BÀI 4: VĂN TẾ, THƠ

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

Câu 1: Tìm biện pháp tu từ nghịch ngữ trong các đoạn trích bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc của Nguyễn Đình Chiểu. Cho biết mỗi nghịch ngữ đó có tác dụng khắc họa hình ảnh các nghĩa sĩ áo vải như thế nào.

a) Chưa quen cung ngựa, đâu tới trường nhung; chỉ biết ruộng trâu, ở trong làng bộ. Việc cuốc, việc cày, việc bừa, việc cấy, tay vốn quen làm; tập khiên, tập súng, tập mác, tập cờ, mắt chưa từng ngó.

b) Một mối xa thư đồ sộ, há để ai chém rắn đuổi hươu; hai vầng nhật nguyệt chói loà, đâu dung lũ treo dê bán chó. Nào đợi ai đòi, ai bắt, phen này xin ra sức đoạn kình ;chẳng thèm chốn ngược, chốn xuôi, chuyến này dốc ra tay bộ hổ.

c) Ngoài cật có một manh áo vải, nào đợi đeo bao tấu bầu ngòi; trong tay cầm một ngọn tầm vông, chi nài sắm dao tu nón gõ. Chi nhọc quan quản gióng trống kỳ, trống giục, đạp rào lướt tới, coi giặc cũng như không;nào sợ thằng Tây bắn đạn nhỏ, đạn to, xô cửa xông vào, liều mình như chẳng có.

d) Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc, linh hồn theo giúp cơ binh, muôn kiếp nguyện được trả thù kia; sống thờ vua, thác cũng thờ vua, lời dụ dạy đã rành rành, một chữ ấm đủ đền công đó.

Soạn rút gọn:

a. Biện pháp tu từ nghịch ngữ

- Chưa quen cung ngựa, đâu tới trường nhung >< chỉ biết ruộng trâu, ở trong làng bộ

- Việc cuốc, việc cày, việc bừa, việc cấy, tay vốn quen làm ><  tập khiên, tập súng, tập mác, tập cờ, mắt chưa từng ngó.

=> Tạo nên sự tương phản giữa cuộc sống bình dân, gắn liền với công việc đồng áng và cuộc chiến đấu hiểm nguy, khắc họa rõ nét sự hy sinh, dũng cảm của những nghĩa sĩ áo vải

b. Biện pháp tu từ nghịch ngữ: lũ treo dê bán chó >< chẳng thèm chốn ngược, chốn xuôi.

=> Đối lập với thủ đoạn của thực dân Pháp là nghĩa khí anh hùng, mạnh mẽ của những nghĩa sĩ Cần Giuộc. Hình ảnh người nghĩa sĩ áo vải hiện lên thật hùng vĩ, cao cả

c. Biện pháp tu từ nghịch ngữ: “Ngoài cật có một manh áo vải… dao tu, nón gõ >< đạp rào lướt tới… liều mình như chẳng có.

=> Tác dụng: Sự thiếu thốn, thô sợ của vật tư chiến đấu với lòng quyết tâm bền bỉ, mạnh mẽ tràn đầy trong người dân Nam Bộ

d. Biện pháp tu từ nghịch ngữ:

- Sống đánh giặc >< Thác cũng đánh giặc

- Sống thờ vua >< Thác cũng thờ vua

=> Bất tử hóa sự hi sinh của những những người nghĩa sĩ Cần Giuộc đã ngã xuống. Họ đã chết nhưng khí phách và ý chí quyết tâm đánh giặc mãi còn đó với đất trời, vang đến cả thế hệ mai sau.

Câu 2: Tìm những nghịch ngữ nói lên lòng thương tiếc và sự tri ân của người dân đối với các nghĩa sĩ Cần Giuộc

Soạn rút gọn:

- “Súng giặc đất rền, lòng dân trời tỏ”: sự đối lập giữa sức mạnh hùng hậu của giặc ngoại xâm và lòng yêu nước kiên cường của người dân. 

- “Mười năm công vỡ ruộng, chưa ắt còn danh nổi như phao; một trận đánh nghĩa Tây, thân tuy mất tiếng vang như mõ”: sự đối lập giữa việc làm ăn khó khăn, vất vả của người dân và sự hy sinh vì tổ quốc.

- “Ngoài cật có một manh áo vải, nào đợi đeo bao tấu bầu ngòi; trong tay cầm một ngọn tầm vông, chi nài sắm dao tu nón gõ”: sự đối lập giữa sự thiếu thốn về vật chất và ý chí chiến đấu kiên cường của người dân.

=> Lòng thương tiếc, sự tri ân của người dân đối với các nghĩa sĩ Cần Giuộc 

=> Khắc họa rõ nét tinh thần yêu nước, lòng trung kiên của người dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

Câu 3: Phân tích tác dụng của nghịch ngữ trong các ngữ liệu sau: 

a) 

Ôi con sóng nhớ bờ

Ngày đêm không ngủ được

Lòng em nhớ đến anh

Cả trong mơ còn thức

(Xuân Quỳnh)

b) 

Nếu nhắm mắt nghe bà kể chuyện

Sẽ được nhìn thấy các bà tiên

Thấy chú bé đi hài bảy dặm

Quả thị thơm, cô Tấm rất hiền

( Vũ Quần Phượng)

c) 

Xuân đương tới, nghĩa là xuân qua,

Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già,

Mà xuân hết, nghĩa là tôi cũng mất.

Lòng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật

Không cho dài thời trẻ của nhân gian,

(Xuân Diệu)

Soạn rút gọn:

a. Biện pháp tu từ nghịch ngữ: 

- Con sóng nhớ bờ >< không ngủ được: Sóng mang trong mình nỗi nhớ và sóng chính là nỗi nhớ. 

- Trong mơ >< còn thức

=> Thể hiện quy luật của tình yêu khi làm nổi bật nỗi nhớ trong trái tim người con gái đang yêu

b. Biện pháp tu từ nghịch ngữ: nhắm mắt >< nhìn thấy

 => nhắc nhở với các em thơ hãy “nhắm mắt nghe” tiếng kể chuyện cổ tích của bà. Hình ảnh bà và thế giới cổ tích mãi mãi sống trong tâm hồn tuổi thơ, sẽ là hành trang đẹp để tuổi trẻ bước vào đời

c. Biện pháp tu từ nghịch ngữ: tới >< qua; già >< non; rộng >< chật

=> Thể hiện quan niệm của tác giả về thời gian, tuổi trẻ, hiện lên niềm khát khao sống, khát khao hạnh phúc của một con người vốn có nhiều khát khao.

Câu 4: Viết một đoạn văn (khoảng 10 – 12 dòng) trình bày suy nghĩ của em về vẻ đẹp của con người Việt Nam thể hiện trong đoạn trích Việt Bắc, trong đoạn văn có sử dụng biện pháp tu từ nghịch ngữ.

Soạn rút gọn:

- Con người Việt Nam thể hiện một vẻ đẹp độc đáo, một sự mạnh mẽ giấu trong sự nhẹ nhàng. 

- Bài thơ đã làm sống lại vẻ đẹp thiên nhiên và con người Việt Bắc - vẻ đẹp của sự chia sẻ, gắn bó, đoàn kết của quân và dân trong cuộc sống kháng chiến gian khổ, thiếu thốn mà đầy ắp nghĩa tình. 

- Hình ảnh con người Việt Bắc với vẻ đẹp lao động khỏe khoắn, cần cù, gắn bó một lòng với cách mạng.

- Những việc làm tưởng chừng như nhỏ bé ấy nhưng có ý nghĩa vô cùng lớn lao góp phần tạo nên chiến thắng của cuộc kháng chiến. 

=> Vẻ đẹp của đồng bào Việt Bắc: cần cù, kiên nhẫn, khéo léo, lạc quan yêu đời, ân tình thủy chung với cách mạng và kháng chiến. 

=> Gợi lên trong lòng mỗi người tình yêu Việt Bắc, niềm tự hào về đất nước và con người Việt Nam ân tình ân nghĩa trong thời kì kháng chiến bảo vệ tổ quốc.