Tài liệu, sách báo liên quan đến lịch sử nước nhà

+ Các cuốn tiểu thuyết, truyện ngắn viết về chiến tranh. 

CH2: 

+ Một số tác phẩm viết về chiến tranh: "Những ngôi sao xa xôi: - Lê Minh Khuê; "Mảnh trăng cuối rừng" – Nguyễn Minh Châu, "Đồng chí" – Chính Hữu; "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" – Phạm Tiến Duật;…

+ Với tác phẩm "Bài thơ về tiểu đội xe không kính", nhà thơ Phạm Tiến Duật đã tái hiện hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt, làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn của những người lính trên tuyến đường Trường Sơn.

ĐỌC VĂN BẢN

CH1: 

+ Đêm lạnh giá

+ Màn mưa mỏng đang chầm chậm tràn ngang qua bầu không khí xanh xám run rẩy.

+ Gió Đông Bắc thổi 

CH2: 

+ “Hồn phách xiêu lạc, ý thức mờ mịt, lú lẫn, mê mẩn Kiên đi đi lại lại, kí ức lóe chớp”.

+ “Tau mỏi tê, run lên, tim như rách dần, cả hai buồng phổi nghẹt khói thuốc, miệng khô đắng, cổ tắc lại, nấc, anh cắm đầu viết”. 

CH3: Trong kí ức của Kiên thì “trận tử chiến truông Gọi Hồn với những diễn biến nặng nề của nó và số phận bi thảm của tiểu đoàn anh” là điều để lại ấn tượng nặng nề nhất. 

CH4: 

+ Con người Kiên sẽ được "phục sinh trong chuỗi dài tái hiện" bởi nhân vật Kiên là một người đã từ chiến trường trở về

+ Kiên vẫn sống trong sự ám ảnh, day dứt dù anh đã trở về với cuộc sống bình yên thường nhật. 

+ Kiên được “phục sinh”, phục sinh sau cái chết chóc nơi chiến trường nhưng sự “phục sinh” ấy là “chuỗi dài tái hiện” thời gian ở chiến trường.

CH5: 

+ “Con người nội tâm trong anh cô quạnh, âu sầu không hề cảm thấy gió lạnh chiều tà”

+ Sự khát khao muốn gặp gỡ những người đồng đội đã mất của mình.

- Kí ức trong từng chặng đường đời:

+ “Kí ức về trưa mùa khô rực rỡ nắng, hoa đầy trong những khoảnh khắc rừng thưa…”

+ “Kí ức về một ngày mưa lũ gian truân bên bờ Sa Thầy vào rừng hái măng đào củ"

+ “Những bờ suối, bãi lai, buôn nhỏ hoang tàn”

+ “Những gương mặt đàn bà mến thương xa lạ gợi niềm nhớ nhung âu yếm… niềm đau của mối tình…”

- Nhà văn sử dụng các từ ngữ có tính chất gợi cảm cao 

-  Nhà văn sử dụng biện pháp so sánh: so sánh kí ức ấy “như rừng như núi trong lòng chiều ấy” làm cho tâm hồn không còn có thể dừng mắt ở điểm nào nữa trên cõi không cùng của quá khứ.

=> Để miêu tả quá trình phục hiện kí ức của Kiên, trước hết nhà văn đã tập trung miêu tả sự cô đơn trong lòng nhân vật.

CH6: 

+ Mạch truyện bị cuốn theo cảm xúc, anh không còn làm chủ được câu chuyện do chính mình viết ra. 

+ Lí do việc anh không làm chủ được ngòi bút của mình là do nỗi nhớ, sự ám ảnh về dòng hồi ức trong năm tháng chiến tranh.

CH7: Sự thờ ơ ấy thể hiện sự thiếu hiểu biết, sự lãng quên và không đồng cảm với những người phải chịu đau khổ trong chiến tranh.

CH8: 

+ Sự lộn xộn của thứ tự bản thảo

+ Mạch truyện không ngừng đứt gãy, từ đầu đến cuối không nổi một tuyến chung, toàn là những khối thù hình. 

=> Từ đây tác giả đánh giá các trang viết “chứng tỏ sự hụt hẫng của tư duy người viết, chứng tỏ cái vẻ lực bất tòng tâm của y”.

CH9: 

=> Sự hòa đồng về tư tưởng, trở nên rất gần nhau. Thậm chí ngỡ quen nhân vật Kiên trong Chiến tranh

=> Những gì nhân vật Kiên viết đều là sự thực khốc được tái hiện trong chiến tranh, nó được chắp bút từ những kỉ niệm chân thật nên khi người kể chuyện hiểu được, anh ta phải là một người thấu hiểu và đồng cảm với hoàn cảnh của Kiên.

CH10: Chung một nỗi buồn, nỗi buồn chiến tranh mênh mang, nỗi buồn cao cả, cao hơn hạnh phúc và vượt trên đau khổ.

CH11: 

+ Kỉ niệm không bị quên lãng xói mòn, tâm hồn anh mãi mãi được sống trong trong mùa xuân của những tình cảm mà ngày nay đã mai một hoặc già cỗi và biến tướng

+ Anh sẽ được trở lại với tình yêu, tình bạn, tình đồng chí những tình cảm đã giúp chúng ta vượt qua muôn ngàn đau khổ của chiến tranh

+ Anh vĩnh viễn được sống trong tháng ngày đau thương nhưng huy hoàng những tháng ngày bất hạnh nhưng chan chứa tình người

=> Kỉ niệm không bao giờ quên của những người lính, đó là niềm tự hào của những người đã hết mình vì đất nước.

SAU KHI ĐỌC

CH1: 

- Ấn tượng ban đầu về nét khác biệt của đoạn trích này so với các đoạn trích trong tiểu thuyết khác đó là:

+ Trong đoạn trích này, tập trung khắc họa nỗi đau và mất mát qua trải nghiệm cá nhân của nhân vật chính đó là nhân vật Kiên

+ Các điểm nhìn được triển khai từ quan điểm của nhân vật Kiên để kể câu chuyện.

+ Câu chuyện được tái hiện từ thực tại, ngược về quá khứ rồi lại quay trở về thực tại.

CH2: 

+ Phần 1: Giữa một đêm mưa gió lạnh, những kí ức thời chiến của Kiên lại Hiện về, anh nhớ những người đồng đội, nhớ cảnh vật quen thuộc, nhớ về trận đánh ác liệt đã xóa tan tiểu đội anh,..

+ Phần 2: Những kí ức buồn ấy tái hiện giống như ánh sáng soi rọi cuộc đời tăm tối bấy lâu nay của Kiên,

+ Phần 3:Anh đã chìm đắm trong hồi ức ngày xưa của mình.

+ Phần 4: Kiên đang chấp bút phát triển theo chiều hướng không có trình tự, Kiên cũng không thể kiểm soát.

+ Phần 5: Sau đó Kiên từ bỏ khu phố.

+ Phần 6: Ban đầu đọc, nhân vật tôi không thể nào hiểu được. Nhưng đồng lúc đó anh mới thấy ngưỡng mộ nhân vật Kiên.

Tác phẩm truyện đó là những hành biến cố, kí ức hoặc tình huống mà nhân vật trải qua trong câu chuyện.

CH3: 

Những cảm xúc buồn bã, mất mát, cô đơn và tuyệt vọng, được tạo ra bởi những trải nghiệm đau thương trong cuộc chiến tranh.

- Những từ ngữ đã được tác giả sử dụng để miêu tả trạng thái tâm lí đó: “cô quạnh”, “âu sầu”, “ lực bất tòng tâm”...

CH4:

Trong hồi ức của Kiên, chiến tranh thường được hiện lên với một "khuôn mặt" đầy đau đớn, khó khăn và mất mát. .

CH5:

Sự nhớ lại trong đoạn trích không chỉ là việc đơn thuần tái hiện lại quá khứ mà còn mang theo một ý nghĩa sâu sắc về tinh thần con người và hành trình tìm kiếm ý nghĩa của cuộc sống.

CH6:

+ “Là một sáng tác dựa trên nguồn cảm hứng chủ đạo của sự rối bời”

+ “Mạch truyện không ngừng đứt gãy. Tác phẩm từ đầu đến cuối không hề có nổi một tuyến chung… như thể rơi vào một kẽ nứt nào đó của thời gian tác phẩm”.

+ Những nhận xét trên của người kể chuyện khiến ta liên hệ tới đặc điểm của tiểu thuyết

CH7: 

+ Kiên là một người lính đã trải qua những trận chiến đẫm máu và những mất mát đau thương trong cuộc chiến tranh.

+ Kiên cảm thấy mất hướng, mất niềm tin vào cuộc sống, cô đơn.

- Nỗi buồn đau của nhân vật chính:

+ Kiên chứng kiến và trải qua nhiều khía cạnh của nỗi đau buồn trong cuộc chiến tranh

+ Nỗi đau buồn của Kiên không chỉ là cá nhân mà còn là một phần của cộng đồng người lính

- Việc viết tiểu thuyết không chỉ là viết đơn thuần, nó còn có ý nghĩa sâu sắc đối với nhân vật:

+ Việc viết tiểu thuyết vừa là kể lại trải nghiệm mà còn là hành trình tự giải thoát.

+ Bản thảo của Kiên không tuân theo trình tự, phản ánh sự rối ren và không ổn định trong tâm trạng của anh. 

=> Qua đoạn trích này, chúng ta thấy rằng bản chất và nỗi đau buồn của nhân vật Kiên là một phần của cảm xúc và trải nghiệm sâu sắc của người lính chiến tranh

CH8: 

+ Nhà văn đã phản ánh sâu sắc thực tế, Bảo Ninh chọn lựa hình thức viết tác phẩm một cách rất chân thực.

+ Bảo Ninh hiểu rõ rằng "nỗi buồn chiến tranh" không chỉ đơn giản là một cảm xúc, mà là một hệ thống phức tạp của các cảm xúc, trải nghiệm và suy tư. 

+ Bảo Ninh thể hiện sự tỉ mỉ và từng thấu trong việc miêu tả và phân tích nỗi đau và sự đau khổ của những người lính trong chiến tranh. 

→ Bảo Ninh đã thể hiện sự ý thức rõ ràng và sâu sắc về việc lựa chọn hình thức phù hợp khi thể hiện vấn đề "nỗi buồn chiến tranh"

KẾT NỐI ĐỌC – VIẾT

Gợi ý

• Tâm lý và tinh thần của Kiên đã bị ám ảnh bởi những kí ức đau thương của cuộc chiến. 
• Có thể nói rằng Kiên đã rơi vào một nỗi bi kịch tinh thần và không thể thoát khỏi những kí ức đau buồn của chiến tranh. 
• Tuy nhiên, có thể nhìn vào một khía cạnh khác, Kiên đã có lựa chọn riêng của mình, và đó là "nhớ và viết để được phục sinh về tinh thần".
•  Qua việc nhớ và viết, Kiên có thể "phục sinh" tinh thần bằng cách tái hiện lại những trải nghiệm, cảm xúc và ý nghĩa của cuộc sống. 
• Việc này giúp chúng ta không chỉ đối mặt với những thách thức, mà còn tìm ra những ý nghĩa sâu sắc và hướng đi mới trong cuộc sống. V
•  Việc nhớ và viết cho phép chúng ta tìm thấy sự phục hồi và sự ổn định trong lòng mình.
• Bằng cách này, việc nhớ và viết có thể trở thành một phương pháp hạnh phúc và trị liệu cho những ai đã trải qua những nỗi đau của chiến tranh, như nhân vật Kiên trong tác phẩm "Nỗi buồn chiến tranh".