BÀI 7

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: BIỆN PHÁP TU TỪ NGHỊCH NGỮ

Câu hỏi 1: Tìm biện pháp tu từ nghịch ngữ được Vũ Trọng Phụng sử dụng trong các đoạn văn sau (trích từ tiểu thuyết Số đỏ):

a. Người ta đã nghĩ đến cả thuốc thánh đều Bia vừa mới chữa một người ho lao và một người cảm thương hàn bằng bùn đen và cứt trâu, công hiệu đến nỗi họ mất mạng, và quan trên lại điều tra rằng có một tụi cường hào tổ chức ra thánh, mà tui cường hào ấy lại ăn cắp tiền quỹ nữa, nên tự nhiên cũng hết thiêng liêng… Những việc trắc trở như thế đã làm cho ông già hơn tám mươi tuổi phải chết một cách bình tĩnh. 

b. Sáng hôm sau, đúng 7 giờ thì cất đám. Hai viên cảnh sát thuộc bộ thứ 18 là Min Đơ và Min Toa đã được thuê giữ trật tự cho đám ma. Giữa lúc không có ai đáng phạt mà phạt, đương buồn rầu như những nhà buôn sắp vỡ nợ, mấy ông cảnh binh này được có đám thuê thì sung sướng cực điểm, đã trông nom rất hết lòng. Thành thử tang gia ai cũng vui vẻ cả, trừ một Tuyết. 

c. Thấy không “giới thiệu” bà Phó nữa thì hỏng, Xuân lại nói: 

-Đây là bà Phán, một phụ nữ đã thủ tiết với hai đời chồng, một bậc mẹ hiền, có công với làng thể thao!

d. Xuân Tóc Đỏ chỉ nghe lỏm được có thể. Ở quầy bên cạnh, từ đấy trở đi chỉ còn tiếng đũa bát lạch cạch, vì hai người thảm tử đã nhất định giữ kín những bí mật đã hở.  

Giải rút gọn:

a. Người ta đã nghĩ đến cả thuốc thánh đều Bia vừa mới chữa một người ho lao và một người cảm thương hàn bằng bùn đen và cứt trâu, công hiệu đến nỗi họ mất mạng

b. Giữa lúc không có ai đáng phạt mà phạt

c. Thấy không “giới thiệu” bà Phó nữa thì hỏng, Xuân lại nói: 

d. hai người thảm tử đã nhất định giữ kín những bí mật đã hở.  

Câu hỏi 2: Tìm và phân tích tác dụng của biện pháp nghịch ngữ trong các dữ liệu sau: 

a. Phải viết thôi! Viết để quên đi, viết để nhớ lại. […] Cần phải viết về những người thân yêu cũng như về những con người xa lạ hằng ngày nườm nượp qua đường vô tình trở thành những chứng nhân của cuộc đời nhau. (Bảo Ninh)

b. Sự sống nảy sinh từ trong cái chết, hạnh phúc hiện hình từ những hi sinh, gian khổ, ở đời này không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới, điều cốt yếu là phải có sức mạnh để bước qua những ranh giới ấy. (Nguyễn Khải) 

c. Rồi y sẽ chết mà chưa làm gì cả, chết mà chưa sống!... Nghĩ thế thấy nghẹn ngào, thấy uất ức vô cùng! Không! Y sẽ không chịu về quê. Y sẽ đi bất cứ đâu, mặc rủi may, sống bất cứ thế nào và chết thế nào cũng được. Chết là thường. Chết ngay trong lúc sống mới thật là nhục nhã. (Nam Cao)

Giải rút gọn:

a. 

- Biện pháp nghịch ngữ “Viết để quên đi, viết để nhớ lại” 

- Tác dụng: 

+ Thể hiện sự phi lý khi nhân vật nói rằng viết để quên đi mọi chuyện bởi viết là khi mọi suy nghĩ đã có sẵn trong đầu thì mới có thể viết ra được những dòng mà mình nghĩ. 

+ Còn ở đây nhân vật viết để quên là hoàn toàn không hợp lý và rất mâu thuẫn. 

b. 

- Biện pháp nghịch ngữ “Sự sống nảy sinh từ trong cái chết, hạnh phúc hiện hình từ những hi sinh” 

- Tác dụng: khuyên nhủ con người ta hãy biết kiên trì, vươn lên, vượt qua hoàn cảnh khó khăn trước mắt ta sẽ tìm được con đường đi riêng cho bản thân mình và hướng đến thành công.

c. 

- Biện pháp nghịch ngữ “Chết mà chưa sống” 

- Tác dụng: Chúng đã có sự xê dịch. Cần phải hiểu sống trong kết hợp chết mà chưa sống có nghĩa là sống mà như chưa sống hoặc không phải là sống.

Câu hỏi 3: Khảo sát các tiêu đề bài viết hoặc nội dung quảng cáo chứa nghịch ngữ trên báo chí điện tử và các phương tiện truyền thông.

Giải rút gọn:

- “Ăn uống nhiều không sợ tăng cân”

- “Kiến thức ít đi. Trí tuệ tăng lên” 

Câu hỏi 4: Viết một đoạn văn (khoảng 8-10 dòng) về một tác phẩm văn học (hoặc một bộ phim, một ca khúc, một hiện tượng xã hội,…) mà em yêu thích. Đặt tiêu đề cho đoạn văn bằng một biểu thức nghịch ngữ.

Giải rút gọn:

- Tiêu đề: Sống chậm để đi nhanh 

 - Hiện nay, hiện tượng "slow living" đang ngày càng trở nên phổ biến trong xã hội hiện đại.

- Đó là một phong trào khuyến khích mọi người dành thời gian cho bản thân, tận hưởng cuộc sống một cách chậm rãi và sâu sắc hơn. 

- Thay vì cuốn theo nhịp sống hối hả, người ta bắt đầu đánh giá cao những khoảnh khắc bình yên, những giây phút đơn giản nhưng đầy ý nghĩa. 

- Slow living không chỉ giúp con người tìm lại sự cân bằng trong cuộc sống mà còn giúp họ hiểu rõ hơn về giá trị thực sự của hạnh phúc.