BÀI 6. HỒ CHÍ MINH “VĂN HOÁ PHẢI SOI ĐƯỜNG CHO QUỐC DÂN ĐI”

VĂN BẢN. MỘ (CHIỀU TỐI) 

  NGUYÊN TIÊU (RẰM THÁNG GIÊNG)

I. TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu 1: Theo trải nghiệm và vốn văn học của bạn, những thời điểm như buổi bình minh, lúc hoàng hôn, đêm trăng rằm... có vị trí như thế nào trong cảm hứng sáng tạo của các nhà thơ xưa và nay?

Đáp án chuẩn: 

Những khoảnh khắc như bình minh, hoàng hôn, và đêm trăng rằm thường gợi cảm hứng sâu sắc cho các nhà thơ, biểu tượng cho sự thay đổi, bắt đầu mới, và kết thúc. Đối với các nhà thơ cách mạng, chúng còn mang ý nghĩa hy vọng, đoàn kết, và niềm tin vào tương lai tươi sáng. Bình minh là sự khởi đầu, hoàng hôn là thời điểm suy ngẫm, và đêm trăng rằm là mơ về tình đồng chí.

Câu 2: Hãy cho biết hình dung của bạn về nội dung sáng tác của những nhà thơ vốn lấy lí tưởng cách mạng làm lẽ sống.

Đáp án chuẩn: 

Những nhà thơ lấy lí tưởng cách mạng làm lẽ sống thường sáng tác với ngôn từ đầy khí phách và tình cảm sâu sắc. Họ viết về cuộc đấu tranh cho tự do, công bằng, và những giá trị nhân văn cao cả. Song, những nhà thơ cách mạng cũng thường sử dụng hình ảnh thiên nhiên để biểu đạt tình cảm và quan điểm của mình một cách sâu sắc và đầy ý nghĩa.

II. ĐỌC VĂN BẢN

Câu hỏi: Hình dung cảnh ngộ nhân vật trữ tình phải trải qua trên đường đi đày.

Đáp án chuẩn: 

Hình dung về cảnh ngộ nhân vật trữ tình trong bài thơ này, ta có thể cảm nhận được sự cô đơn, mệt mỏi nhưng cũng đầy tinh thần lạc quan và yêu đời. Nhân vật trữ tình phải trải qua cảnh đi đày, tuy nhiên, qua từng câu thơ, hình ảnh thiên nhiên vẫn hiện lên đẹp đẽ và trữ tình:

Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ,

Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không;

Cô em xóm núi xay ngô tối,

Xay hết, lò than đã rực hồng.

Những hình ảnh trong bài thơ không chỉ phản ánh cuộc sống bình dị của người dân lao động mà còn thể hiện tâm hồn lạc quan, yêu đời của Hồ Chí Minh dù trong hoàn cảnh gian khổ. Hình ảnh chim mỏi tìm chốn ngủ, chòm mây trôi nhẹ, cô gái xóm núi xay ngô, lò than rực hồng — tất cả tạo nên một bức tranh thiên nhiên yên bình, đối lập rõ nét với cảnh ngục tù lạnh lẽo, tăm tối. Những chi tiết này không chỉ làm nổi bật sự tương phản giữa tự do và giam cầm, mà còn là biểu tượng cho niềm tin vào sự sống, ánh sáng và tương lai tươi sáng hơn. Dù hiện tại có khó khăn đến đâu, hình ảnh thiên nhiên và hoạt động của con người trong bài thơ vẫn mang lại hy vọng và sự động viên, thể hiện tinh thần kiên cường và lòng yêu đời của tác giả.

III. SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Nhận xét về nghệ thuật miêu tả thiên nhiên (hình ảnh, bút pháp) trong hai câu thơ đầu của mỗi bài thơ.

Đáp án chuẩn: 

Trong bài thơ “Mộ” của Hồ Chí Minh, nghệ thuật miêu tả thiên nhiên được thể hiện qua hình ảnh chiều tối yên bình với cảnh chim quyện về rừng và mây cô đơn trôi lững lờ. Bút pháp tinh tế, sử dụng những hình ảnh giản dị nhưng đầy chất thơ, phản ánh tâm trạng của Bác khi bị giam giữ, nỗi cô đơn và khát vọng tự do.

Câu 2: Dựa vào hoàn cảnh sáng tác của mỗi tác phẩm, hãy chỉ ra tác động của thời điểm chiều tối và đêm trăng rằm tháng Giêng đến cảm xúc và tâm trạng nhà thơ trong mỗi bài.

Đáp án chuẩn: 

Bài thơ “Mộ” của Hồ Chí Minh, viết trong hoàn cảnh bị giam giữ, mang đến một bức tranh thiên nhiên chiều tối đầy cảm xúc. Hình ảnh chim mỏi tìm chốn ngủ và mây lẻ loi trôi phản ánh sự cô đơn và mệt mỏi của tác giả, nhưng cũng thể hiện tinh thần lạc quan và yêu đời, bất chấp những khó khăn. Cảnh vật tĩnh lặng và ngày sắp kết thúc tạo ra một không gian suy tư và bình yên, làm nổi bật sự kiên cường của nhà thơ.

Ngược lại, bài thơ “Nguyên tiêu” được sáng tác trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp tại chiến khu Việt Bắc. Đêm trăng rằm tháng Giêng không chỉ là bối cảnh thiên nhiên mà còn là thời điểm quan trọng để bàn bạc việc quân. Ánh trăng rằm mang đến cảm giác bình yên và gắn kết, biểu tượng cho hy vọng và sức mạnh tinh thần trong cuộc kháng chiến. Bài thơ phản ánh niềm tin và quyết tâm của Bác Hồ trong cuộc đấu tranh giành độc lập, thể hiện tinh thần đoàn kết và sự lạc quan trong bối cảnh kháng chiến

Sự đối lập giữa không khí u ám và tĩnh lặng của “Mộ” và bầu không khí hy vọng và đoàn kết trong “Nguyên tiêu” cho thấy rõ những giai đoạn khác nhau trong cuộc đời và công việc của Hồ Chí Minh, từ những lúc gian khổ đến thời điểm của sự hy vọng và quyết tâm.

Câu 3: Trong hai bài thơ Mộ và Nguyên tiêu, sự vận động của thời gian, của hình tượng thơ được tác giả thể hiện như thế nào? Bạn có cảm nhận gì về cách nhìn của tác giả đối với chiều hướng phát triển của sự vật?

Đáp án chuẩn: 

Cả hai bài thơ của Hồ Chí Minh đều khắc họa sự vận động của thời gian và tâm trạng qua việc chuyển đổi từ cảnh ngày tàn sang đêm, từ cảm giác cô đơn và mệt mỏi đến niềm tin và sức sống mãnh liệt. Sự chuyển mình này được thể hiện rõ qua hình ảnh thiên nhiên và cách tác giả sử dụng chúng để phản ánh tâm trạng và tư tưởng của mình.

Trong bài thơ “Mộ,” cảnh chiều tàn với hình ảnh chim mỏi và mây lẻ loi gợi lên sự cô đơn và mệt mỏi, nhưng đồng thời cũng truyền tải sự tĩnh lặng và suy tư. Dù hoàn cảnh khó khăn, thiên nhiên vẫn đẹp đẽ và bình yên, tạo điều kiện cho sự lạc quan và niềm tin vào tương lai.

Ngược lại, trong bài thơ “Nguyên tiêu,” ánh trăng rằm vào đêm tháng Giêng không chỉ là một phần của thiên nhiên mà còn là biểu tượng của sự hy vọng và sức mạnh tinh thần. Đêm trăng rằm trong thời kỳ kháng chiến không chỉ mang lại cảm giác bình yên mà còn củng cố niềm tin vào cuộc đấu tranh và sự đoàn kết.

Việc sử dụng thiên nhiên như một phương tiện để thể hiện tâm trạng và tư tưởng cho thấy tầm nhìn xa và tinh thần lạc quan của Hồ Chí Minh. Dù ở trong hoàn cảnh khó khăn nhất, nhà thơ luôn giữ vững niềm tin và hy vọng vào tương lai, thể hiện sức mạnh nội tâm và sự kiên cường không bao giờ tắt trong tâm hồn Bác.

Câu 4: Cả hai bài thơ đều có bút pháp hội hoạ đặc sắc. Bạn có đồng ý với ý kiến nhận xét này không? Vì sao?

Đáp án chuẩn: 

Tôi hoàn toàn đồng ý với ý kiến rằng cả hai bài thơ “Mộ” và “Nguyên tiêu” của Hồ Chí Minh đều có bút pháp hội hoạ đặc sắc. Bác đã sử dụng ngôn từ như những nét vẽ, tạo nên những bức tranh thiên nhiên và cuộc sống con người sống động và đầy cảm xúc.

Câu 5: Đối chiếu các bản dịch thơ với nguyên văn của mỗi bài thơ (thông qua các bản dịch nghĩa), từ đó chỉ ra những chỗ các bản dịch thơ có thể chưa diễn đạt hết sắc thái và ý nghĩa của nguyên văn.

Đáp án chuẩn: 

Trong quá trình dịch thơ, việc truyền tải đầy đủ sắc thái và ý nghĩa của nguyên văn là một thách thức lớn. Các bản dịch có thể chưa diễn đạt hết được những nét tinh tế, những ẩn ý hoặc những cảm xúc sâu kín mà nguyên văn muốn gửi gắm. Điều này có thể do sự khác biệt về ngôn ngữ, văn hóa, hoặc do giới hạn của ngôn từ dịch.

Câu 6: Bức tranh về cuộc sống con người được miêu tả ở hai câu sau bài thơ Mộ gợi cho bạn cảm nhận gì về tâm trạng và đời sống tâm hồn của người từ – nhà thơ?

Đáp án chuẩn: 

Hai câu cuối bài thơ “Mộ” miêu tả cảnh cuộc sống bình dị của người dân lao động vào buổi tối, với hình ảnh cô gái xóm núi xay ngô và lò than đã rực hồng. Điều này gợi cho tôi cảm nhận về tâm trạng và đời sống tâm hồn của Bác - một nhà thơ từ tâm, luôn hướng về cuộc sống của nhân dân, dù trong hoàn cảnh nào cũng không quên được hình ảnh người dân lao động và cuộc sống thường nhật của họ. Bác đã thể hiện tình cảm sâu sắc và sự gắn bó với nhân dân, cũng như niềm tin vào sức mạnh và vẻ đẹp của cuộc sống. Đây là những cảm xúc và tâm trạng phản ánh rõ nét trong bút pháp hội hoạ của Bác, qua đó cho thấy tầm nhìn lạc quan và yêu đời của Người, dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào.

Câu 7: Hình ảnh ánh trăng đầy thuyền trong hai câu sau bài thơ Nguyên tiêu có thể đưa đến những suy nghĩ gì về mối tương quan giữa người chiến sĩ và người nghệ sĩ ở nhân vật trữ tình?

Đáp án chuẩn: 

Hình ảnh ánh trăng đầy thuyền trong bài thơ "Nguyên tiêu" của Hồ Chí Minh quả thật là một biểu tượng sâu sắc và đa chiều. Ánh trăng tròn đầy không chỉ tạo ra một không gian thơ mộng và lãng mạn mà còn phản ánh tinh thần chiến sĩ và khát vọng vươn tới thành công trong cuộc kháng chiến.

Ánh trăng tròn, với vẻ đẹp của nó, mang đến cảm giác ung dung và thanh thản, tượng trưng cho sự hòa hợp giữa tâm hồn nghệ sĩ và tinh thần chiến đấu. Trong khi ánh trăng soi sáng con thuyền, nó cũng làm nổi bật sự hòa quyện giữa cuộc sống nghệ thuật và mục tiêu cách mạng. Sự hòa quyện này thể hiện niềm tin và sự lạc quan, điều cần thiết để vượt qua thử thách và hướng tới mục tiêu cuối cùng của cuộc kháng chiến.

Ánh trăng không chỉ là nguồn sáng vật lý mà còn là nguồn sáng tinh thần, dẫn đường và tiếp thêm sức mạnh cho những người chiến đấu. Hình ảnh này tạo ra một liên kết sâu sắc giữa sự khát khao tự do và những ước vọng lớn lao, đồng thời thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa sự lãng mạn và quyết tâm trong tâm hồn Bác Hồ.

Câu 8: Chỉ ra dấu ấn của phong cách cổ điển trong mỗi tác phẩm.

Đáp án chuẩn: 

Dấu ấn của phong cách cổ điển trong hai bài thơ “Mộ” và “Nguyên tiêu” của Hồ Chí Minh được thể hiện qua nhiều yếu tố:

Thể thơ: Cả hai bài thơ đều được sáng tác theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, một thể thơ truyền thống của văn học cổ điển Trung Quốc, thường được sử dụng trong thơ Đường.

Ngôn ngữ và hình ảnh: Bác sử dụng ngôn ngữ trau chuốt, giàu hình ảnh và biểu tượng cổ điển như chim, mây, trăng, sông, thuyền, lò than… những hình ảnh này không chỉ đẹp về mặt thẩm mỹ mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu xa.

Bút pháp chấm phá: Bác Hồ đã sử dụng bút pháp chấm phá, một kỹ thuật nghệ thuật cổ điển, để tạo nên những nét vẽ tinh tế trong bức tranh thiên nhiên và cuộc sống con người, qua đó phản ánh tâm trạng và tư tưởng của Người.

Tính chất trữ tình: Cả hai bài thơ đều thể hiện tâm trạng và cảm xúc của nhà thơ một cách trữ tình, sâu lắng, phản ánh rõ nét phong cách cổ điển trong cách thể hiện tình cảm và suy tư.

Những yếu tố này góp phần làm nên giá trị đặc sắc của hình ảnh “lò than rực hồng” trong “Mộ” và “trăng đầy thuyền” trong “Nguyên tiêu”, tạo nên vẻ đẹp cổ điển đồng thời mang đậm dấu ấn cá nhân của Bác Hồ.

KẾT NỐI ĐỌC – VIẾT

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích giá trị đặc sắc của hình ảnh là than rực hồng (Mộ) hoặc hình ảnh trăng đẩy thuyền (Nguyên tiêu).

Đáp án chuẩn: 

Hình ảnh "lò than rực hồng" trong bài thơ "Mộ" và hình ảnh "trăng sáng soi lối" trong bài thơ "Nguyên tiêu" đều mang những ý nghĩa sâu sắc, nhưng từ những góc độ khác nhau.

Trong "Mộ", lò than rực hồng không chỉ đại diện cho sự ấm áp và tình cảm mà còn là biểu tượng cho sức sống và niềm lạc quan ngay cả trong hoàn cảnh khó khăn. Ánh sáng từ lò than làm sáng lên một góc của cảnh vật, xua tan phần nào bóng tối và lạnh lẽo của nhà lao. Hình ảnh này phản ánh ý chí kiên cường của tác giả, dù bị giam cầm trong hoàn cảnh ngặt nghèo, vẫn luôn hướng về ánh sáng của hy vọng và tự do. Đây là một minh chứng cho tinh thần lạc quan và không bao giờ từ bỏ ước mơ, dù có phải đối mặt với nghịch cảnh.

Trong khi đó, bài thơ "Nguyên tiêu" lại gợi lên hình ảnh trăng sáng soi lối, đẩy thuyền trở về sau buổi bàn bạc việc quân. Hình ảnh ánh trăng là biểu tượng của sự hòa quyện giữa nghệ thuật và chiến đấu, giữa sự lãng mạn và niềm tin vào tương lai. Nó phản ánh niềm tin và quyết tâm của những người chiến sĩ cách mạng, giúp họ duy trì hy vọng và động lực để vượt qua mọi thử thách. Cả hai hình ảnh này đều cho thấy sự kết hợp giữa tinh thần lạc quan và niềm tin vào tương lai, dù trong hoàn cảnh khó khăn hay chiến đấu. Chúng thể hiện sự hòa quyện giữa nghệ thuật và hiện thực, giữa niềm tin cá nhân và khát vọng tập thể, từ đó khắc họa một bức tranh đầy sức sống và hy vọng về tương lai.