BÀI 4: VĂN TẾ, THƠ

VĂN BẢN: TÂY TIẾN

CHUẨN BỊ

Câu 1: Tìm  qua các tài liệu, sách, báo, Internet… về tác giả Quang Dũng, về binh đoàn Tây Tiến và hoàn cảnh ra đời của bài Tây Tiến.

Soạn rút gọn:

• Tác giả Quang Dũng

- Quang Dũng (1921 – 1988) tên thật là Bùi Đình Diệm, quê tại Phượng Trì, huyện Đan Phượng, Hà Tây (nay là Hà Nội).

- Ông là một nhà thơ Việt Nam nổi tiếng, cũng là một họa sĩ, nhạc sĩ

• Binh đoàn Tây Tiến

- Được thành lập vào năm 1947 với nhiệm vụ phối hợp với bộ đội Lào để bảo vệ biên giới Việt – Lào, đánh tiêu hao lực lượng của quân đội Pháp ở Thượng Lào và miền Tây Bắc Bộ của Việt Nam

- Địa bàn đóng quân và hoạt động là một miền núi rộng lớn và hiểm trở của biên giới Việt – Lào gồm các tỉnh: Sơn La, Lai Châu, Hòa Bình, miền Tây Thanh Hóa và Sầm Nức.

• Hoàn cảnh ra đời bài thơ “Tây Tiến”

- Bài thơ được viết vào năm 1948 khi Quang Dũng đang ở Phù Lưu Chanh (Hà Tây), khi ông đã chuyển sang đơn vị khác và nhớ về đơn vị cũ là đoàn quân Tây tiến.

- Năm 1957, khi in lại trong tập “Mây đầu ô” tác giả đổi nhan đề bài thơ thành “Tây Tiến”

ĐỌC VĂN BẢN

Câu 1: Chú ý nét đặc sắc của khung cảnh thiên nhiên và hình ảnh người lính trên nền bối cảnh thiên nhiên đó.

Soạn rút gọn:

- Khung cảnh thiên nhiên: kì vĩ, dữ dội, khắc nghiệt nhưng cũng rất nên thơ

+ Các địa danh gợi nhắc về địa bàn hoạt động của binh đoàn tây tiến – gợi cảm giác xa xôi, heo hút

+ Những con đường hành quân ở dốc núi hiểm trở

+ Rừng núi hoang dã chứa đầy bí ẩn và sự đe dọa

+ Vẻ đẹp thơ mộng mềm mại, nên thơ

- Hình ảnh người lính trên nền bối cảnh thiên nhiên đó:

+ Tâm hồn lạc quan, hồn nhiên, yêu đời

+ Dũng cảm, bi tráng 

+ Tình quân dân hòa hợp trong thời kì kháng chiến

Câu 2: Chú ý hình ảnh thiên nhiên và tâm trạng con người.

Soạn rút gọn:

- Hình ảnh thiên thiên gợi ra không gian mênh mông, ảo mộng, thể hiện sự vắng vẻ, có chút nét đượm buồn.

- Tâm trạng con người: nỗi lưu luyến, nhớ nhung da diết

Câu 3: Hình dung hình tượng người lính Tây Tiến.

Soạn rút gọn:

- Bức chân dung người lính hiện lên với vẻ đẹp hào hùng:

+ “Không mọc tóc”: người lính đầu trọc vì sốt rụng hết tóc

+ “Quân xanh màu lá”: quân thiếu thốn nên da xanh xao, hoặc người lính phải dùng lá cây để ngụy trang tránh kẻ địch phát hiện

• “Dữ hùm” có oai phong dữ tợn như loài hồ báo rừng xanh. Đây là cách miêu tả ước lệ theo lối cổ

- Người lính còn hiện lên với vẻ đẹp hào hoa:

+ “Dáng kiều thơm”: là dáng người đẹp Hà Thành. 

+ Quang Dũng đã nói đến sự hi sinh của người lính một cách bi tráng.

SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Lúc đầu, bài thơ có nhan đề là Nhớ Tây Tiến, sau đó tác giả đổi thành Tây Tiến. Theo em, sự thay đổi đó có tác dụng gì?

Soạn rút gọn:

- Phản ánh sự chuyển dịch trong tư duy và cảm xúc của tác giả Quang Dũng.

- Ban đầu, “Nhớ Tây Tiến” thể hiện nỗi nhớ, tình cảm sâu sắc của tác giả dành cho quãng thời gian ông cùng với đoàn quân Tây Tiến đã trải qua những khó khăn, thử thách của cuộc chiến.

- Khi đổi thành “Tây Tiến”, nhan đề trở nên ngắn gọn và mạnh mẽ hơn, tập trung vào hành động, sự tiến bước của đoàn quân, thể hiện ý chí, quyết tâm của họ trong cuộc chiến tranh giành độc lập.

Câu 2: Bài thơ có thể chia làm mấy đoạn? Nêu ý chính của từng đoạn, chỉ ra mạch liên kết giữa các đoạn.

Soạn rút gọn:

Bài thơ có thể chia làm 4 đoạn: 

- Đoạn 1 (14 dòng dầu): đoàn quân Tây Tiến hiện ra trong nỗi nhớ da diết của tác giả

- Đoạn 2 (từ dòng 15 đến dòng 22): những kỉ niệm đẹp về tình quân dân và vẻ đẹp thơ mộng của núi rừng.

- Đoạn 3 (từ dòng 23 đến dòng 30): khắc họa chân dung người lính Tây Tiến và sự hi sinh bi tráng.

- Đoạn 4 (4 câu cuối): nhà thơ đã phải xa đơn vị, gửi lòng mình mãi mãi gắn bó với Tây Tiến.

=> Mạch cảm xúc của bài thơ: mở đầu là nỗi nhớ, tiếp theo là những kỉ niệm của nhà thơ về Tây Tiến và kết thúc là lời khẳng định sẽ mãi gắn bó lòng mình với Tây Tiến.

Câu 3: Cảnh vật thiên nhiên trong bài Tây Tiến có sự khác nhau như thế nào qua các đoạn thơ? Trên nền khung cảnh thiên nhiên ấy, hình ảnh đoàn quân Tây Tiến được gợi tả như thế nào?

Soạn rút gọn:

• Hình ảnh thiên nhiên

- Đoạn 1: Cảnh thiên nhiên Tây Bắc kì vĩ, dữ dội, khắc nghiệt, hoang vu nhưng cũng rất thơ mộng, trữ tình:

+ Các địa danh gợi nhắc về địa bàn hoạt động của binh đoàn tây tiến – gợi cảm giác xa côi, heo hút

+ Những con đường hành quân ở dốc núi hiểm trở

+ Rừng núi hoang dã chứa đầy bí ẩn và sự đe dọa

+ Cảnh thiên nhiên Tây Bắc thơ mộng, trữ tình

- Đoạn 2: Cảnh thiên nhiên Tây Bắc mộng mơ, huyền ảo, mê say, sâu lắng

• Hình ảnh đoàn quân Tây Tiến

- “Không mọc tóc”: người lính đầu trọc vì sốt rụng hết tóc

- “Quân xanh màu lá”: quân thiếu thốn nên da xanh xao, hoặc người lính phải dùng lá cây để ngụy trang tránh kẻ địch phát hiện

- “Dữ hùm” có oai phong dữ tợn như loài hồ báo rừng xanh.

- “Dáng kiều thơm”: Ngày chiến đấu ngoan cường, tối về, người chiến sĩ vẫn một lòng hướng về hậu phương.

- “Súng ngửi trời”: tư thế kiêu dũng, làm chủ đồng thời thể hiện vẻ đẹp oai phong, lẫm liệt của những người chiến sĩ.

- “Áo bào thay chiếu anh về đất” khắc họa sự hi sinh của người lính một cách thanh thản, thầm lặng và cao cả

Câu 4: Phân tích vẻ đẹp lãng mạn và chất bi tráng của hình tượng người lính trong đoạn thơ “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc… Sông Mã gầm lên khúc độc hành”.

Soạn rút gọn:

• Vẻ đẹp lãng mạn của người lính Tây Tiến:

- “Không mọc tóc”: người lính đầu trọc vì sốt rụng hết tóc

- “Quân xanh màu lá”: quân thiếu thốn nên da xanh xao, hoặc người lính phải dùng lá cây để ngụy trang tránh kẻ địch phát hiện

- “Dữ hùm” có oai phong dữ tợn như loài hồ báo rừng xanh.

- “Dáng kiều thơm”: Ngày chiến đấu ngoan cường, tối về, người chiến sĩ vẫn một lòng hướng về hậu phương.

=> Thực tế gian khổ thiếu thốn đã làm cho người lính da dẻ xanh xao, sốt rét làm họ trụi cả tóc. 

Song, cái nhìn lãng mạn của ông đã thấy họ ốm mà không yếu, đã nhìn thấy bên trong cái hình hài tiều tụy của họ chứa đựng một sức mạnh phi thường.

• Chất bi tráng về hình tượng người lính Tây Tiến:

- “Áo bào thay chiếu anh về đất”: Nơi chiến trường trận mạc, những người lính nằm xuống cũng chẳng có tấm chiếu manh để che đậy 

- Nghệ thuật nói giảm nói tránh “anh về đất”; tiếng gầm của dòng sông như sự sẻ chia, đồng cảm của thiên nhiên

=> Hình ảnh người lính Tây Tiến thấm đẫm tính chất bi tráng, chói ngời vẻ đẹp lí tưởng

Câu 5: Bài thơ Tây Tiến đậm chất nhạc, chất họa, có cách kết hợp từ mới lạ, độc đáo. Hãy phân tích những thành công nghệ thuật đó.

Soạn rút gọn:

- Chất nhạc: âm điệu, nhịp thơ biến hóa linh hoạt.

- Chất họa: ngôn ngữ giàu chất tạo hình.

- Sử dụng kết hợp từ mới lạ, độc đáo: sáng tạo trong việc sử dụng từ ngữ. 

- Sự kết hợp hài hòa giữa bút pháp hiện thực và lãng mạn

=> Góp phần làm nên giá trị của bài thơ “Tây Tiến”, khẳng định vị thế của nó trong văn học Việt Nam.

Câu 6: Ghi lại cảm nhận của em về cảm hứng và bút pháp lãng mạn của bài thơ Tây Tiến.

Soạn rút gọn:

- Cảm hứng lãng mạn: Nỗi nhớ ngập tràn theo dòng kí ức

- Bút pháp của Quang Dũng trong bài thơ là bút pháp lãng mạn

-Nhận xét: 

+ Cảm hứng lãng mạn trong bài thơ tạo một dấu ấn đậm nét trong nền thơ Việt Nam thời kì chống thực dân Pháp. 

+ Để lại cho đời một bài thơ bay bổng, say người, tràn đầy cảm hứng lãng mạn về hình ảnh một người lính đẹp và một chiến trường lịch sử hồi đầu cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc.