BÀI 2. NHỮNG THẾ GIỚI THƠ

CỦNG CỐ, MỞ RỘNG

Câu hỏi 1: Tìm đọc một bài thơ trung đại Việt Nam, nêu đề tài, chủ đề, thể thơ và chỉ ra một vài biểu hiện của phong cách cổ điển được thể hiện trong bài thơ đó.

Đáp án chuẩn:

Câu 2: Giới thiệu một bài thơ có phong cách lãng mạn và chỉ ra một số biểu hiện nổi bật của phong cách đó trong bài thơ.

Đáp án chuẩn

Bài thơ “Người hàng xóm” của Nguyễn Bính quả thực là một tác phẩm đầy cảm xúc, thể hiện sâu sắc tâm trạng và khát khao tình yêu của tác giả. Những điểm nổi bật của bài thơ có thể được nhấn mạnh như sau:

Khát khao tình yêu: Bài thơ diễn tả rõ ràng sự khao khát tình yêu của nhà thơ đối với người con gái hàng xóm. Dù tình yêu của nhà thơ không được đáp lại, cảm xúc và mong mỏi của tác giả được thể hiện một cách mãnh liệt và chân thành.

Tâm trạng buồn man mác, bâng khuâng: Bài thơ tạo ra một không khí buồn bã và mơ hồ, phản ánh nỗi đau của tình yêu đơn phương và sự cô đơn của nhà thơ. Điều này được thể hiện qua từng câu chữ và hình ảnh thơ, tạo nên một bức tranh cảm xúc sâu lắng.

Sử dụng hình ảnh thơ độc đáo, giàu sức gợi: Nguyễn Bính khéo léo sử dụng các hình ảnh như "dậu mồng tơi", "bướm trắng", "mây trời", "ánh trăng" để tạo nên những ấn tượng mạnh mẽ và gợi cảm xúc cho người đọc. Những hình ảnh này không chỉ làm phong phú thêm nội dung bài thơ mà còn làm nổi bật tâm trạng của nhân vật.

Ngôn ngữ thơ trau chuốt, giàu cảm xúc: Lời thơ của Nguyễn Bính được viết bằng ngôn ngữ trau chuốt và đầy cảm xúc, như những câu ca dao dễ đi vào lòng người. 

Câu 3: Tìm đọc một bài thơ có yếu tố siêu thực (chẳng hạn, Đây thôn Vĩ Dạ của Hàn Mặc Tử, Tì bà của Bích Khê, Lá diêu bông của Hoàng Cầm,..). Chỉ ra và nêu ý nghĩa của một số hình ảnh siêu thực trong bài thơ đó.

Đáp án chuẩn

Bài thơ “Huyền ảo” của Hàn Mặc Tử quả thực là một tác phẩm nổi bật trong việc sử dụng hình ảnh siêu thực để diễn tả tâm trạng và cảm xúc của thi nhân. Những điểm nổi bật trong bài thơ có thể được tóm tắt như sau:

Hình ảnh trăng: Trong bài thơ, hình ảnh trăng không chỉ xuất hiện như một yếu tố thiên nhiên mà còn mang ý nghĩa sâu xa và huyền bí. Trăng bao phủ không gian, đồng hóa với sự tồn tại của thi nhân và người yêu, thể hiện sự gắn bó và hòa quyện giữa con người và vũ trụ. Trăng trở thành một biểu tượng của nỗi đau, sự siêu thực, và cả những khát khao vô hình.

Cảm giác siêu thực và hư ảo: Hàn Mặc Tử đã khéo léo tạo ra một thế giới hình tượng đậm chất siêu thực, nơi các hình ảnh hư ảo và thực tế đan xen nhau. Trạng thái vô thức của thi nhân và sự hiện diện ám ảnh của trăng làm cho bài thơ mang một không khí huyền bí và kỳ lạ.

Biểu hiện nỗi đau và khát khao: Trăng trong thơ Hàn Mặc Tử không chỉ là một thực thể thiên nhiên mà còn biểu thị nỗi đau cùng tận của thi nhân. Nó trở thành một “linh vật” huyền nhiệm, hiểu và chia sẻ nỗi đau cũng như những tâm tư tình cảm của ông. Đằng sau những hình ảnh ấy là những ý nghĩa sâu xa về cuộc đời, tình người, và khát khao vượt thoát khỏi đau thương.

Tính linh hồn của hình ảnh: Hàn Mặc Tử đã thổi linh hồn vào hình ảnh trăng, khiến nó trở thành một thực thể có khả năng cảm nhận và đồng cảm. Điều này tạo nên một chiều sâu cảm xúc và sự kết nối sâu sắc giữa thi nhân và thế giới xung quanh.

Bài thơ không chỉ là một sự khám phá của cá nhân về tình yêu và nỗi đau mà còn là một phản ánh về sự kết nối giữa con người và vũ trụ, cũng như khát khao sống và tìm kiếm ý nghĩa trong cuộc đời.

Câu 4: So sánh, đánh giá hình tượng người lính được thể hiện trong tác phẩm Tây Tiến (Quang Dũng) và một bài thơ cùng để tài mà bạn đã được học hoặc đọc thêm.

Đáp án chuẩn

Trên thi đàn Việt Nam, "Việt Bắc" của Tố Hữu và "Tây Tiến" của Quang Dũng là hai viên ngọc sáng, khắc họa hình ảnh người lính trong hai giai đoạn khác nhau của cuộc kháng chiến chống Pháp, với những nét đẹp độc đáo, riêng biệt.

Tuy cùng là hình tượng người lính cách mạng, nhưng "Việt Bắc" và "Tây Tiến" lại thể hiện những góc nhìn khác nhau về họ.

Giờ đây, chúng ta đang chuẩn bị tổng phản công bằng một chiến dịch lịch sử. Chúng ta hoàn toàn làm chủ chiến trường Việt Bắc cả về thế lẫn lực. Cho nên đoàn quân ra trận hôm nay xuất phát từ mọi ngả đường Việt Bắc như những gọng kìm nhằm bao vây quân giặc đang co cụm ở những cứ điểm cuối cùng:

Những đường Việt Bắc của ta

Đêm đêm rầm rập như là đất rung

Câu thơ thứ hai mở ra một bối cảnh khác, đó là ngày kháng chiến chống Pháp, máy bay địch chủ yếu hoạt động ban ngày. Trên các nẻo đường Việt Bắc đêm nối đêm cứ rầm rập tiến quân ra trận. Từ láy rầm rập là một từ tượng thanh rất gợi cảm. Nó diễn tả bước chân đi đầy khí thế hăng say và sức mạnh áp đảo của một tập thể người đông đúc có đội ngũ chỉnh tề. Với từ rầm rập đặc sắc ấy, cuộc ra trận của quân ta bỗng trở thành một cuộc hành quân diễu binh hùng tráng. Và bước chân của đoàn quân ấy đêm đêm như làm rung chuyển cả mặt đất. Hình ảnh thơ mang đậm mầu sắc hùng tráng. Từ cái nhìn chung ở câu một và hai đến đây, tác giả đi vào cái nhìn cụ thể. Nếu câu trên, tác giả tả khí thế ra trận của quân ta qua ấn tượng thính giác, thì các câu sau, tác giả tả bằng thị giác: Quân đi điệp điệp trùng trùng. Từ láy điệp điệp trùng trùng thật giàu ý nghĩa diễn tả. Nó gọi lên trong ta những đoàn quân ra trận nối dài vô tận và rất hùng vĩ như những dãy núi kế tiếp nhau vậy.

"Tây Tiến" lại mang đến cho người đọc một cái nhìn khác về cuộc chiến tranh. Quang Dũng khắc họa hình ảnh người lính Tây Tiến trong hành trình gian khổ, thiếu thốn, đối mặt với muôn vàn hiểm nguy. Tuy nhiên, họ vẫn giữ được tinh thần lạc quan, ý chí quyết tâm phi thường. Hình ảnh người lính Tây Tiến được thể hiện một cách độc đáo, ấn tượng qua những biện pháp tu từ như ẩn dụ, so sánh, liệt kê. Họ là những anh hùng thầm lặng, hiên ngang chiến đấu, hy sinh vì Tổ quốc.

Hình ảnh quân xanh màu lá ở đây có thể hiểu là màu xanh áo lính hay màu xanh của lá ngụy trang khiến cho cả đoàn quân xanh màu lá. Nhưng theo mạch thơ có lẽ còn nên hiểu đây là câu thơ miêu tả gương mặt xanh xao, gầy yếu vì sốt rét rừng, vì cuộc sống kham khổ. Ở đây, cách diễn đạt của của Quang Dũng khá tinh tế khi miêu tả đoàn quân xanh màu lá chứ không phải xanh xao, người lính do đó mà như hài hòa cùng với thiên nhiên, ốm mà không yếu, ốm mà vẫn trẻ trung, vẫn tràn đầy sức sống.

Họ còn là những chàng trai Hà Nội hào hoa, lãng mạn:

Mắt trừng gửi mộng qua biên giới

Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm.

Mắt trừng gửi mộng qua biên giới là đôi mắt thao thức về quê hương Hà Nội, về một dáng kiều thơm trong mộng. Mộng và mơ gửi về hai phía của chân trời: biên giới và Hà Nội. Người lính Tây Tiến không chỉ biết cầm súng cầm gươm theo tiếng gọi của non sông mà giữa bao nhiêu gian khổ, thiếu thốn trái tim họ vẫn rung động, nhớ nhung về vẻ đẹp của Hà Nội: đó có thể là phố cũ, trường xưa… hay chính xác hơn là nhớ về bóng dáng của những người bạn gái Hà Nội yêu kiều, diễm lệ. Câu thơ của Quang Dũng gợi nhắc người đọc tới một câu thơ của Nguyền Đình Thi:

Những đêm dài hành quân nung nấu

Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu.

Nỗi nhớ người yêu nhớ dáng kiều thơm nào đó thật đời thường, bình dị nhưng cũng thật cao quý. Nó khiến cho hình ảnh người lính trở nên chân thực gần gũi hơn. Nỗi nhớ ấy trong hành trang của họ như tiếp thêm sức mạnh nghị lực để chiến đấu và chiến thắng, nó như một điểm tựa vững chắc cho những thanh niên học sinh Hà Nội rời ghế nhà trường tham gia chiến trận – những con người lưng đeo gươm tay mềm mại bút hoa.

Đối lập vẻ ngoài tiều tụy là khí phách bên trong, kết hợp từ dữ oai hùm gợi cho người đọc thấy trên gương mặt xanh xao, gầy ốm của người lính vẫn toát lên vẻ dữ dội, kiêu hùng của những con hổ nơi rừng thiêng. Dường như, ở miền đất hoang sơ, bí ẩn có bóng hổ rình rập, đe dọa với cọp trêu người thì người lính cũng có oai hùm dữ dội, uy nghi để chế ngự và chiến thắng.

Cả hai bài thơ đều sử dụng ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, biện pháp tu từ phong phú, thể hiện sự sáng tạo của các nhà thơ.

"Việt Bắc" sử dụng nhiều hình ảnh so sánh, ẩn dụ, nhân hóa để miêu tả thiên nhiên Việt Bắc một cách sinh động, hấp dẫn. Nhịp thơ 4/3 tạo nên âm điệu du dương, êm dịu, phù hợp với nội dung trữ tình của bài thơ.

"Tây Tiến" sử dụng nhiều biện pháp tu từ như ẩn dụ, so sánh, liệt kê,... để khắc họa hình ảnh người lính Tây Tiến một cách độc đáo, ấn tượng. Nhịp thơ đa dạng tạo nên âm điệu sôi động, hào hùng, phù hợp với nội dung bi tráng của bài thơ.