BÀI 8

ĐỌC: BÀI THƠ CỦA MỘT NGƯỜI YÊU NƯỚC MÌNH

CHUẨN BỊ

Câu hỏi 1: Đọc trước văn bản Bài thơ của một người yêu nước mình; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Trần Vàng Sao và hoàn cảnh ra đời của tác phẩm.

Giải rút gọn:

- Tác giả Trần Vàng Sao: 

+ Tên thật là Nguyễn Đính, sinh năm 1941 ở Thừa Thiên Huế. 

+ Trong sáng tác của Trần Vàng Sao luôn xuất hiện những bóng hình của con người, sự vật bé nhỏ có mảnh đời khốn khổ ở nơi làng quê.

- Hoàn cảnh ra đời tác phẩm: 

+ Được sáng tác vào tháng 12/1967 khi ông đang ở trên chiến khu đầu nguồn sông Hương.

+ Đánh dấu một lối đi riêng trong hành trình nghệ thuật chung của nhiều thế hệ nhà thơ trưởng thành từ những năm kháng chiến chống Mỹ.

Câu hỏi 2: Nhan đề của bài thơ gợi cho em những suy nghĩ gì trước khi đọc?

Giải rút gọn:

- Thể hiện một cách chân thành và xúc động về tình yêu nước.

- Trong bối cảnh cuộc kháng chiến đầy khốc liệt nhưng Trần Vàng Sao vẫn có cách nói riêng đầy mới mẻ về một vấn đề tưởng chừng rất cũ.

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

Câu hỏi 1: Chú ý đối tượng mà nhân vật trữ tình hướng tới.

Giải rút gọn:

- Trong cõi thâm u nhất của khu vườn tuổi thơ tươi đẹp, dần hiện lên bóng dáng thân thương nhất: Mẹ. 

- Đó là người mẹ của chủ thể trữ tình “goá bụa khi mới 50”, nhưng là điển hình cho bao người mẹ Việt tảo tần và thương con vô bờ bến, thầm lặng hy sinh nhận gánh nỗi đau riêng mình 

- Đó là người mẹ cần lao chung số phận buồn cùng đất nước oằn mình trong chiến tranh, khổ nghèo, mất mát, chia ly.

Câu hỏi 2: Chú ý những hình ảnh, từ ngữ khắc họa hình ảnh mẹ.

Giải rút gọn:

- Hình ảnh mẹ “thức khuya dậy sớm”

- Dáng hình mẹ “năm nay ngoài năm mươi tuổi”, sự vất vả và cô đơn của mẹ khi “chồng chết đã mười mấy năm”

- Dẫu vậy nhưng mẹ vẫn “tần tảo” và mẹ luôn “thương” các con của mình.

- Vì cuộc sống khó khăn, gia cảnh vẫn còn nợ nần đã khiến mẹ “không vui” vì thế mà mẹ “ít khi cười” và mỗi khi mẹ “ngồi một mình”, mẹ thường “hay khóc” vì thương con. 

Câu hỏi 3: Hãy hình dung về hình ảnh đất nước trong cảm nhận của nhân vật trữ tình.

Giải rút gọn:

- Tác giả yêu đất này như một tình yêu vô bờ bến, nồng nàn và chân thành. 

- Tác giả đã lớn lên trên mảnh đất đầy tình yêu thương của xóm làng và cha mẹ. - Bốn ngàn năm lịch sử, nước Việt đã nằm gai nếm mật, mỗi tấc đất mang theo nhiều câu chuyện, nỗi đau và hạnh phúc. 

- Tình yêu và niềm tự hào về đất nước này được diễn đạt qua những hình ảnh sống động của cuộc sống hàng ngày, làm cho đất nước trở nên đẹp đẽ và đầy ý nghĩa. 

Câu hỏi 4: Liên hệ kiến thức lịch sử để hiểu điều tác giả mong muốn.

Giải rút gọn:

Tác giả muốn người đọc thấy được tình yêu đất nước trong ông, mượn lời thơ để tuyên truyền đến bạn đọc:

- Lòng yêu nước, nét đẹp trong cuộc kháng chiến

- Sự đấu tranh để giành lại độc lập thống nhất cho dân tộc

- Sự biết ơn về những người anh hùng quả cảm đã hi sinh thân mình để bảo vệ đất nước và hòa bình như ngày nay. 

SAU KHI ĐỌC

Câu hỏi 1: Trong cảm nhận của nhân vật trữ tình, đất nước hiện ra qua những hình ảnh nào? Đặc điểm chung của những hình ảnh ấy là gì?

Giải rút gọn:

- Hình ảnh đất nước được hiện lên vô cùng giản dị, gần gũi tuy “nhà dột phên không ngăn nổi gió” nhưng “vẫn yêu nhau trong từng hơi thở”.

- Đất nước còn gắn liền với những hình ảnh thân thương gần gũi của thiên nhiên, con người

- Đất nước gắn liền với những nét văn hóa đẹp đẽ: âm nhạc dân gian, tục lệ thờ cúng ông Táo của người dân.

- Điểm chung: những hình ảnh quen thuộc, bình dị, đời thường, gắn liền với cuộc sống của nhân dân, là biểu trưng, bản sắc trong nét đẹp văn hóa của một đất nước

=> Không quá xa vời, cao siêu mà trở nên vô cùng gần gũi với con người. 

Câu hỏi 2: Những từ ngữ, dòng thơ, câu thơ nào thể hiện trực tiếp tình cảm, cảm xúc của nhân vật trữ tình với đất nước? Phân tích ý nghĩa của dòng thơ có tính chất như một điệp khúc trong văn bản.

Giải rút gọn:

- Câu thơ thể hiện tình yêu nước của tác giả: “Tôi yêu đất nước này như thế”, “Vẫn yêu nhau trong từng hơi thở”, “Lòng vẫn thương cây nhớ cội hoài” 

- Nhân vật trữ tình yêu đất nước “như yêu cây cỏ ở trong vườn”, “như yêu mẹ tôi chịu khó chịu thương”

- Điệp khúc: 

Tôi yêu đất nước này như thế

Tôi yêu đất nước này áo rách

Tôi yêu đất nước này lầm than

Tôi yêu đất nước này chân thật.

=> Mỗi điệp khúc là một luận điểm, một nội hàm khác nhau khi nhà thơ lặng ngẫm về tình yêu nước của chính mình. Bài thơ dẫn dắt người đọc đi qua từng không gian - thời gian, từng trạng thái tình cảm và hoài niệm đẹp.

Câu hỏi 3: Hãy tìm các biểu hiện về giọng điệu của nhân vật trữ tình trong Bài thơ của một người yêu nước mình. Qua đó, em có suy nghĩ gì về tình cảm, thái độ của nhân vật trữ tình đối với đất nước?

Giải rút gọn:

- Giọng điệu tươi vui gắn với âm thanh của bầy chim sẻ thơ ngây, hình ảnh cánh đồng ngập tràn hoa bưởi hoa ngâu và bông nứa trắng, ướp trong mùi hương nồng dịu của thóc khô sau mùa gặt.

- Giọng điệu trầm ngâm khi nhắc về những nỗi vất vả của người mẹ và những khó khăn trong cuộc sống mà mẹ phải trải qua. 

- Giọng điệu đầy tự hào về một truyền thống lịch sử, giọng điệu đanh thép để khẳng định sự quyết tâm sẽ dành được độc lập và thống nhất cho dân tộc. 

-  Tình cảm, thái độ của nhân vật trữ tình đối với đất nước:

+ Lòng yêu nước tha thiết, nồng nàn. 

+ Chỉ khi con người biết gắn bó, yêu thương những gì gần gũi xung quanh thì mới có thể làm một công dân yêu nước

Câu hỏi 4: Phân tích tác dụng của một biện pháp tu từ được nhà thơ sử dụng trong văn bản trên. 

Giải rút gọn:

- Biện pháp tu từ ẩn dụ trong câu thơ “Lòng vẫn thương cây nhớ cội hoài” 

- Tác dụng: 

+ Làm cho câu thơ trở nên hay, sinh động, giàu sức biểu cảm 

+ “Cây” và “cội” là hình ảnh biểu tượng cho quê hương, đất nước, những điều giản dị mà thân thuộc tác giả sẽ không bao giờ quên

+ Thể hiện được tình yêu nước tha thiết của tác giả. 

Câu hỏi 5: Quan niệm và cách thể hiện tình cảm đối với đất nước của Trần Vàng Sao trong bài thơ trên có gì giống và khác với Nguyễn Khoa Điềm qua đoạn thơ sau: 

Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hẹn

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

Giải rút gọn:

- Giống: đều thể hiện tình cảm sâu sắc đối với đất nước, cách họ tận hưởng và biểu hiện tình yêu này có sự đa dạng và phong phú

- Khác: 

+ Trong đoạn thơ của Trần Vàng Sao, hình ảnh của đất và nước được sử dụng để thể hiện tình cảm ôn hòa và gắn bó với quê hương, thể hiện sự kết nối sâu sắc với đất nước.

+ Trái ngược lại, Nguyễn Khoa Điềm trong đoạn thơ của mình sử dụng hình ảnh của một chiếc khăn đánh rơi để biểu lộ nỗi nhớ thầm lặng đối với đất nước, khắc họa vùng quê và cảm xúc như một phần không thể thiếu trong cuộc sống và trải nghiệm cá nhân.

Câu hỏi 6:

Chọn và thực hiện một trong các nhiệm vụ sau: 

+ Dựa vào văn bản trên, hãy vẽ một bức tranh về đất nước. 

+ Hãy viết một đoạn/ bài thơ về đất nước với chủ đề “Đất nước tôi” 

+ Viết một đoạn văn (khoảng 10 – 15 dòng) giới thiệu một vẻ đẹp của đất nước trong cảm nhận của nhà thơ Trần Vàng Sao

Giải rút gọn:

- Đoàn kết đã trở thành một truyền thống quý báu của dân tộc ta từ xưa đến nay.

- Đoàn kết là sự hợp tác chung tay góp sức để kết thành một khối thống nhất về cả tư tưởng lẫn hành động nhằm thực hiện một mục đích chung, đem lại lợi ích vì sự phát triển của tập thể. 

- Đoàn kết là một truyền thống tốt đẹp của nhân dân ta, thể hiện qua sự tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau bằng những hành động cụ thể

- Đoàn kết là tập hợp mọi người thành một khối thống nhất, gắn kết chặt chẽ với nhau, không thể tách rời, cùng đồng lòng chung sức, hỗ trợ nhau để giải quyết công việc. 

- Sự kết hợp ấy sẽ tạo nên sức mạnh to lớn giúp chúng ta vượt qua mọi khó khăn, rào cản vật chất cũng như tinh thần, đem lại kết quả tốt đẹp cho cuộc sống