BÀI 5: VĂN NGHỊ LUẬN

ĐỌC: VĂN HỌC VÀ TÁC DỤNG CHIỀU SÂU TRONG VIỆC XÂY DỰNG NHÂN CÁCH VĂN HÓA CON NGƯỜI

CHUẨN BỊ

Câu hỏi: Đọc trước toàn bộ văn bản và tìm hiểu thêm về tác giả Hoàng Ngọc Hiến.

Soạn rút gọn:

*Tác giả Hoàng Ngọc Hiến:

a. Tiểu sử, cuộc đời:

+ Sinh năm: 1930- 2011

+ Quê quán: Làng Đông Thái, xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh.

+ Nghề nghiệp: nhà lý luận phê bình, dịch giả văn học Việt Nam đương đại, nguyên hiệu trưởng Trường Viết văn Nguyễn Du.

- Cuộc đời:

+ Sau năm 1945, ông cùng gia đình đi tản cư sau đó đến học Trường trung học chuyên khoa Huỳnh Thúc Kháng ở Vinh và được gửi đi đào tạo ở Liên Xô.

+ Năm 1959, ông làm nghiên cứu sinh và bảo vệ thành công Tiến sĩ Văn học chuyên ngành lý luận, phê bình.

+ Năm 1987, ông là Hội viên Hội nhà văn Việt Nam

b. Sự nghiệp văn chương

- Các tác phẩm nổi tiếng: Văn học Xô Viết đương đại, Văn học gần và xa,….

- Phong cách sáng tác:

+ Xoay quanh thể loại khảo cứu và phê bình, nổi tiếng với khái niệm “văn học phải đạo” nhằm nói về văn học chính thống xã hội chủ nghĩa .

+ Ông chủ yếu nghiên cứu và phê bình về văn học trong thời đại, từ đó đưa ra những đánh giá, nhận xét và kết luận trong những sáng tác của ông.

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

Câu hỏi 1: Vấn đề chính mà tác giả nêu lên ở phần mở đầu là gì?

Soạn rút gọn:

Vị thế của của văn học có nguy cơ bị sút kém trong đời sống hiện đại ngày nay.

Câu hỏi 2: Chú ý sự khác nhau giữa xem truyền hình và đọc sách.

Soạn rút gọn:

- Khả năng tiếp nhận: 

+ Truyền hình: Hấp dẫn và dễ tiếp nhận, không đòi hỏi nỗ lực tích cực của trí tuệ 

+ Đọc sách: Phải có nỗ lực trí tuệ, phải đọc đi đọc lại và ngẫm nghĩ 

- Khả năng ghi nhớ: 

+ Truyền hình: không nhớ được lâu 

+ Đọc sách: ghi nhớ lâu và sâu hơn

Câu hỏi 3: Tác dụng của sách như thế nào?

Soạn rút gọn:

- Là nền tảng để rèn luyện và phát triển của trí tuệ 

- Tạo ra cái cốt lõi vững trãi cho trí tuệ

Câu hỏi 4: Các kiến nghị của tác giả liên quan đến đối tượng nào?

Soạn rút gọn:

- Trẻ em: thói quen đọc sách ngay trong thời nhỏ tuổi

- Phụ huynh: thấy được nguy hại của việc các em suốt ngày ngồi trước màn hình xem truyền hình,.. và không mó đến sách

- Nhà xuất bản sách: quan tâm đến hình thức của sách

- Nhà nước: sử dụng truyền hình để tuyên truyền cho sách

Câu hỏi 5: Chú ý những phân tích của tác giả về tác dụng to lớn của văn học.

Soạn rút gọn:

- Giúp con người hiểu được những mạnh mặt mạnh mặt yếu, những tiềm lực lớn lao 

- Có chức năng giáo dục: Có giá trị tâm lý sâu sắc, phát huy sự tự ý thức của người đọc.

=> Phân tích lập luận logic, chặt chẽ để đưa ra kết luận xác đáng.

Câu hỏi 6: Các lí lẽ và bằng chứng mà tác giả nêu lên là những gì?

Soạn rút gọn:

- Lí lẽ 1: Khoa học khó có thể nắm bắt được tâm lý con người 

→ Dẫn chứng: “Trong đời sống tâm hồn và tâm lí của con người ngày càng trở nên phức tạp, có những mảng, những lớp chiều sâu, những uẩn khúc chỉ có văn học và nghệ thuật mới soi thấu”

- Lí lẽ 2: Văn học có tác dụng to lớn và sâu sắc giúp cho con người hiểu được mình

→ Dẫn chứng: Câu nói của Bi- ê-lin-xki

- Lí lẽ 3: Văn học có chức năng giáo dục 

→ Dẫn chứng: Câu nói của triết gia Se-ne-ca

Câu hỏi 7: Văn học và nghệ thuật có vai trò quan trọng như thế nào?

Soạn rút gọn:

- Quản lí sự cải hóa, sự hình thành nhân cách bên trong mỗi con người 

- Mỗi văn nghệ sĩ là một loại cán bộ quản lí đặc biệt – nếu có tài năng hiểu lòng người thì “hoạt động nghệ thuật sẽ là loại công tác quản lí có hiệu quả sâu sắc và gọn nhẹ nhất, tác động trực tiếp tới đối tượng không phải thông qua cấp trung gian,…”

Câu hỏi 8: Văn học nghệ thuật có khả năng giáo dục những năng lực nào khác?

Soạn rút gọn:

- Sự phát hiện những điều bí ẩn và huyền diệu mà chỉ tư duy khoa học chưa đủ mà phải có trực giác nghệ thuật thì mới phát hiện được

- Giáo dục năng lực cảm nhận sự thật

- Giáo dục năng lực cảm nhận những nỗi đau nhân tình 

- Giáo dục năng lực cảm nhận cái đẹp 

Câu hỏi 9: Chú ý các lí lẽ mà tác giả sử dụng.

Soạn rút gọn:

- Trong đời sống tâm hồn con người, trong những số phận và tính cách con người rất khác nhau, trong những bước thăng trầm lịch sử… mới phát hiện được.

- Quen sống với sự dối trá, mập mờ, khả năng cảm nhận sự thật ở con người bị cùn đi, thậm chí có thể bị dị ứng, khi buộc phải nhìn sự thật.

- Quen với lối sống bo bo, lúc nào cũng chỉ nghĩ đến mình, vơ vét cho mình, khiến năng lực cảm nhận nỗi đau của những người xung quanh có thể bị mai một,.. người khác.

- Mặt khác, cuộc sống hiện đại hầu như ở khắp mọi mơi ngày càng mang tính chất thực dụng.

=> Các lí lẽ của tác giả vô cùng logic, có sự liên kết chặt chẽ với nhau tạo sức thuyết phục cho người đọc.

Câu hỏi 10: Phần kết khẳng định điều gì?

Soạn rút gọn:

Phần kết khẳng định sứ mệnh vĩnh cửu, bao trùm của văn học nghệ thuật là giáo dục năng lực cảm nhận sự thật, năng lực cảm nhận nỗi đau nhân tình và cảm nhận cái đẹp.

SAU KHI ĐỌC

Câu hỏi 1: Nhan đề Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người cho em biết được mục đích và nội dung chính của văn bản là gì?

Soạn rút gọn:

- Nội dung chính của văn bản: tác dụng của văn học trong việc xây dựng nhân cách văn hoá con người.

- Mục đích: nêu ra những lý lẽ và chứng minh bằng nhiều dẫn chứng về tác dụng và giá trị của văn học.

Câu hỏi 2: Hãy nêu nội dung chính của từng phần đã được đánh số trong văn bản trên.

Soạn rút gọn:

- Phần 1: Một số vấn đề của sách (vị thế, đối sánh với phương tiện truyền hình và cách cải thiện vị trí của sách).

- Phần 2: Tác dụng và chức năng của văn học nghệ thuật.

- Phần 3: Chức năng và sứ mệnh của văn học nghệ thuật với những năng lực khác.

Câu hỏi 3: Xác định vấn đề trọng tâm của văn bản (luận đề). Tác giả Hoàng Ngọc Hiến đã phân tích ý nghĩa của vấn đề ấy trong văn bản như thế nào? 

Soạn rút gọn:

- Vấn đề trọng tâm: vai trò, chức năng của văn học trong việc xây dựng nhân cách con người.

- Tác giả nêu vấn đề, luận điểm của mình, sau đó sử dụng những lí lẽ, dẫn chứng để chứng minh cho luận điểm ấy.

Câu hỏi 4: Chỉ ra và phân tích một số biện pháp làm tăng tính khẳng định và phủ định vấn đề trong văn bản.

Soạn rút gọn:

- Một số biện pháp làm tăng tính khẳng định và phủ định:

+ Dùng các từ, các câu khẳng định, phủ định: không, không phải, có.

+ Sử dụng giọng điệu mạnh mẽ, kiên quyết: “chỉ có văn học nghệ thuật mới soi thấu” ; “cần sử dụng truyền hình để tuyên truyền cho sách” mang sắc thái khẳng định cao và mang tính chất yêu cầu không phải cầu khiến

Câu hỏi 5: Em có nhận xét gì về cách lập luận và ngôn ngữ biểu cảm trong văn bản “Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hoá con người”?

Soạn rút gọn:

- Cách lập luận: 

+ Văn bản có cách lập luận chặt chẽ, được biểu hiện qua các luận điểm rõ ràng

+ Đằng sau mỗi luận điểm, tác giả đều đưa ra dẫn chứng thiết thực, hợp lý kết hợp với việc dùng các từ, các câu khẳng định, phủ định.

- Ngôn ngữ biểu cảm: Giàu màu sắc biểu cảm thể hiện qua việc tác giả kết hợp nhiều từ ngữ như kết từ và tình thái từ

Câu hỏi 6: Viết một đoạn văn (khoảng 12 – 15 dòng) phát triển ý trọng tâm: “Văn học giúp em cảm nhận được nỗi đau của những kiếp người”.

Soạn rút gọn:

- Văn học là mảnh đất nuôi dưỡng tâm hồn con người, bởi vậy mà văn học có giá trị vô cùng to lớn trong đời sống tâm hồn. 

- Văn học giúp em cảm nhận được nỗi đau của những kiếp người:

+  Trong thế giới văn chương không thể du nhập “những kẻ chỉ biết làm theo vài kiểu mẫu đưa cho”mà họ phải cố gắng trở thành người “đi tìm những hạt ngọc ẩn giấu trong bề sâu tâm hồn con người”.

+ Khi ta đi sâu vào bên trong con người, ta lại càng nhìn thấy những nỗi đau thương ẩn giấu. 

- Văn chương ẩn chứa bao vị đắng cuộc đời bởi mỗi câu chuyện đều ẩn chứa những nỗi niềm riêng, ẩn chứa nỗi đau của con người.