BÀI 6. HỒ CHÍ MINH “VĂN HOÁ PHẢI SOI ĐƯỜNG CHO QUỐC DÂN ĐI”

VĂN BẢN. NHỮNG TRÒ LỐ HAY LÀ VA-REN VÀ PHAN BỘI CHÂU

I. TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu 1: Bạn hiểu thế nào là trò lố? Trước một trò lố, người ta thường có những phản ứng như thế nào?

Đáp án chuẩn: 

 “Trò lố" thường được sử dụng để chỉ các hành động, lời nói hoặc hành vi không chân thành, không chính xác hoặc không trung thực. Đây là những hành động hoặc lời nói được thực hiện với mục đích đánh lừa, gạt người khác hoặc tạo ra ấn tượng giả định.

Trước một trò lố, người ta thường phản ứng: hoài nghi, phẫn nộ, tức giận, mất lòng tin,…

Câu 2: Bạn đã biết gì về Phan Bội Châu và sự kính trọng mà nhân dân ta dành cho ông?

Đáp án chuẩn: 

Phan Bội Châu là một nhà cách mạng, nhà văn và triết gia nổi tiếng cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Ông khởi xướng nhiều phong trào chống lại sự thống trị của Pháp và Nhật, trở thành biểu tượng đấu tranh cho tự do và độc lập dân tộc. Ông được tôn vinh là nhà cách mạng vĩ đại, bảo vệ lẽ phải, và là biểu tượng của lòng yêu nước. Các tác phẩm của ông được coi trọng trong văn hóa và giáo dục Việt Nam.

II. ĐỌC VĂN BẢN

Câu hỏi: Đoạn mở đầu có gì đặc biệt? Chú ý những biểu hiện của sự trào lộng trong ngôn ngữ trần thuật.

Đáp án chuẩn: 

Đoạn mở đầu của văn bản "Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu" quả thực mang tính chất trào phúng và mỉa mai rất cao. Nguyễn Ái Quốc đã sử dụng ngôn ngữ sắc sảo và ẩn ý để chỉ trích không chỉ thực dân Pháp mà còn thái độ của những người Việt Nam trong bối cảnh lịch sử đó.

Nguyễn Ái Quốc đã khéo léo sử dụng ngôn từ để phản ánh sự bất mãn và sự châm biếm. Những từ ngữ và hình ảnh được chọn lựa để mô tả nhân vật Va-ren và tình hình xã hội đều chứa đựng sự mỉa mai sâu sắc. Ví dụ, việc mô tả Va-ren bằng những từ ngữ có phần khôi hài và phóng đại không chỉ làm nổi bật sự giả dối của nhân vật mà còn phơi bày những trò lố mà thực dân Pháp đang thực hiện.

Tác giả thường dùng hình ảnh ẩn dụ để làm nổi bật bản chất của các nhân vật và sự kiện. Hình ảnh về Va-ren được xây dựng một cách có phần phóng đại, để nhấn mạnh sự giả dối và những trò lố bịch của thực dân Pháp. Cách kể chuyện cũng tạo nên một hiệu ứng hài hước, khiến người đọc phải suy ngẫm về bản chất thật sự của các sự kiện và nhân vật

Sự trào lộng không chỉ tạo nên giá trị nghệ thuật cho tác phẩm mà còn làm nổi bật quan điểm của Nguyễn Ái Quốc về tình hình chính trị và xã hội thời bấy giờ. Qua phương pháp này, tác giả truyền tải thông điệp một cách gián tiếp nhưng mạnh mẽ, khơi dậy sự chỉ trích đối với thực dân Pháp và những người đồng minh của họ, đồng thời thể hiện sự phê phán đối với những cá nhân trong nội bộ Việt Nam không đứng lên đấu tranh cho quyền lợi của dân tộc. Đây là một phương pháp hiệu quả để tác giả truyền đạt thông điệp của mình mà không cần phải nói một cách trực tiếp.

Câu hỏi: Hình dung cảnh tượng tân quan Toàn quyền đến Đông Dương.

Đáp án chuẩn: 

Khi tên quan Toàn quyền Pháp đến Đông Dương, một đoàn rước lớn và trang trọng sẽ được tổ chức. Các quan chức thuộc địa, binh lính Pháp và các nhân vật quan trọng sẽ tham gia vào đoàn rước, tạo nên một cảnh tượng hoành tráng. Những chiếc xe ngựa, xe hơi sang trọng, cùng với những lính gác trong đồng phục chỉnh tề, sẽ góp mặt trong lễ diễu hành. Các tòa nhà chính phủ và công trình xung quanh sẽ được trang hoàng lộng lẫy để thể hiện sự quan trọng của sự kiện này. Cờ, băng rôn và các biểu ngữ với biểu tượng của thực dân Pháp sẽ được treo trang trí, phản ánh sự kiểm soát và quyền lực của Pháp tại Đông Dương. Người dân Đông Dương đứng hai bên đường, thể hiện sự tò mò và đôi khi e dè. Họ sẽ quan sát đoàn rước với sự lạ lẫm và ngạc nhiên, đồng thời có thể cảm nhận được sự khác biệt giữa sự trang trọng của đoàn rước và sự thực tế của cuộc sống hàng ngày dưới ách thực dân. Toàn bộ cảnh tượng này không chỉ thể hiện sự trang trọng của sự kiện mà còn nhấn mạnh quyền lực và ảnh hưởng của Pháp tại khu vực. Sự lộng lẫy của các công trình và sự hoành tráng của đoàn rước đều nhằm khẳng định sự kiểm soát của thực dân Pháp và củng cố quyền lực của họ trong khu vực thuộc địa.

Câu hỏi: Có gì đặc biệt trong cách tác giả diễn tả thái độ của dân chúng?

Đáp án chuẩn: 

Cách tác giả diễn tả thái độ của dân chúng có những điểm đặc biệt sau:

• Sử dụng chi tiết miêu tả sinh động:
• Tả ngoại hình: “lúc nhúc đứng sắp hàng”,...
• Tả hành động: “kêu lên”, “thở dài”,...
• Câu văn: ngắn gọn, dồn dập, thể hiện sự sôi nổi, náo nhiệt của đám đông.

Tác giả đã không miêu tả trực tiếp thái độ của dân chúng mà qua hành động, lời nói, biểu cảm. Tác giả miêu tả thái độ của dân chúng một cách đa dạng, phong phú qua từng hành động, cử chỉ của họ. Cách tác giả diễn tả thái độ của dân chúng đã thể hiện thành công sự sôi nổi, náo nhiệt của đám đông, đồng thời thể hiện thái độ của dân chúng đối với Va-ren và Phan Bội Châu một cách sinh động, hấp dẫn.

Câu hỏi: Cách dẫn dắt sự theo dõi của độc giả ở đây có điểm gì đáng chú ý?

Đáp án chuẩn: 

Cách dẫn dắt sự theo dõi của độc giả ở đây có điểm đáng chú ý là:

• Ngôn ngữ sinh động:

Sử dụng ngôn ngữ giản dị, dễ hiểu.

Sử dụng câu hỏi tu từ để khơi gợi sự suy nghĩ của độc giả.

Giọng điệu mỉa mai, châm biếm.

• Cốt truyện lôi cuốn:

Xây dựng các tình huống bất ngờ, gay cấn.

Sử dụng các chi tiết hài hước, châm biếm.

Lồng ghép các thông tin lịch sử, chính trị một cách khéo léo.

=> Hiệu quả nghệ thuật:

Lôi cuốn sự chú ý của độc giả bằng ngòi bút tinh tế.

Thể hiện chủ đề tác phẩm một cách hiệu quả.

Gây ấn tượng sâu sắc cho độc giả.

Câu hỏi: Hình dung phản ứng của Phan Bội Châu.

Đáp án chuẩn: 

Phan Bội Châu ban đầu cảm thấy sững sờ và ngỡ ngàng khi nhận ra sự thật về Va-ren. Ông từng tin tưởng Va-ren không chỉ là một nhà bác học uyên thâm mà còn là người có thể giúp đỡ trong công cuộc giải phóng dân tộc. Sự vỡ mộng này khiến ông cảm thấy sốc và không tin vào sự thật.

Khi sự lừa dối của Va-ren được phơi bày rõ ràng, Phan Bội Châu cảm thấy phẫn nộ và tức giận. Ông nhận ra rằng Va-ren không chỉ là một kẻ lừa đảo mà còn là tay sai của thực dân Pháp, điều này càng làm tăng thêm sự căm phẫn trong lòng ông. Cảm giác bị phản bội và bị lừa dối là rất mạnh mẽ.

Sau sự phẫn nộ, Phan Bội Châu trải qua cảm giác buồn bã và thất vọng sâu sắc. Ông đã đặt niềm tin vào Va-ren như một người có thể hỗ trợ cuộc đấu tranh giải phóng, và giờ đây ông nhận ra rằng mình đã bị lừa dối. Tác giả miêu tả sự buồn bã của Phan Bội Châu qua chi tiết như “nước đổ lá khoai” và “cái im lặng dửng dưng”, cho thấy tâm trạng của ông là sự thất vọng và chán nản, không còn thấy niềm tin hay hi vọng từ những người mà ông từng trông cậy.

III. SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Truyện ngắn Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu ra đời trong hoàn cảnh đặc biệt như thế nào?

Đáp án chuẩn: 

Truyện ngắn được viết vào năm 1925, khi Phan Bội Châu bị bắt giam và sắp bị đưa ra xét xử.

Hoàn cảnh lúc bấy giờ:

• Thực dân Pháp tăng cường khủng bố, đàn áp phong trào yêu nước.
• Phan Bội Châu bị bắt giam, dư luận Pháp và thế giới lên án hành động của thực dân Pháp.
• Va-ren, Toàn quyền Đông Dương mới, hứa hẹn sẽ cải thiện tình hình.

Câu 2: Tác phẩm được chia thành năm phần rõ rệt. Hãy khái quát nội dung của từng phần.

Đáp án chuẩn: 

• Phần 1 (Từ đầu đến "giam trong tử): Mở đầu.
• Phần 2 (Từ “Đến Sài Gòn" đến "vẫn nằm tù): Toàn quyền Va-ren và dân chúng.
• Phần 3 (Từ “Từ Sài Gòn" đến "vẫn nằm tù"): Toàn quyền Va-ren và triều đình An Nam.
• Phần 4 (Từ “Nhưng chúng ta” đến "hiểu Phan Bội Châu): Toàn quyền Va-ren và Phan Bội Châu. 
• Phần 5 (Tử “Cuộc gặp gỡ” đến hết): Lời kể của nhân chứng.

Câu 3: Cảm hứng trào lộng được thể hiện ở những phương diện nào của tác phẩm?

Đáp án chuẩn: 

+ Cảm hứng trào lộng thể hiện ở nhan đề: hạ bệ một sự kiện chính trị thành những trò lố nực cười.

+ Cảm hứng trào lộng thể hiện qua việc xây dựng tình huống: tưởng tượng về cuộc gặp gỡ giữa hai bên, hai lực lượng đối địch.

+ Cảm hứng trào lộng thể hiện qua việc xây dựng nhân vật: dựng một chân dung hí hoạ về quan Toàn quyền Đông Dương.

+ Cảm hứng trào lộng thể hiện qua ngôn ngữ, giọng điệu: châm biếm, giễu nhại.

Câu 4: Tìm những chi tiết làm rõ sự tương phản giữa hai nhân vật Va-ren và Phan Bội Châu. Sự tương phản đó được thể hiện trên những bình diện nào?

Đáp án chuẩn: 

Câu 5: Câu chuyện tưởng tượng về việc Va-ren sang Việt Nam nhậm chức và gặp Phan Bội Châu được kể từ những điểm nhìn nào?

Đáp án chuẩn: 

+ Phần 1: Ngôi kể vô nhân xưng kết hợp với ngôi kể "chúng ta" thể hiện điểm nhìn của tác giả và những người cùng chí hướng đang hoạt động ở Pa-ri.

+ Phần 2: Câu chuyện được tiếp nối với nhiều điểm nhìn: điểm nhìn của Va-ren (lần đầu tiên được thấy một thành phố Đông Dương); điểm nhìn của người quan sát và kể chuyện ("Bỗng dưng tất cả dừng lại..."); điểm nhìn của đám đông dân chúng ("Gì thế nhỉ?..."); điểm nhìn của chú bé con, chị con gái, anh sinh viên, bác cu li xe, nhà Nho.

+ Phần 3: Ngôi thứ 3 (vô nhân xưng) – điểm nhìn của người kể chuyện.

+ Phần 4: Ngôi thứ nhất ("chúng ta") – điểm nhìn của tác giả.

+ Phần 5: Điểm nhìn của người kể chuyện; điểm nhìn của anh lính dông; điểm nhìn của "nhân chứng thứ hai".

Câu 6: Nêu cảm nhận của bạn về ngôn ngữ, giọng điệu của tác phẩm.

Đáp án chuẩn: 

Ngôn ngữ giản dị, sắc sảo, châm biếm.

Giọng điệu mỉa mai, châm biếm, đả kích.

Câu 7: Phần kết thúc của tác phẩm có điểm gì đáng chú ý? Theo bạn, còn có những phương án kết thúc nào khác có thể nghĩ đến (xét theo góc nhìn của người sáng tác)?

Đáp án chuẩn: 

• Phần kết thúc của tác phẩm Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu có những điểm đáng chú ý sau:

1. Mở ra viễn cảnh tươi sáng cho tương lai:

• Va-ren bị vạch trần bộ mặt lừa đảo, bẽ mặt trước dư luận.
• Phan Bội Châu và các nhà yêu nước khác tiếp tục đấu tranh cho độc lập dân tộc.
• Tác giả thể hiện niềm tin vào sự chiến thắng của chính nghĩa.

1. Tạo sự bất ngờ cho người đọc:

• Va-ren tưởng chừng như đã thành công nhưng cuối cùng lại thất bại thảm hại.
• Kết thúc mở ra nhiều suy nghĩ cho người đọc về tương lai của Việt Nam.

1. Phù hợp với chủ đề tác phẩm:

• Vạch trần bộ mặt lừa đảo của thực dân Pháp.
• Ca ngợi tinh thần yêu nước của Phan Bội Châu và các nhà yêu nước khác.
• Phương án kết thúc khác:

1. Va-ren tiếp tục lừa dối dư luận:

• Va-ren sử dụng thủ đoạn để che đậy sự thật, lừa dối dư luận.
• Phan Bội Châu và các nhà yêu nước tiếp tục đấu tranh nhưng gặp nhiều khó khăn.
• Kết thúc này thể hiện sự phức tạp của cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc.

1. Phan Bội Châu được trả tự do:

• Nhờ sự can thiệp của dư luận quốc tế, Phan Bội Châu được trả tự do.
• Phan Bội Châu tiếp tục hoạt động yêu nước, cổ vũ tinh thần đấu tranh cho độc lập dân tộc.
• Kết thúc này thể hiện niềm tin vào sức mạnh của chính nghĩa và sự đoàn kết của nhân dân.

Câu 8: Qua tác phẩm này, bạn có suy nghĩ gì về tài năng viết truyện ngắn của Nguyễn Ái Quốc.

Đáp án chuẩn: 

• Khắc họa nhân vật sinh động, điển hình.
• Cốt truyện logic, hấp dẫn.
• Ngôn ngữ, giọng điệu phù hợp.

KẾT NỐI ĐỌC – VIẾT

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm nhận, suy nghĩ của bạn về một thủ pháp trào lộng đã được tác giả sử dụng hoặc về đoạn kết của tác phẩm Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu.

Đáp án chuẩn: 

Đoạn kết của tác phẩm "Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu" là một điểm sáng tạo nghệ thuật nổi bật của Nguyễn Ái Quốc. Tác giả đã khéo léo sử dụng kết thúc mở để tạo ra sự bất ngờ cho người đọc và khơi gợi những suy nghĩ về tương lai của Việt Nam. Va-ren, đại diện cho thực dân Pháp, tưởng như đã thành công với trò lừa bịp của mình, hứa hẹn sẽ cải thiện tình hình Việt Nam, nhưng thực chất chỉ là để lừa dối dư luận. Tuy nhiên, sự thật cuối cùng đã được phơi bày, làm lộ rõ bộ mặt lừa đảo của Va-ren và khiến hắn ta trở nên bẽ mặt trước công chúng. Phan Bội Châu, nhà yêu nước kiên cường và bất khuất, trở thành biểu tượng cho tinh thần quật khởi của dân tộc Việt Nam. Ông và các nhà yêu nước khác tiếp tục đấu tranh cho độc lập dân tộc, bất chấp sự đàn áp của thực dân Pháp. Kết thúc mở của tác phẩm không chỉ thể hiện niềm tin vào sự chiến thắng của chính nghĩa mà còn phản ánh niềm tin rằng, dù thực dân Pháp có hung hăng và tàn bạo đến đâu, nhân dân Việt Nam vẫn sẽ chiến thắng và giành được độc lập. Đoạn kết này đã khơi gợi lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc và niềm tin vào một tương lai tươi sáng cho Việt Nam.