BÀI 1. KHẢ NĂNG LỚN LAO CỦA TIỂU THUYẾT

VĂN BẢN. NỖI BUỒN CHIẾN TRANH

I. TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu 1: "Chiến tranh" – hai tiếng ấy gợi cho bạn những ấn tượng, suy nghĩ gì? Nêu một số kênh thông tin đã đưa lại cho bạn những hiểu biết nhất định về chiến tranh.

Giải rút gọn:

- "Chiến tranh" là cụm từ gợi lên hình ảnh về mất mát và hủy hoại, không chỉ về mặt vật chất mà còn về mặt con người. Nó có thể liên quan đến thương vong, thương tật, mất mát gia đình và mất mát tinh thần.

- Một số kênh thông tin đem lại hiểu biết về chiến tranh cho chúng ta: Đài truyền hình Việt Nam; Tài liệu, sách báo liên quan đến lịch sử nước nhà,...

Câu 2: Bạn đã học, đã đọc những tác phẩm văn học nào viết về đề tài chiến tranh? Nêu ấn tượng nổi bật của bạn về một trong số những tác phẩm ấy.

Giải rút gọn:

- Một số tác phẩm viết về chiến tranh: "Những ngôi sao xa xôi: - Lê Minh Khuê; "Mảnh trăng cuối rừng" – Nguyễn Minh Châu, "Đồng chí" – Chính Hữu; "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" – Phạm Tiến Duật;…

- Với tác phẩm "Bài thơ về tiểu đội xe không kính", nhà thơ Phạm Tiến Duật đã tái hiện hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt, làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn của những người lính trên tuyến đường Trường Sơn. 

II. ĐỌC VĂN BẢN

Câu hỏi: Yếu tố ngoại cảnh nào đã góp phần làm sống dậy kí ức chiến tranh của nhân vật Kiên?

Giải rút gọn:

- Đêm lạnh giá

- Màn mưa mỏng đang chầm chậm tràn ngang qua bầu không khí xanh xám run rẩy.

- Gió Đông Bắc thổi 

Câu hỏi: Kiên đã sống trong trạng thái như thế nào khi bị kí ức chiến tranh khuấy đảo?

Giải rút gọn:

- “Hồn phách xiêu lạc, ý thức mờ mịt, lú lẫn, mê mẩn Kiên đi đi lại lại, kí ức lóe chớp”.

- “Tau mỏi tê, run lên, tim như rách dần, cả hai buồng phổi nghẹt khói thuốc, miệng khô đắng, cổ tắc lại, nấc, anh cắm đầu viết”. 

Câu hỏi: Cái gì để lại ấn tượng nặng nề nhất trong kí ức của Kiên?

Giải rút gọn:

- Trong kí ức của Kiên thì “trận tử chiến truông Gọi Hồn với những diễn biến nặng nề của nó và số phận bi thảm của tiểu đoàn anh” là điều để lại ấn tượng nặng nề nhất. 

Câu hỏi: Có thể hiểu như thế nào về ý tưởng: con người Kiên sẽ được "phục sinh trong chuỗi dài tái hiện"?

Giải rút gọn:

Con người Kiên sẽ được "phục sinh trong chuỗi dài tái hiện" bởi nhân vật Kiên là một người đã từ chiến trường trở về, anh đã sống trong những năm tháng đau thương, khốc liệt của chiến tranh nên khi đất nước hòa bình, Kiên vẫn sống trong sự ám ảnh, day dứt dù anh đã trở về với cuộc sống bình yên thường nhật. Kiên được “phục sinh”, phục sinh sau cái chết chóc nơi chiến trường nhưng sự “phục sinh” ấy là “chuỗi dài tái hiện” vì từng phút từng giây anh không thể nào quên được những khoảnh khắc trong chiến tranh, không thể quên tiểu đội mình đã hi sinh như thế nào nên đó chính là ý của câu “con người Kiên sẽ được “phục sinh trong chuỗi dài tái hiện”.

Câu hỏi: Tác giả đã miêu tả như thế nào về quá trình phục hiện của thế giới kí ức?

Giải rút gọn:

Câu hỏi: Dưới tác động của kí ức, kết cấu cuốn tiểu thuyết mà Kiên đang viết phát triển chiều hướng nào? 

Giải rút gọn:

- Mạch truyện bị cuốn theo cảm xúc, anh không còn làm chủ được câu chuyện do chính mình viết ra. 

=> Lí do việc anh không làm chủ được ngòi bút của mình là do nỗi nhớ, sự ám ảnh về dòng hồi ức trong năm tháng chiến tranh.

Câu hỏi: Sự thờ ơ của người đời đối với Kiên nói lên điều gì?

Giải rút gọn:

- Người đời thường không nhìn thấy sâu bên trong nhân vật Kiên, không thể cảm nhận được những mất mát và đau thương mà anh phải chịu đựng. 

- Sự lãng quên hậu quả và mất mát của chiến tranh

=> Sự thờ ơ ấy thể hiện sự thiếu hiểu biết, sự lãng quên và không đồng cảm với những người phải chịu đau khổ trong chiến tranh.

Câu hỏi: Người kể chuyện gặp khó khăn gì khi đọc những trang bản thảo do "nhà văn của phường chúng tôi" để lại?

Giải rút gọn:

- Sự lộn xộn của thứ tự bản thảo: Cố gắng sắp xếp để tìm lại một trình tự mong có thể đọc nhưng chẳng có một trình tự nào hết. Trang nào cũng hầu như là trang đầu, trang nào cũng có vẻ là trang cuối

- Các trang bản thảo bị thiếu do nhiều nguyên nhân như “bị đốt”, “bị mối xông”, ...

- Mạch truyện không ngừng đứt gãy, từ đầu đến cuối không nổi một tuyến chung, toàn là những khối thù hình. 

=> Từ đây tác giả đánh giá các trang viết “chứng tỏ sự hụt hẫng của tư duy người viết, chứng tỏ cái vẻ lực bất tòng tâm của y”.

Câu hỏi: Theo bạn, "nguyên do" mà người kể chuyện cho rằng mình đã hiểu có thể là gì?

Giải rút gọn:

- Người kể chuyện đọc một cách ngẫu nhiên, theo một “lối tùy tiện” nhưng trong cái 

- Nguyên do người kể chuyện có thể hiểu được bản thảo của nhân vật Kiên là vì nhận thấy những ý tưởng của mình, những cảm giác của mình thậm chí cả những cảnh ngộ của mình nữa. 

=> Tạo nên sự hòa đồng về tư tưởng, trở nên rất gần nhau. Thậm chí ngỡ quen nhân vật Kiên trong Chiến tranh

Câu hỏi: Giữa người kể chuyện và Kiên có những điểm chung gì?

Giải rút gọn:

- Chung một nỗi buồn, nỗi buồn chiến tranh mênh mang, nỗi buồn cao cả, cao hơn hạnh phúc và vượt trên đau khổ.

- Nhờ nỗi buồn mà thoát khỏi chiến tranh, thoát khỏi bị chôn vùi trong cảnh chém giết triền miên, trong cảnh khốn khổ của những tay súng… để bước trở lại con đường riêng của mỗi cuộc đời”.

- Họ có chung một mong muốn là khát khao hòa bình.

Câu hỏi: Vì sao người kể chuyện lại xem dòng hồi tưởng của Kiên thể hiện "niềm cảm hứng, niềm lạc quan quay ngược về quá khứ"?

Giải rút gọn:

- Kỉ niệm không bị quên lãng xói mòn, tâm hồn anh mãi mãi được sống trong trong mùa xuân của những tình cảm mà ngày nay đã mai một hoặc già cỗi và biến tướng

- Anh sẽ được trở lại với tình yêu, tình bạn, tình đồng chí những tình cảm đã giúp chúng ta vượt qua muôn ngàn đau khổ của chiến tranh

- Anh vĩnh viễn được sống trong tháng ngày đau thương nhưng huy hoàng những tháng ngày bất hạnh nhưng chan chứa tình người

=> Kỉ niệm không bao giờ quên của những người lính, đó là niềm tự hào của những người đã hết mình vì đất nước.

III. SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Nêu ấn tượng ban đầu của bạn về nét khác biệt của đoạn trích này so với các đoạn trích tiểu thuyết khác đã học.

Giải rút gọn:

+ Khắc họa nỗi đau và mất mát qua trải nghiệm cá nhân của nhân vật chính đó là nhân vật Kiên. Cảm xúc này thường được truyền đạt qua những chi tiết về cuộc sống hàng ngày, những mất mát cá nhân và sự sợ hãi trong chiến tranh.

+ Các điểm nhìn được triển khai từ quan điểm của nhân vật Kiên để kể câu chuyện.

+ Câu chuyện được tái hiện từ thực tại, ngược về quá khứ rồi lại quay trở về thực tại.

Câu 2: Tóm tắt nội dung từng phần của đoạn trích. Qua các nội dung đó, bạn hiểu thêm điều gì về yếu tố sự kiện vốn được xem là một vật liệu cơ bản dùng để xây dựng một tác phẩm truyện (trong đó có tiểu thuyết)?

Giải rút gọn:

+ Phần 1: Giữa một đêm mưa gió lạnh, những kí ức thời chiến của Kiên lại Hiện về, anh nhớ những người đồng đội, nhớ cảnh vật quen thuộc. 

+ Phần 2: Những kí ức buồn ấy tái hiện giống như ánh sáng soi rọi cuộc đời tăm tối bấy lâu nay của Kiên, nó được rọi sáng trong luồng tâm tưởng ngược chiều của thời gian, anh tìm ra cuộc đời mới của chính mình.

+ Phần 3: Anh không hề cảm nhận được cơn gió thôi bên hồ nữa, anh đã chìm đắm trong hồi ức ngày xưa của mình, một loạt chuỗi hồi ức được tái hiện trong tâm tưởng của Kiên

+ Phần 4: Nhiều tháng và có lẽ nhiều năm trôi qua, do tác động của dòng kí ức nên tác phẩm của Kiên đang chấp bút phát triển theo chiều hướng không có trình tự, Kiên cũng không thể kiểm soát.

+ Phần 5: Sau đó Kiên từ bỏ khu phố, không ai biết anh đi đâu và cũng chẳng ai quan tâm trừ một người đàn bà câm, cô ấy giúp Kiên sắp xếp lại đống giấy lộn xộn và cất đi cho đến khi nhân vật tôi - người kể chuyện tìm ra và đọc.

+ Phần 6: Ban đầu đọc, nhân vật tôi không thể nào hiểu được, nó rất lộn xộn và thiếu bố cục cho đến khi anh ấy đọc hiểu theo trình tự ngẫu nhiên của mình. Anh thấy những gì Kiên viết đều xuất phát từ hiện thực, đó là những kỉ niệm của một người lính đã trải qua trong thời chiến. Lúc ấy anh thấy mình và Kiên có điểm chung, chung về một nỗi buồn chiến tranh. 

- Qua những nội dung này, yếu tố sự kiện vốn được xem là một vật liệu cơ bản dùng để xây dựng một tác phẩm truyện đó là những hành biến cố, kí ức hoặc tình huống mà nhân vật trải qua trong câu chuyện và chúng tạo nên cốt truyện, đưa ra những thách thức và tạo ra sự phát triển cho câu chuyện.

Câu 3: Trạng thái tâm lí thường trực của nhân vật Kiên là gì? Liệt kê những từ ngữ đã được tác giả sử dụng để miêu tả trạng thái tâm lí đó.

Giải rút gọn:

- Trạng thái tâm lí "Nỗi buồn chiến tranh" thường chứa đựng những cảm xúc buồn bã, mất mát, cô đơn và tuyệt vọng,..

- Những từ ngữ đã được tác giả sử dụng để miêu tả trạng thái tâm lí đó: “cô quạnh”, “âu sầu”, “ lực bất tòng tâm”…

Câu 4: Trong hồi ức của Kiên, chiến tranh được hiện lên với “khuôn mặt” như thế nào? Theo hiểu biết của bạn, đây có phải “khuôn mặt” duy nhất của chiến tranh không? Vì sao?

Giải rút gọn:

- Chiến tranh thường được hiện lên với một "khuôn mặt" đầy đau đớn, khó khăn và mất mát. ảnh tượng của chiến tranh thường là của một thế giới đầy bạo lực, cô đơn và tuyệt vọng, nơi mà những con người phải đối mặt với sự khốn khổ và mất mát hàng ngày.

- Ta còn có thể thấy những “khuôn mặt” khác của chiến tranh như tinh thần đoàn kết và tình bạn cao cả vì dù chiến tranh đem lại nhiều mất mát và khó khăn nhưng cũng tạo ra những mối quan hệ đoàn kết và tình bạn mạnh mẽ giữa những người lính. Họ có thể sẵn sàng hi sinh vì đồng đội, dù sau này đất nước hòa bình, hình ảnh những người đồng đội vẫn in hằn trong tâm trí họ, những khoảnh khắc cùng nhau chiến đấu vẫn sẽ còn mãi.

Câu 5: Qua đoạn trích, bạn hiểu như thế nào về ý nghĩa của sự nhớ lại đối với tinh thần của một con người?

Giải rút gọn:

- Sự nhớ lại trong đoạn trích không chỉ là việc đơn thuần tái hiện lại quá khứ mà còn mang theo một ý nghĩa sâu sắc về tinh thần con người và hành trình tìm kiếm ý nghĩa của cuộc sống.

Câu 6: Người kể chuyện đã nêu những nhận xét gì về cuốn tiểu thuyết mà nhân vật Kiên đang viết dở? Nhận xét đó liên hệ tới đặc điểm nào của tiểu thuyết hiện đại?

Giải rút gọn:

- “Là một sáng tác dựa trên nguồn cảm hứng chủ đạo của sự rối bời”

- “Mạch truyện không ngừng đứt gãy. Tác phẩm từ đầu đến cuối không hề có nổi một tuyến chung… như thể rơi vào một kẽ nứt nào đó của thời gian tác phẩm”.

- “Ta vẫn gọi đó là mất bố cục. Sự thiếu mạch lạc, thiếu bao quát…”

=> Những nhận xét trên của người kể chuyện khiến ta liên hệ tới đặc điểm thể hiện nội dung đa dạng và bao quát một phạm vi hiện thực rất rộng của tiểu thuyết.

Câu 7: Trong đoạn trích, phần kể lại chuyện “Kiên bỏ đi” và tôi đọc bản thảo của Kiên góp phần soi tỏ được điều gì về bản chất và nỗi đau buồn của nhân vật chính, về việc viết tiểu thuyết.

Giải rút gọn:

- Trong đoạn trích, chúng ta có thể thấy rõ điều gì về bản chất và nỗi đau buồn của nhân vật chính, cũng như về quá trình viết tiểu thuyết của anh ta.

=> Qua đoạn trích này, chúng ta thấy rằng bản chất và nỗi đau buồn của nhân vật Kiên là một phần của cảm xúc và trải nghiệm sâu sắc của người lính chiến tranh. Quá trình viết tiểu thuyết không chỉ là một cách để anh ta thể hiện nỗi đau và mất mát cá nhân, mà còn là một phần của quá trình hồi phục và tự thể hiện của bản thân anh ta.

Câu 8: Nêu nhận xét khái quát về sự ý thức của tác giả Bảo Ninh đối với việc lựa chọn hình thức phù hợp khi thể hiện vấn đề “nỗi buồn chiến tranh”.

Giải rút gọn:

- Nhà văn đã phản ánh sâu sắc thực tế, Bảo Ninh chọn lựa hình thức viết tác phẩm một cách rất chân thực. Ông không làm cho câu chuyện trở nên lãng mạn hóa hay lợi dụng các yếu tố hấp dẫn để thu hút độc giả, mà tập trung vào việc phản ánh lại những trải nghiệm thực tế của những người lính trong chiến tranh.

- Bảo Ninh hiểu rõ rằng "nỗi buồn chiến tranh" không chỉ đơn giản là một cảm xúc, mà là một hệ thống phức tạp của các cảm xúc, trải nghiệm và suy tư.

- Bảo Ninh thể hiện sự tỉ mỉ và từng thấu trong việc miêu tả và phân tích nỗi đau và sự đau khổ của những người lính trong chiến tranh.

→ Bảo Ninh đã thể hiện sự ý thức rõ ràng và sâu sắc về việc lựa chọn hình thức phù hợp khi thể hiện vấn đề "nỗi buồn chiến tranh". Ông đã xây dựng một tác phẩm chân thực và đầy sức mạnh, giúp độc giả hiểu rõ hơn về những khía cạnh phức tạp và đau đớn của cuộc chiến tranh từ góc nhìn của những người lính.

KẾT NỐI ĐỌC – VIẾT

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm nhận của bạn về sự lựa chọn của nhân vật Kiên: nhớ và viết để được phục sinh về tinh thần. 

Giải rút gọn:

Trong tác phẩm "Nỗi buồn chiến tranh" của nhà văn Bảo Ninh, nhân vật Kiên được hình thành như là một người đã trải qua cuộc chiến tranh, và vì vậy, tâm lý và tinh thần của Kiên đã bị ám ảnh bởi những kí ức đau thương của cuộc chiến. Khi nhớ về những hình ảnh đó, anh ta bị những dòng kí ức bủa vây và cuốn đi theo mạch kí ức đó. Việc này giúp chúng ta không chỉ đối mặt với những thách thức, mà còn tìm ra những ý nghĩa sâu sắc và hướng đi mới trong cuộc sống. Với hoàn cảnh của nhân vật Kiên, anh ta không thể tránh khỏi những kí ức chiến tranh và gặp khó khăn trong việc hòa nhập với cộng đồng. Qua việc viết, Kiên có thể gặp lại những đồng đội đã hi sinh, nhớ lại những kí ức tươi đẹp và có thể tìm thấy sự hòa nhập và ý nghĩa trong cuộc sống. Việc nhớ và viết cho phép chúng ta tìm thấy sự phục hồi và sự ổn định trong lòng mình. Đó là cách để chúng ta tạo ra một không gian để ghi lại những trải nghiệm của chúng ta, để chúng ta không quên mất những người đã hi sinh và để chúng ta tìm thấy sự an ủi và ý nghĩa trong cuộc sống. Bằng cách này, việc nhớ và viết có thể trở thành một phương pháp hạnh phúc và trị liệu cho những ai đã trải qua những nỗi đau của chiến tranh, như nhân vật Kiên trong tác phẩm "Nỗi buồn chiến tranh".