BÀI 2. NHỮNG THẾ GIỚI THƠ

VĂN BẢN. CẢM HOÀI (NỖI LÒNG)

I. TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu 1: Trong lịch sử và trong cuộc sống đời thường, có những thất bại khiến cho người đời không chỉ cảm thấy buồn thương, tiếc nuối mà còn nể phục, kính trọng. Hãy kể về một thất bại như thế và cho biết điều gì gây ấn tượng với bạn.

Đáp án chuẩn: 

Một thất bại đáng nể là thất bại của Nelson Mandela trong cuộc chiến chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc ở Nam Phi. Bị kết án tù chung thân vào năm 1964 và giam giữ suốt 27 năm, Mandela không bao giờ từ bỏ tình yêu thương và lòng nhân ái, dù phải chịu những điều kiện khắc nghiệt. Sau khi được thả tự do vào năm 1990, thay vì oán hận và muốn trả thù, Mandela chọn con đường hòa giải, góp phần xây dựng một xã hội đa văn hóa và công bằng. Ông đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển giao hòa bình, trở thành tổng thống dân chủ đầu tiên của Nam Phi, lãnh đạo đất nước từ năm 1994 đến 1999, giúp Nam Phi tránh được xung đột và khôi phục đoàn kết.

II. ĐỌC VĂN BẢN

Câu hỏi: Hình dung thời gian, không gian ở hai câu thơ đầu. 

Chú ý:

- Các hình ảnh thể hiện hoàn cảnh, khát vọng, tâm trạng của nhân vật trữ tình. 

- Biện pháp tu từ đối ở hai liên thơ giữa.

Đáp án chuẩn: 

- Thời gian: Mở đầu bài thơ, Đặng Dung phản ánh được tình hình thế sự của nước ta vào những năm 1407 – 1409 khi quân Minh kéo vào đóng chiếm Đại Việt. 

- Không gian: Rộng lớn mênh mang bao trùm cả xã hội lúc bấy giờ trong cơn biến loạn dữ dội, thế sự đảo điên trong sự bất lực. Thời thế loạn lạc với sự ngông cuồng cướp phá của giặc xâm lược. 

CÁC HÌNH ẢNH THỂ HIỆN HOÀN CẢNH, KHÁT VỌNG, TÂM TRẠNG CỦA NHÂN VẬT TRỮ TÌNH

+ "Thế sự du du": việc đời dằng dặc, rối bời => công cuộc chống quân Minh , giành lại non sông xã tắc – một công việc vô cùng lớn lao, khó khăn vì nước đã mất, quân thù đang mạnh, ta thì lực ít, quân mỏng.

+ "nại lão hà": già mất rồi => tựa như một lời than, một nỗi băn khăn kèm theo tiếng thở dài có phần lực bất tòng tâm. 

+ "Vô cùng thiên địa nhập hàm ca": tác giả giải tỏa nỗi buồn bằng ca hát và say sưa trong chén rượu tiếng đàn.

=> Thông qua các hình ảnh có thể thấyviệc đời còn rối bời, ờ mịt mà tuổi tác của nhà thơ đã cao. Từ đó, tạo nên một bi kịch: lực bất tòng tâm. Tình cảnh ấy khiến người anh hùng trở nên cô đơn, cô độc, mang theo giọng điệu buồn bã trước không gian bao la, hỗn loạn của thời thế. 

BIỆN PHÁP TU TỪ ĐỐI Ở HAI LIÊN THƠ GIỮA

- Đối từ loại:

+ Danh từ: thời lai >< vận khứ

+ Danh từ: đồ điếu >< anh hùng

+ Cụm danh từ: thành công dị >< ẩm hận đa

+ Danh từ: hữu >< vô

+ Danh từ: thiên >< địa

- Đối thanh:

+ lai >< khứ (B – T)

+ điếu >< hùng (T – B)

+ công >< hận (T – B)

+ chủ >< bình (T – B)

+ hoài >< lộ (B – T)

+ địa >< thiên (T – B)

=> Nghệ thuật đối giúp lời thơ thể hiện rõ nét nỗi đắng cay, uất hận. “Đã gặp thời thì anh hàng thịt, người câu cá cũng dễ làm nên công lớn. Chứ vận đã hết thì anh hùng cũng chỉ uống nhiều hận mà thôi”, một triết lí thật đau xót nhưng có lẽ nó vẫn đúng đến đời nay. Và ở đây, chính tác giả là người anh hùng lỡ vận ấy: Người anh hùng đã không may mắn gặp thời vận để có cơ hội mang sức mạnh, tài trí của mình ra cứu nước, giúp đời. Nay thời vận đã qua, tuổi già cũng vừa đến, cứu người anh hùng (tác giả) chỉ còn biết nuốt hận, bó tay trước thời cuộc mà thôi.

=> Người ôm mộng lớn, khát khao giúp chúa nâng trục trái đất, mong rửa giáp binh nhưng không tìm thấy lối kéo tuột sóng ngân hà xuống. Hình ảnh thơ thật kì vĩ, thể hiện mong muốn xoay chuyển thời thế, giúp chúa đánh giặc, đem lại hòa bình cho nhân dân và đất nước. Ước mơ lập công ấy thật cao quý và là mục tiêu của những nam nhi thời bấy giờ. Lập công là tạo nên sự nghiệp lớn, giúp ích cho đất nước, để tên tuổi được lưu danh sử sách. Khát vọng lập nghiệp lớn, đạt được công danh, là điều mà muôn đời nam nhi luôn khao khát, và đã có biết bao lời thơ bày tỏ nỗi niềm ấy.

III. SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Xác định thể thơ và nhân vật trữ tình của bài thơ.

Đáp án chuẩn: 

- Thể thơ: Thất ngôn bát cú đường luật.

- Nhân vật trữ tình: Nhà thơ.

Câu 2: Hình ảnh nào trong bốn câu thơ đầu đã gợi ra được hoàn cảnh – tình thế của nhân vật trữ tình? Hoàn cảnh – tình thế đó có đặc điểm gì?

Đáp án chuẩn: 

- Hình ảnh gợi ra được hoàn cảnh – tình thế của nhân vật trữ tình: "thế sự du du" – "nại lão hà".

- Hoàn cảnh – tình thế đó là : Việc tuổi tác rối bời, mênh mông trời đất hát và say, đưa ra tình trạng bi kịch và sự cô độc của người anh hùng. Việc đời rối bời, tuổi già đầy bi kịch, không giải quyết được mâu thuẫn.

Câu 3: Nhân vật trữ tình có những cảm xúc, suy nghĩ gì khi đối diện với hoàn cảnh – tình thế đó?

Đáp án chuẩn: 

Tình thế ám ảnh khiến nhân vật trữ tình trở nên cô độc, quay lưng với thế sự.

Câu 4: Trong hai câu luận, tác giả đã sử dụng biểu tượng quen thuộc của thơ trung đại để bày tỏ nỗi lòng. Hãy giải thích ý nghĩa của một số biểu tượng (xoay trục đất, rửa binh khí, kéo sông Ngân,…) và nêu cảm nhận về nỗi lòng của nhân vật trữ tình. 

Đáp án chuẩn: 

- Để nói lên chí khí, khát vọng của bản thân, Đặng Dung đã sử dụng hai hình ảnh kì vĩ, mang tầm vóc vũ trụ là “phù địa trục” và “vấn thiên hà”. Đó là khát vọng thành thực, đẹp đẽ nhất trong cuộc đời của người anh hùng Đặng Dung. Nhà thơ khát khao xoay chuyển trái đất, xoay vần thế sự, mong muốn được đóng góp sức lực,. tài năng cho sự nghiệp cứu nước của vua chúa.

Câu 5: Phân tích ý nghĩa của hình ảnh người tráng sĩ mài gươm trong hai câu kết.

Đáp án chuẩn: 

Hình ảnh người anh hùng mài kiếm dưới ánh trăng gợi lên bao cảm xúc mạnh mẽ. Dù mái đầu đã bạc theo năm tháng, chí khí của Đặng Dung vẫn không hề suy giảm, lý tưởng cứu nước cứu đời vẫn mãi sục sôi trong lòng ông. Hình ảnh "long tuyền" (gươm báu) tượng trưng cho khát vọng giết giặc, trả thù cho đất nước, mang lại thái bình cho nhân dân, làm nổi bật tấm lòng cao cả của Đặng Dung. Đây cũng là hai câu thơ đẹp nhất, rực rỡ hào khí Đông A trong thơ văn Lý - Trần.

Câu 6: Nêu một số biểu hiện của phong cách cổ điển trong bài thơ.

Đáp án chuẩn: 

- Chủ đề: anh hùng trong lịch sử.

- Đề tài: tâm sự người tráng sĩ trước vận nước.

- Thể thơ: Thất ngôn bát cú đường luật.

- ….

KẾT NỐI ĐỌC – VIẾT

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một biểu tượng mà bạn cho là đặc sắc trong bài thơ Cảm hoài.

Đáp án chuẩn: 

Nhà thơ Lý Tử Tấn đã nhận xét rất đúng khi nói về bài thơ của Đặng Dung với câu “Phi hào kiệt chi sĩ bất năng” (Không phải kẻ sĩ hào kiệt thì không làm nổi). Qua bài thơ Cảm hoài, Đặng Dung đã thể hiện tấm lòng yêu nước cao đẹp cùng ý thức sâu sắc về trách nhiệm của người "kẻ làm trai". Tâm trạng của Đặng Dung được truyền tải một cách chân thực, với khát khao cống hiến và cứu nước, nhưng đồng thời cũng bộc lộ nỗi đau khi chưa thể hoàn thành nghiệp lớn mà tuổi già đã đến.

Mở đầu bài thơ, ông đã khắc họa rõ nét tình hình thế sự của đất nước vào thời điểm quân Minh kéo vào xâm chiếm Đại Việt (1407 – 1409). Trước sự cuồng loạn của giặc Minh, ông mong muốn dốc hết sức lực để cứu nước, nhưng cảm thấy bất lực vì tuổi già đã cản trở. Hình ảnh "Thế sự du du nại lão hà" (Sự đời dằng dặc mà ta già rồi, biết làm sao đây) phản ánh sự phức tạp và dằng dặc của xã hội trong thời kỳ biến loạn, khi mà thời thế đảo điên và giặc thù hoành hành. Nỗi bất bình, khát khao nhập cuộc để bảo vệ non sông hiện rõ, nhưng đi cùng đó là tiếng thở dài của người anh hùng khi lực bất tòng tâm.

Câu thơ "Vô cùng thiên địa nhập hàm ca" (Trời đất mênh mông thu vào trong cuộc rượu hát nghêu ngao) tiếp tục thể hiện nỗi niềm đau đáu của Đặng Dung, khi ông bất lực nhìn thế sự đảo điên mà không thể làm gì hơn ngoài việc gói ghém nỗi buồn trong những cuộc rượu hát. Đây chính là cái chí lớn của người anh hùng lỡ thời, có chí lớn nhưng lực lại không đủ để thực hiện.

Bài thơ Cảm hoài không chỉ là tâm sự của một cá nhân mà còn là tiếng lòng của một thời đại đầy biến động, nơi những người anh hùng như Đặng Dung phải đối mặt với nỗi đau và sự bất lực khi không thể hoàn thành lý tưởng cao cả của mình.