BÀI 9. VĂN HỌC VÀ CUỘC ĐỜI

VĂN BẢN. HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT

I. TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu 1: Hãy nhớ lại một tình huống mà bạn tự mâu thuẫn với chính mình. Khi ấy bạn đã cảm thấy ra sao? Chia sẻ về những trải nghiệm cụ thể đó.

Đáp án chuẩn:

Tình huống: Tôi phải đối mặt với việc lựa chọn giữa việc đi du học hay ở lại Việt Nam học.

Cảm xúc: Lúc ấy tôi cảm thấy bối rối, phân vân, nửa muốn nửa không.

Cách tôi giải quyết: tôi tham khảo ý kiến từ mọi người xung quanh và tự suy nghĩ lại về vấn đề này.

II. ĐỌC VĂN BẢN

Câu hỏi: Hình dung về cảnh tượng được tái hiện trên sân khấu (ánh sáng, âm thanh, hình ảnh,...).

Đáp án chuẩn: 

• Ánh sáng:
• Mở đầu: Ánh sáng mập mờ, u ám, tạo cảm giác bí ẩn, căng thẳng.
• Khi hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt: Ánh sáng dần sáng rõ, nhưng vẫn có phần lạnh lẽo, khác biệt với ánh sáng ấm áp khi hồn Trương Ba ở trong thân xác cũ.
• Khi Trương Ba đối diện với các con: Ánh sáng thay đổi theo tâm trạng của Trương Ba, lúc bực bội, lúc hối hận, lúc lo lắng.
• Kết thúc: Ánh sáng dần tối đi, thể hiện sự bi thương và bế tắc của Trương Ba.
• Âm thanh:
• Tiếng đàn: Nhạc nền du dương, da diết, thể hiện tâm trạng buồn bã, u uất của Trương Ba.
• Tiếng chim hót: Văng vẳng đâu đây, tạo cảm giác hoang vắng, cô đơn.
• Tiếng ồn ào: Từ khu chợ, thể hiện sự náo nhiệt, ồn ào của cuộc sống trần tục.
• Tiếng nức nở: Của các con Trương Ba khi họ nhận ra cha mình đã thay đổi.
• Hình ảnh:
• Sân khấu được chia thành hai phần:
  • Phần bên trái: Bàn thờ gia tiên, tượng trưng cho truyền thống, đạo đức.
  • Phần bên phải: Khu chợ ồn ào, náo nhiệt, tượng trưng cho cuộc sống trần tục.
• Trang phục:
  • Trương Ba: Mặc bộ quần áo trắng của người đã khuất, thể hiện sự thanh tao, nho nhã.
  • Anh hàng thịt: Mặc bộ quần áo nâu sòng, thể hiện sự thô kệch, phàm tục.
• Biểu cảm khuôn mặt:
  • Trương Ba: Buồn bã, u uất, hối hận.
  • Các con Trương Ba: Ngạc nhiên, hoang mang, lo lắng.

Câu hỏi: Xác định giọng điệu và lập luận của các nhân vật Hồn Trương Ba, Xác Hàng Thịt.

Đáp án chuẩn: 

1. Hồn Trương Ba:
   • Giọng đau khổ, bối rối: Hồn Trương Ba đang trải qua sự đau khổ và bất an. Giọng điệu của anh ta thể hiện sự lo lắng và khó khăn.
   • Cử chỉ, điệu bộ lúng túng, khổ sở: Hồn Trương Ba tỏ ra lúng túng, không biết làm thế nào để thoát khỏi tình trạng hiện tại.
   • Lời thoại ngắn, yếu ớt: Anh ta không có nhiều lời, chỉ nói những điều cần thiết.
   • Tự ti, đau khổ vì không muốn sống như hiện tại: Hồn Trương Ba muốn tách ra khỏi xác anh hàng thịt.
   • Muốn tách ra khỏi xác anh hàng thịt: Anh ta mong muốn được giải thoát khỏi thân thể hiện tại.
2. Xác hàng thịt:
   • Giọng đắc thắng, tự tin: Xác hàng thịt tự tin và mạnh mẽ.
   • Có tiếng nói, mạnh mẽ: Anh ta có khả năng nói chuyện và thể hiện sức mạnh.
   • Thể hiện sức mạnh ghê gớm: Xác hàng thịt có khả năng sai khiến linh hồn của Hồn Trương Ba.
   • Ghen với chính thân thể mình: Anh ta ghen tỵ với sức mạnh của thân xác.

Câu hỏi: Hình dung giọng điệu, hành động của nhân vật trên sân khấu.

Đáp án chuẩn: 

1. Hồn Trương Ba:
   • Giọng đau khổ, bối rối.
   • Cử chỉ, điệu bộ lúng túng, khổ sở.
   • Lời thoại ngắn, yếu ớt.
   • Tự ti, đau khổ vì không muốn sống như hiện tại.
   • Muốn tách ra khỏi xác anh hàng thịt.
2. Xác hàng thịt:
   • Giọng đắc thắng, tự tin.
   • Có tiếng nói, mạnh mẽ.
   • Thể hiện sức mạnh ghê gớm.
   • Sai khiến linh hồn của Hồn Trương Ba.
   • Ghen với chính thân thể mình.

Trong cuộc đối thoại này, Hồn Trương Ba và Xác hàng thịt tranh luận về tình trạng của họ, với những lời lẽ thô bạo và đầy mâu thuẫn. Từ đó, tác giả tạo nên một bức tranh tâm lý phức tạp về con người và tình cảm trong vở kịch này.

Câu hỏi: Hình dung cảnh tượng được miêu tả trong đoạn kết của vở kịch.

Đáp án chuẩn: 

1. Khu vườn của Trương Ba:
   • Trương Ba hóa thân vào những hình ảnh quen thuộc trong gia đình.
   • Ánh lửa bà nấu cơm, con dao bà giẫy cỏ, cầu ao bà vo gạo, và trong mỗi trái cây, cái Gái nâng niu.
   • Cảnh này tượng trưng cho sự sống mới và kết nối với quá khứ.
2. Cu Tị sống lại:
   • Cu Tị đang ôm chầm lấy mẹ, chị Lụa cuống quít vuốt ve con.
   • Sự ra đi của Trương Ba đã mang lại sự sống mới cho Cu Tị.
   • Chị Lụa đớn đau tột độ, tưởng chừng như sắp tuột mất đứa con yêu dấu khỏi tay mình, nhưng nay nó lại trở về khỏe mạnh và vui cười quấn quýt ngay cạnh bên.

Đoạn kết này tạo nên một hình ảnh đẹp và đầy ý nghĩa về sự sống, tình thân, và kết nối giữa thế hệ.

III. SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Tóm tắt những sự kiện chính trong từng lớp kịch. Nêu nhận xét về diễn biến của các sự kiện đó.

Đáp án chuẩn:

• Nhận xét chung:
• Diễn biến các sự kiện logic, chặt chẽ, dẫn dắt người xem đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác.
• Tạo sự mâu thuẫn, xung đột gay gắt, đẩy bi kịch lên cao trào.

Câu 2: Xác định xung đột chính trong đoạn trích. Qua xung đột đó, Lưu Quang Vũ làm nổi bật bì kịch gì của con người?

Đáp án chuẩn:

Xung đột chính:

• Xung đột giữa hồn và xác trong con người Trương Ba.
• Xung đột giữa quan niệm sống coi trọng giá trị tinh thần và đề cao giá trị vật chất.

Bi kịch:

• Bi kịch của con người khi phải sống trong sự bất hòa giữa hồn và xác.
• Bi kịch của con người khi đánh mất bản thân, giá trị tinh thần.

Câu 3: Phân tích diễn biến tâm trạng của Trương Ba trong đoạn đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Xác Hàng Thịt.

Đáp án chuẩn: 

Phân tích diễn biến tâm trạng Trương Ba:

• Hồn Trương Ba đang ở trong tâm trạng vô cùng bức bối, đau khổ. Anh ta thể hiện điều này qua những câu cảm thán ngắn, dồn dập cùng với ước nguyện khắc khoải.
• Hồn bức bối bởi không thể nào thoát ra khỏi cái thân xác mà hồn ghê tởm.
• Hồn đau khổ bởi mình không còn là mình nữa.

Trong cuộc đối thoại này, Hồn Trương Ba đấu tranh với những ham muốn bản năng của thân xác hàng thịt. Sau một thời gian, chính hồn Trương Ba cũng phần nào bị tha hóa, gia đình Trương Ba trở nên ly tán và đau buồn. Trương Ba quyết định thắp nhang gọi Đế Thích lên để quyết định rời khỏi thân xác anh hàng thịt.

Câu 4: Nhận xét về kết thúc của vở kịch. Theo bạn, đó có phải là một kết thúc bi kịch không? Vi sao?

Đáp án chuẩn:

• Kết thúc mở: Không có lời giải cho bi kịch.
• Mở ra nhiều suy ngẫm về ý nghĩa cuộc sống.
• Có thể coi là một kết thúc bi kịch:
  • Trương Ba không thể sống đúng với bản thân.
  • Giá trị tinh thần bị tha hóa bởi thể xác.

Câu 5: Trong đoạn trích, Hồn Trương Ba cho rằng thể xác không có tiếng nói, không có ý nghĩa gì hết, nhưng Xác Hàng Thịt lại cho rằng thể xác có sức mạnh ghê gớm, lắm khi lấn át cả linh hồn. Trình bày ý kiến của bạn về các quan điểm đó.

Đáp án chuẩn: 

Phân tích quan điểm về thể xác:

• Hồn Trương Ba: Thể xác không có tiếng nói, không có ý nghĩa gì hết.
• Xác Hàng Thịt: Thể xác có sức mạnh ghê gớm, lắm khi lấn át cả linh hồn.

Ý kiến của bản thân:

• Cả hai quan điểm đều có phần đúng.
• Thể xác và linh hồn là hai yếu tố thống nhất, không thể tách rời.
• Cần có sự hài hòa giữa hai yếu tố để có một cuộc sống trọn vẹn.

Câu 6: Văn bản Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ gợi cho bạn suy nghĩ gì về ý nghĩa cuộc sống? Theo bạn, thế nào là một cuộc sống thực sự có ý nghĩa?

Đáp án chuẩn: 

Suy nghĩ về ý nghĩa cuộc sống:

+ Cuộc sống thực sự có ý nghĩa:

• Được sống đúng với bản thân, giá trị tinh thần.
• Sống có ích cho xã hội, cho người khác.

+ Vở kịch "Hồn Trương Ba, da hàng thịt" là bài học sâu sắc về ý nghĩa cuộc sống.

KẾT NỐI ĐỌC – VIẾT

Nếu bạn là Hồn Trương Ba trong trích đoạn kịch, bạn có lựa chọn giống như nhân vật hay không? Vì sao? Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày suy nghĩ của bạn về vấn đề này.

Đáp án chuẩn: 

Nếu tôi là Hồn Trương Ba trong trích đoạn kịch, tôi sẽ không chọn từ bỏ thân xác và trở về cõi chết như nhân vật đã làm. Quyết định của Trương Ba xuất phát từ sự bất hòa và mâu thuẫn sâu sắc giữa hồn và xác. Ông cảm thấy tuyệt vọng vì không thể sống đúng với bản chất và giá trị tinh thần của mình do bị thể xác thô tục chi phối. Tuy nhiên, tôi tin rằng con người là một chỉnh thể thống nhất, bao gồm cả hồn và xác. Mặc dù hai yếu tố này có sự khác biệt, chúng lại có mối liên hệ chặt chẽ, hỗ trợ và bổ sung cho nhau. Thể xác là "ngôi nhà" vật chất cho linh hồn trú ngụ, giúp con người thực hiện các hoạt động và tương tác với thế giới. Ngược lại, linh hồn là bản chất tinh thần, quyết định giá trị và nhân cách của mỗi người. Thay vì từ bỏ thể xác, tôi sẽ tìm cách dung hòa để hồn và xác có thể cùng tồn tại một cách hài hòa. Tôi sẽ tập trung rèn luyện ý chí và bản lĩnh để không bị tha hóa bởi cám dỗ vật chất, đồng thời sử dụng trí tuệ và tâm hồn để nâng cao phẩm giá của thể xác, làm cho nó trở nên đẹp đẽ và cao quý hơn. Tôi tin rằng con người hoàn toàn có thể sống một cuộc sống trọn vẹn và hạnh phúc, dù phải đối mặt với khó khăn và thử thách, miễn là chúng ta có ý chí kiên định, tâm hồn cao đẹp và niềm tin vào cuộc sống.