BÀI 4: VĂN TẾ, THƠ

VĂN BẢN: VIỆT BẮC

CHUẨN BỊ

Câu hỏi: Để đọc hiểu văn bản thơ trữ tình hiện đại, các em cần chú ý.

Soạn rút gọn:

- Đọc toàn bộ bài thơ, nhận diện các yếu tố hình thức của văn bản

- Xác định nhân vật trữ tình – người đang giãi bày, thổ lộ tình cảm trong thơ

- Phân tích hình ảnh, ngôn từ, giọng điệu thơ, các yếu tố tượng trưng, siêu thực… 

ĐỌC VĂN BẢN

Câu 1: “Mình”, “ta” trong bốn dòng thơ đầu là những ai? 

Soạn rút gọn:

- “Mình” chỉ người ra đi – người chiến sĩ cách mạng

- “Ta” chỉ người dân Việt Bắc.

Câu 2: Người ở lại đang gợi nhắc những kỉ niệm nào? 

Soạn rút gọn:

- Mưa nguồn suối lũ, mây mù => thiên nhiên đẹp nhưng đầy nguy hiểm

- Miếng cơm chấm muối => cuộc sống thiếu thốn khổ cực

- Trám măng => đặc sản của Việt Bắc

- Mối thù nặng vai => trách nhiệm nặng nề

- Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son => cuộc sống nghèo khó nhưng tình thương dạt dào

- Kháng Nhật, Việt Minh => buổi đầu cách mạng gian khổ

- Những địa danh Tân Trào, Hồng Thái nơi diễn ra những sự kiện quan trọng. 

=> Tất cả những kỉ niệm sinh hoạt hàng ngày đến đánh trận đều được người dân Việt Bắc kể lại đầy ngậm ngùi nhung nhớ.

Câu 3: Những kỉ niệm nào đã sống lại theo nỗi nhớ của nhân vật trữ tình? 

Soạn rút gọn:

- Kỉ niệm về thiên nhiên thanh bình, yên ả và thơ mộng

- Kỉ niệm về hình ảnh con người Việt Bắc vô cùng gian khổ nhưng nghĩa tình sâu nặng:

+ Sẵn sàng chia sẻ cho người cán bộ kháng chiến từng “bát cơm”, “củ sắn lùi”, “chăn sui”

+ Hình ảnh những bà mẹ tần tảo, chịu thương chịu khó cõng con, nuôi giấu cán bộ cứ trở đi trở lại trong thi phẩm của nhà thơ.

- Kỉ niệm về cuộc sống của người dân và những cán bộ chiến sĩ ở Việt Bắc đầy khó khăn gian khổ nhưng gắn bó bên nhau:

+ Lớp học “i tờ” nhằm xóa nạn mù chữ

+ Cuộc sống sinh hoạt của người dân Việt Bắc 

Câu 4: Hãy tưởng tượng bức tranh thiên nhiên và con người trong đoạn thơ này.

Soạn rút gọn:

- Mùa đông: màu đỏ của hoa chuối và dao gài thắt lưng => con người hiện lên vẻ đẹp hiên ngang, làm chủ núi rừng

- Mùa xuân: mơ nở trắng rừng và người đan nón => vẻ đẹp con người chăm chỉ tỉ mỉ

- Mùa hè: rừng phách đổ vàng, con người hái măng một mình => sự chung thủy

- Mùa thu: trăng rọi hòa bình, tiếng hát ân tình thủy chung => sự chung thủy

=> Bức tranh tứ bình tuyệt sắc có sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên.

Câu 5: Những địa danh lịch sử và không khí chiến đấu, chiến thắng đã được tái hiện thế nào qua những vần thơ lục bát này?

Soạn rút gọn:

• Địa danh lịch sử

- Phủ thông, đèo Giàng là những nơi diễn ra các trận hồi đầu cuộc kháng chiến chống Pháp

- Sông Lô – phố Ràng: nơi đánh tàu chiếm Pháp trong chiến dịch Việt Bắc và trận đánh phố Ràng

- Cao – Lang: Cao Bằng và Lạng Sơn, năm 1950 ta mở chiến dịch giải phóng biên giới Việt – Trung 

=> Những chiến công tiêu biểu góp phần quan trọng, mang tính quyết định thắng lợi của cuộc kháng chiến

• Không khí chiến đấu

- “điệp điệp trùng trùng”: những đoàn quân nối tiếp nhau tạo thành những đợt sóng trào kéo dài vô tận

- “dân công đỏ đuốc từng đoàn/ Bước chân nát đó, muôn tàn lửa bay”z; dân quân với những ngọn đuốc sáng bừng, soi đường,… bước đi hiên ngang không sợ hãi, không chùn bước.

- “đèn pha bật sáng như ngày mai lên”z; đoàn ô tô quân sự, xe kéo pháo, chở súng đạn, thuốc men lương thực rùng rùng ra trận.

• Cảnh chiến thắng: Các địa danh: Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên… kết hơp từ “trăm miền” gợi ra không gian rộng lớn của chiến thắng từ miền núi đến đồng bằng, từ bắc tới nam.

Câu 6: Người ở lại muốn gửi gắm tâm tư gì với người về?

Soạn rút gọn:

- Hãy luôn khắc sâu, ghi nhớ những kỉ niệm sâu đậm với quê hương cách mạng Việt Bắc trong kháng chiến. 

- Dẫu có về thành thị xa xôi thì những năm tháng gắn bó với chiến khu Việt Bắc vẫn là quãng thời gian không thể nào quên.

Câu 7: Người về đã đáp lại những suy nghĩ của người ở lại thế nào? 

Soạn rút gọn:

- Trấn an, an ủi người ở lại, khẳng định lối sống tình nghĩa, thủy chung, sẽ luôn khắc ghi trong lòng hình ảnh Việt Bắc – nơi có thiên nhiên và con người đầy thân thương. 

- Niềm tin, hi vọng vào tương lai tươi sáng

SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Dựa vào hình thức trình bày của văn bản và sự xuất hiện luân phiên của các từ xưng hô “mình” và “ta”, hãy xác định kết cấu của tác phẩm. Kết cấu đó gợi cho em liên tưởng đến thể loại nào của văn học dân gian? 

Soạn rút gọn:

- Tác phẩm Việt Bắc của nhà thơ Tố Hữu có kết cấu được chia thành 3 phần

+ Phần 1: 8 câu đầu: Diễn tả cảm xúc cuộc chia tay

+ Phần 2: tiếp đến câu 20: Lời của người dân Việt Bắc

+ Phần 3: còn lại: Lời của người cách mạng

- Tác phẩm này được sáng tác theo hình thức đối đáp của lối hát giao duyên trong dân ca. 

- Việt Bắc gợi liên tưởng đến thể loại truyện thơ. 

Câu 2: "Mình", "ta" trong bài thơ này là những ai? Dựa vào yếu tố nào trong văn bản và hoàn cảnh sáng tác của bài thơ để xác định điều đó? 

Soạn rút gọn:

- Có thể hiểu là hai nhân vật trữ tình: người đi và người ở.

- Cũng có thể hiểu là người nói tự xưng và người bạn đối thoại thân thiết

- Để xác định điều này, chúng ta dựa vào cả văn bản của bài thơ và hoàn cảnh sáng tác của bài thơ.

Câu 3: Tâm trạng bao trùm của cả “mình” và “ta” trong đoạn trích là gì? Từ tâm trạng ấy, những kỉ niệm nào đã ùa về? (Ví dụ: kỉ niệm về thiên nhiên Việt Bắc,...). 

Soạn rút gọn:

- Tâm trạng bao trùm: tình cảm lưu luyến, bịn rịn. Đây là tâm trạng của người ra đi và người ở lại khi phải chia xa một miền đất đã gắn bó với họ nhiều năm tháng.

- Từ tâm trạng ấy, những kỉ niệm đã ùa về:

+ Kỉ niệm về thiên nhiên khắc nghiệt của Việt Bắc

+ Kỉ niệm về chiến khu đầy gian khổ, nhưng sẵn lòng căm thù giặc sâu sắc

+ Kỉ niệm về những sản vật miền rừng

+ Kỉ niệm về những mái nhà nghèo nàn nhưng ấm áp tình người, tình cách mạng

+ Kỉ niệm về người Việt Bắc trong nghèo khó, vất vả mà vẫn tình nghĩa, thủy chung, gắn bó với cách mạng

+ Kỉ niệm về những ngày tháng cơ quan gian nan đời vẫn ca vang núi đèo

+ Kỉ niệm về người mẹ, cô em gái mang vẻ đẹp mộc mạc, giản dị của người lao động

+ Kỉ niệm về lớp học trò i tờ, những giờ liên hoan

+ Kỉ niệm về những ngày mình đây ta đó, đắng cay ngọt bùi

+ Kỉ niệm về những ngày giặc đến giặc lùng.

Câu 4: Hình tượng thiên nhiên, con người và cuộc sống kháng chiến ở Việt Bắc đã được nhà thơ khắc họa qua những từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ nào? Hãy giải thích sự độc đáo hoặc nét đặc sắc của một trong các yếu tố nghệ thuật đó. 

Soạn rút gọn:

- Từ ngữ và hình ảnh: từ ngữ giản dị, mộc mạc, giàu hình ảnh, tạo nên sự gần gũi, hòa hợp với thiên nhiên. 

- Biện pháp tu từ: nhiều biện pháp tu từ khéo léo để làm phong phú và sinh động cho bài thơ.

- Một trong những yếu tố nghệ thuật đặc sắc trong bài thơ: “hoán dụ”

+ Hoán dụ “áo chàm” để chỉ người Việt Bắc. 

+ Tạo ra một hình ảnh sinh động và gần gũi về người dân Việt Bắc, phản ánh sự gắn bó sâu sắc, tha thiết giữa quân và dân trong cuộc kháng chiến.

=> Tăng cường sự hiệu quả truyền tải thông điệp của bài thơ, tạo ra một nét độc đáo trong phong cách thơ của Tố Hữu

Câu 5: Việt Bắc là một bài thơ hiện đại nhưng lại thấm đẫm chất dân gian. Hãy chỉ ra các biểu hiện của tính dân gian, tính hiện đại trong đoạn trích. 

Soạn rút gọn:

- Tính dân gian

+ Phát huy nhiều thế mạnh của thể thơ lục bát truyền thống

+ Thấm sâu nội dung tư tưởng, cảm xúc mang phong vị dân gian

+ Nhịp thơ uyển chuyển, linh hoạt, cân xứng, kết hợp hài hòa, dễ nhớ, thấm sâu vào tâm tư

+ Nhiều hình ảnh quen thuộc trong ca dao, dân ca nhưng lại thích hợp với khung cảnh và tâm trạng của những người kháng chiến.

- Tính hiện đại:

+ Miêu tả bức tranh tứ bình nơi Việt Bắc

+ Không miêu tả theo trình tự quy luật bốn mùa xuân – hạ - thu – đông: bắt đầu là mùa đông và kết thúc đoạn thơ bằng hình ảnh mùa thu 

Câu 6: Em đọc được thông điệp gì từ đoạn trích Việt Bắc? 

Soạn rút gọn:

- Tình cảm gắn bó, thủy chung giữa người cán bộ kháng chiến với con người và mảnh đất chiến khu Việt Bắc.

- Khung cảnh chia tay đầy lưu luyến của những người cách mạng khi rời chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội sau chiến thắng Điện Biên Phủ.

=> Sự gắn bó, ân tình sâu nặng với nhân dân, đất nước trong niềm tự hào dân tộc, mà còn là tiếng ca anh hùng tráng về cuộc kháng chiến chống Pháp và những con người bình dị nhưng mang phẩm chất anh hùng.

Câu 7: Đoạn trích đem đến cho em những hiểu biết gì về vẻ đẹp của con người Việt Nam trong kháng chiến chống thực dân Pháp?

Soạn rút gọn:

- Đó là chiến sĩ cán bộ kháng chiến, đoàn quân mạnh mẽ hành quân ngày đêm

- Là đoàn dân công đông đúc tiếp tế lương thực và quân dụng

- Là người miền xuôi và Việt Bắc hay tất cả là nhân dân Việt Nam anh hùng đang cùng chung chiến đấu hào hùng dưới sự lãnh đạo của Đảng, của Bác Hồ. 

=> Tất cả đều đang có chung mục đích duy nhất là giành lại độc lập của dân tộc.

- Bài thơ còn thể hiện sự gắn bó, ân tình sâu nặng của người cán bộ kháng chiến với con người và mảnh đất chiến khu Việt Bắc.