BÀI 4: VĂN TẾ, THƠ

VĂN BẢN: VIỆT BẮC

CHUẨN BỊ

Câu hỏi: Để đọc hiểu văn bản thơ trữ tình hiện đại, các em cần chú ý.

Đáp án chuẩn:

- Đọc toàn bộ bài thơ, nhận diện các yếu tố hình thức của văn bản, từ nhan đề, đặc điểm thể loại, bố cục… đến giọng điệu chung của bài thơ.

- Xác định nhân vật trữ tình – người đang giãi bày, thổ lộ tình cảm trong thơ.

- Phân tích hình ảnh, ngôn từ, giọng điệu thơ, các yếu tố tượng trưng, siêu thực… kết hợp liên tưởng, tưởng tượng, kết nối với hiểu biết của cá nhân để hình dung về thế giới tự nhiên, xã hội, con người trong văn bản thơ, qua đó, tìm hiểu những cảm xúc, tâm trạng của nhân vật trữ tình.

ĐỌC VĂN BẢN

Câu 1: “Mình”, “ta” trong bốn dòng thơ đầu là những ai? 

Đáp án chuẩn:

- “Mình” chỉ người ra đi – người chiến sĩ cách mạng.

- “ta” chỉ người dân Việt Bắc.

Câu 2: Người ở lại đang gợi nhắc những kỉ niệm nào? 

Đáp án chuẩn:

- Mưa nguồn suối lũ, mây mù à thiên nhiên đẹp nhưng đầy nguy hiểm.

- Miếng cơm chấm muối à cuộc sống thiếu thốn khổ cực.

- Trám măng à đặc sản của Việt Bắc.

- Mối thù nặng vai à trách nhiệm nặng nề.

- Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son à cuộc sống nghèo khó nhưng tình thương dạt dào.

- Kháng Nhật, Việt Minh à buổi đầu cách mạng gian khổ.

- Những địa danh Tân Trào, Hồng Thái nơi diễn ra những sự kiện quan trọng. 

→ Tất cả những kỉ niệm sinh hoạt hàng ngày đến đánh trận đều được người dân Việt Bắc kể lại đầy ngầm ngùi nhung nhớ.

Câu 3: Những kỉ niệm nào đã sống lại theo nỗi nhớ của nhân vật trữ tình? 

Đáp án chuẩn:

- Kỉ niệm về thiên nhiên thanh bình, yên ả và thơ mộng.

- Kỉ niệm về hình ảnh con người Việt Bắc vô cùng gian khổ nhưng nghĩa tình sâu nặng.

- Kỉ niệm về cuộc sống của người dân và những cán bộ chiến sĩ ở Việt Bắc đầy khó khăn gian khổ nhưng gắn bó bên nhau.

Câu 4: Hãy tưởng tượng bức tranh thiên nhiên và con người trong đoạn thơ này.

Đáp án chuẩn:

- Mùa đông: màu đỏ của hoa chuối và dao gài thắt lưng à con người hiện lên vẻ đẹp hiên ngang, làm chủ núi rừng.

- Mùa xuân: mơ nở trắng rừng và người đan nón à vẻ đẹp con người chăm chỉ tỉ mỉ.

- Mùa hè: rừng phách đổ vàng, con người hái măng một mình à sự chung thủy.

- Mùa thu: trăng rọi hòa bình, tiếng hát ân tình thủy chung à sự chung thủy.

Câu 5: Những địa danh lịch sử và không khí chiến đấu, chiến thắng đã được tái hiện thế nào qua những vần thơ lục bát này?

Đáp án chuẩn:

- Địa danh lịch sử: 

+ Phủ thông, đèo Giàng là những nơi diễn ra các trận hồi đầu cuộc kháng chiến chống Pháp.

+ Sông Lô – phố Ràng: nơi đánh tàu chiếm Pháp trong chiến dịch Việt Bắc và trận đánh phố Ràng.

+ Cao – Lạng: Cao Bằng và Lạng Sơn, năm 1950 ta mở chiến dịch giải phóng biên giới Việt – Trung.

- Không khí chiến đấu:

+ “điệp điệp trùng trùng” chỉ hình ảnh những đoàn quân nối tiếp nhau tạo thành những đợt sóng trào kéo dài vô tận.

+ “dân công đỏ đuốc từng đoàn/ Bước chân nát đó, muôn tàn lửa bay” là hình ảnh dân quân với những ngọn đuốc sáng bừng, soi đườn, tiếp lương, tải đạn với đầy đủ già trẻ trai gái… Họ bước đi hiên ngang không sợ hãi, không chùn bước.

+ “đèn pha bật sáng như ngày mai lên” là hình ảnh của đoàn ô tô quân sự, xe kéo pháo, chở súng đạn, thuốc men lương thực rùng rùng ra trận.

- Cảnh chiến thắng: Các địa danh: Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên… kết hơp từ “trăm miền” gợi ra không gian rộng lớn của chiến thắng từ miền núi đến đồng bằng, từ bắc tới nam.

Câu 6: Người ở lại muốn gửi gắm tâm tư gì với người về?

Đáp án chuẩn:

Người ở lại muốn nhắc nhở người ra đi hãy luôn khắc sâu, ghi nhớ những kỉ niệm sâu đậm với quê hương cách mạng Việt Bắc trong kháng chiến. 

Câu 7: Người về đã đáp lại những suy nghĩ của người ở lại thế nào? 

Đáp án chuẩn:

- Trấn an, an ủi người ở lại, đồng thời khẳng định lối sống tình nghĩa, thủy chung, sẽ luôn khắc ghi trong lòng hình ảnh Việt Bắc – nơi có thiên nhiên và con người đầy thân thương. 

- Niềm tin, hi vọng vào tương lai tươi sáng “Ngày mai về lại thôn hương… Ngược xuôi tàu chạy, bốn bề lưới giăng”.

SAU KHI ĐỌC

Câu 1:Dựa vào hình thức trình bày của văn bản và sự xuất hiện luân phiên của các từ xưng hô “mình” và “ta”, hãy xác định kết cấu của tác phẩm. Kết cấu đó gợi cho em liên tưởng đến thể loại nào của văn học dân gian? 

Đáp án chuẩn:

- Tác phẩm Việt Bắc của nhà thơ Tố Hữu có kết cấu được chia thành 3 phần:

+ Phần 1: 8 câu đầu: Diễn tả cảm xúc cuộc chia tay.

+ Phần 2: tiếp đến câu 20: Lời của người dân Việt Bắc.

+ Phần 3: còn lại: Lời của người cách mạng.

- Tác phẩm này được sáng tác theo hình thức đối đáp của lối hát giao duyên trong dân ca. Sự xuất hiện luận phiên của các từ xưng hô “mình” và “ta” tạo nên sự đối thoại, gần gũi như những câu ca dao, giọng điệu kể chuyện.

- Về thể loại của văn học dân gian, tác phẩm Việt Bắc gợi liên tưởng đến thể loại truyện thơ. 

Câu 2: "Mình", "ta" trong bài thơ này là những ai? Dựa vào yếu tố nào trong văn bản và hoàn cảnh sáng tác của bài thơ để xác định điều đó? 

Đáp án chuẩn:

- Trong bài thơ Việt Bắc, “mình” và “ta” là những từ xưng hô thân mật của người Việt được sử dụng khá uyển chuyển. “Mình” và “ta” tạo nên sự đối thoại, gần gũi như những câu ca dao, giọng điệu kể chuyện.

- Để xác định điều này, chúng ta dựa vào cả văn bản của bài thơ và hoàn cảnh sáng tác của bài thơ. 

Câu 3: Tâm trạng bao trùm của cả “mình” và “ta” trong đoạn trích là gì? Từ tâm trạng ấy, những kỉ niệm nào đã ùa về? (Ví dụ: kỉ niệm về thiên nhiên Việt Bắc,...). 

Đáp án chuẩn:

- Tâm trạng bao trùm của cả “mình” và “ta” trong đoạn trích là tình cảm lưu luyến, bịn rịn. 

- Từ tâm trạng ấy, những kỉ niệm đã ùa về:

+ Kỉ niệm về thiên nhiên khắc nghiệt của Việt Bắc.

+ Kỉ niệm về chiến khu đầy gian khổ, nhưng sẵn lòng căm thù giặc sâu sắc. 

+ Kỉ niệm về những sản vật miền rừng. 

+ Kỉ niệm về những mái nhà nghèo nàn nhưng ấm áp tình người, tình cách mạng.

+ Kỉ niệm về người Việt Bắc trong nghèo khó, vất vả mà vẫn tình nghĩa, thủy chung, gắn bó với cách mạng.

+ Kỉ niệm về những ngày tháng cơ quan gian nan đời vẫn ca vang núi đèo.

+ Kỉ niệm về người mẹ, cô em gái mang vẻ đẹp mộc mạc, giản dị của người lao động.

+ Kỉ niệm về lớp học trò i tờ, những giờ liên hoan.

+ Kỉ niệm về những ngày mình đây ta đó, đắng cay ngọt bùi.

+ Kỉ niệm về những ngày giặc đánh giặc lùng.

Câu 4: Hình tượng thiên nhiên, con người và cuộc sống kháng chiến ở Việt Bắc đã được nhà thơ khắc hoạ qua những từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ nào? Hãy giải thích sự độc đáo hoặc nét đặc sắc của một trong các yếu tố nghệ thuật đó. 

Đáp án chuẩn:

- Từ ngữ và hình ảnh: Nhà thơ sử dụng từ ngữ giản dị, mộc mạc, giàu hình ảnh, tạo nên sự gần gũi, hòa hợp với thiên nhiên. 

Ví dụ, hình ảnh “rừng xanh hoa chuối đỏ tươi” tạo nên sự sáng rực của khu rừng Việt Bắc. Hình ảnh “đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng” làm nổi bật nên sức sống tiềm tàng, mãnh liệt của con người Việt Bắc.

- Biện pháp tu từ: Nhà thơ đã sử dụng nhiều biện pháp tu từ khéo léo để làm phong phú và sinh động cho bài thơ.

+ Điệp từ “nhớ” diễn tả nỗi nhớ tràn đầy, tha thiết.

+ Hoán dụ “áo chàm” chỉ người dân Việt Bắc, diễn tả tình cảm quân dân gắn bó, tha thiết.

+ So sánh: “Nguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu” và “Đêm đêm rầm rập như là đất rung”.

Một trong những yếu tố nghệ thuật đặc sắc trong bài thơ là việc sử dụng biện pháp tu từ hoán dụ. Cụ thể, hình ảnh "áo chàm" được nhà thơ sử dụng để chỉ người dân Việt Bắc, với mục đích làm nổi bật sự gần gũi và bình dị của họ. Hình ảnh này không chỉ đơn thuần miêu tả trang phục đặc trưng mà còn phản ánh nét đặc trưng của con người Việt Bắc – những người gắn bó với thiên nhiên và cách mạng. 

Việc sử dụng hoán dụ "áo chàm" thể hiện sâu sắc tình cảm gắn bó, thủy chung giữa quân và dân trong cuộc kháng chiến. Nó vừa khơi gợi ký ức về những năm tháng cùng nhau chung sức vượt qua khó khăn, vừa tạo nên một cảm giác ấm áp, nghĩa tình, phản ánh mối quan hệ không thể tách rời giữa người dân vùng núi và chiến sĩ cách mạng.

Câu 5: Việt Bắc là một bài thơ hiện đại nhưng lại thấm đẫm chất dân gian. Hãy chỉ ra các biểu hiện của tính dân gian, tính hiện đại trong đoạn trích. 

Đáp án chuẩn:

- Tính dân gian

+ Phát huy nhiều thế mạnh của thể thơ lục bát truyền thống.

+ Tác phẩm còn thấm sâu nội dung tư tưởng, cảm xúc mang phong vị dân gian.

+ Nhịp thơ uyển chuyển, linh hoạt, cân xứng, kết hợp hài hòa, dễ nhớ, thấm sâu vào tâm tư.

+ Tố Hữu đã sử dụng nhiều hình ảnh quen thuộc trong ca dao, dân ca nhưng lại thích hợp với khung cảnh và tâm trạng của những người kháng chiến.

- Tính hiện đại.

+ Miêu tả bức tranh tứ bình nơi Việt Bắc.

+ Không miêu tả theo trình tự quy luật bốn mùa xuân – hạ - thu – đông.

Câu 6: Em đọc được thông điệp gì từ đoạn trích Việt Bắc? 

Đáp án chuẩn:

Tình cảm gắn bó, thủy chung giữa người cán bộ kháng chiến với con người và mảnh đất chiến khu Việt Bắc. Đây là một khúc ca hùng tráng và cũng là khúc ca tình về cách mạng, về cuộc kháng chiến và con người kháng chiến.

Câu 7: Đoạn trích đem đến cho em những hiểu biết gì về vẻ đẹp của con người Việt Nam trong kháng chiến chống thực dân Pháp?

Đáp án chuẩn:

Đoạn trích là khúc ca ân tình về kháng chiến, con người Việt Nam trong cuộc cách mạng kháng chiến chống Pháp.