BÀI 2. NHỮNG THẾ GIỚI THƠ

VĂN BẢN. ĐÀN GHI-TA CỦA LORCA

I. TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu 1: Theo bạn, sứ mệnh cao cả của người nghệ sĩ là gì? Hãy dẫn ra một câu thơ, câu văn hoặc một câu danh ngôn nói về điều này.

Đáp án chuẩn: 

"Nghệ thuật là chìa khóa mở ra cánh cửa tâm hồn con người" 

 Johann Wolfgang von Goethe.

Người nghệ sĩ với tài năng và tâm hồn nhạy cảm mang sứ mệnh giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa, phản ánh hiện thực xã hội, khơi gợi suy nghĩ, truyền tải thông điệp nhân văn, mang lại niềm vui, cảm xúc và sáng tạo cho con người. Họ gieo mầm cho cái đẹp, là tấm gương phản chiếu cuộc sống và là ngọn đuốc soi sáng con đường nhân loại. Nghệ thuật của họ xây dựng xã hội văn minh, phát triển, hướng con người đến chân - thiện - mỹ.

Câu 2: Bạn biết gì về đất nước Tây Ban Nha? Nêu những nét văn hóa đặc trưng của đất nước này.

Đáp án chuẩn: 

Tây Ban Nha là một quốc gia sôi động nằm ở phía tây nam châu Âu, nơi đây không chỉ thu hút du khách bởi những thành phố hiện đại và bãi biển thơ mộng mà còn bởi nền văn hóa độc đáo và phong phú. Nét đẹp văn hóa của Tây Ban Nha được thể hiện rõ qua nhiều khía cạnh, từ kiến trúc, âm nhạc, ẩm thực đến lễ hội. Những công trình kiến trúc cổ kính như cung điện Alhambra, nhà thờ Sagrada Familia và những cây cầu La Mã kiên cố là minh chứng cho dấu ấn lịch sử đậm nét của đất nước này. Âm nhạc Tây Ban Nha nổi bật với điệu nhảy Flamenco say đắm và tiếng đàn guitar réo rắt. Ẩm thực Tây Ban Nha thì đa dạng và tinh tế với những món ăn đặc trưng như Paella, Tapas, Gazpacho. Các lễ hội Tây Ban Nha như lễ hội bò tót Pamplona, lễ hội La Tomatina, và Feria de Abril không chỉ náo nhiệt mà còn đầy màu sắc, thu hút du khách từ khắp nơi trên thế giới. Bên cạnh những nét đẹp văn hóa truyền thống, Tây Ban Nha còn là một quốc gia hiện đại với nền giáo dục phát triển, khoa học kỹ thuật tiên tiến, và đời sống xã hội văn minh.

II. ĐỌC VĂN BẢN

Câu hỏi: Lời đề từ gợi điều gì về người nghệ sĩ Lor - ca?

Đáp án chuẩn:

Thể hiện khao khát, ước nguyện suốt đời theo đuổi sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật.

Câu hỏi: Chú ý: nhạc tính của dòng thơ miêu tả tiếng đàn.

Đáp án chuẩn:

Li-la li-la li-la => hiện tượng láy âm, gợi hợp âm của tiếng đàn.

Câu hỏi: Hình ảnh áo choàng được nhắc lại ở đoạn thơ thứ hai thể hiện điều gì?

Đáp án chuẩn:

Hình ảnh "áo choàng đỏ" được lặp lại hai lần trong bài thơ "Đàn ghi ta của Lorca" với những ý nghĩa khác nhau, góp phần thể hiện nội dung tư tưởng của tác phẩm.

Ở khổ thơ thứ hai, "Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt / những tiếng đàn bọt nước", "áo choàng đỏ gắt" tượng trưng cho sức mạnh, sự dũng mãnh của Tây Ban Nha trong cuộc chiến chống lại chế độ độc tài tàn bạo, đồng thời cũng là màu máu của những hy sinh, sự bi kịch và tang thương của đất nước trong cuộc nội chiến. Màu đỏ rực rỡ nhuộm đỏ "những tiếng đàn bọt nước" như báo hiệu một bi kịch sắp xảy đến, đó là sự ra đi của Lorca.

Câu hỏi: Những hình ảnh biểu tượng gợi cảm nhận thế nào về tiếng đàn?

Đáp án chuẩn: 

 “tiếng ghi ta lá xanh biết mấy

tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan

tiếng ghi ta ròng ròng

máu chảy  ”

Những hình ảnh biểu tượng trong thơ Thanh Thảo đã vẽ nên một bức tranh âm thanh đa dạng và biến hóa, thể hiện các cung bậc cảm xúc từ tươi mát, thanh bình đến bi thương, ai oán, và cuối cùng là tàn khốc, đẫm máu. Mở đầu với "tiếng ghi ta lá xanh biết mấy," âm thanh đầu tiên mang đến cảm giác nhẹ nhàng, du dương, như làn gió mát thổi qua những tán lá xanh, gợi lên sự thanh bình, thư thái trong tâm hồn. Tuy nhiên, khi "tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan," âm hưởng sôi nổi bỗng vụt tắt, thể hiện sự ngắn ngủi của cuộc đời và những khoảnh khắc hạnh phúc. Tiếng đàn càng trở nên bi thương hơn khi "tiếng ghi ta ròng ròng" như tiếng khóc ai oán, thể hiện nỗi đau khổ, mất mát và tuyệt vọng. Đỉnh điểm của bi kịch là khi "máu chảy," hình ảnh ẩn dụ cho chết chóc và bạo lực, thể hiện sự tàn khốc, đẫm máu. Những biểu tượng này không chỉ giúp thể hiện nội dung tư tưởng của tác phẩm mà còn tạo nên sức ám ảnh mạnh mẽ cho người đọc.

Câu hỏi: Hình dung về cái chết và sự bất tử của Lor-ca.

Đáp án chuẩn: 

- “Đường chỉ tay đã đứt” => đường chỉ tay tượng trưng cho số phận con người. Trong trường hợp của Lorca, hình ảnh này có thể được hiểu là dự báo về cái chết bi thảm của ông trong một cuộc hành quyết.

- “Lor - ca bơi sang ngang trên chiếc ghi ta màu bạc”: Việc bơi sang ngang tượng trưng cho hành trình giải thoát khỏi thế giới trần gian đầy đau khổ và phiền muộn. Chiếc ghi ta màu bạc có thể được hiểu là biểu tượng cho âm nhạc, nghệ thuật, là nơi mà Lorca tìm thấy sự an ủi và thanh thản.

III. SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Xác định mạch cảm xúc trong bài thơ.

Đáp án chuẩn: 

Mạch cảm xúc: nỗi niềm xót xa, thương tiếc và còn là tiếng nói tri âm của Thanh Thảo trước một trái tim sống hết mình với nghệ thuật.

Câu 2: Nhạc tính của bài thơ được tạo nên bởi những yếu tố nào? Nhận xét về âm hưởng, giọng điểu của thi phẩm này.

Đáp án chuẩn: 

1. Nhịp điệu:

- Dòng thơ "những tiếng đàn bọt nước" có nhịp điệu 2/2/3, tạo cảm giác nhẹ nhàng, bâng khuâng.

- Dòng thơ "Tây ban nha áo choàng đỏ gắt" có nhịp điệu 4/3, tạo cảm giác mạnh mẽ, dồn dập.

- Dòng thơ "li-la-li-la-li-la" có nhịp điệu 2/2, tạo cảm giác lặp lại, du dương như tiếng đàn.

- Dòng thơ "đi lang thang về miền đơn độc" có nhịp điệu 4/3, tạo cảm giác buồn bã, lê thê.

- Dòng thơ "với vầng trăng chếnh choáng" có nhịp điệu 3/2, tạo cảm giác chênh vênh, chao đảo.

- Dòng thơ "trên yên ngựa mỏi mòn" có nhịp điệu 3/3, tạo cảm giác chậm rãi, nặng nề.

2. Âm điệu:

- Các phụ âm "b", "t", "n", "l" trong dòng thơ "những tiếng đàn bọt nước" tạo cảm giác nhẹ nhàng, uyển chuyển.

- Các phụ âm "t", "ch", "g" trong dòng thơ "Tây ban nha áo choàng đỏ gắt" tạo cảm giác mạnh mẽ, dồn dập.

- Các nguyên âm "i", "a", "u" trong dòng thơ "li-la-li-la-li-la" tạo cảm giác du dương, êm ái.

- Các phụ âm "l", "n", "g" trong dòng thơ "đi lang thang về miền đơn độc" tạo cảm giác buồn bã, lê thê.

- Các nguyên âm "ê", "o", "a" trong dòng thơ "với vầng trăng chếnh choáng" tạo cảm giác chênh vênh, chao đảo.

- Các phụ âm "n", "g", "m" trong dòng thơ "trên yên ngựa mỏi mòn" tạo cảm giác chậm rãi, nặng nề.

3. BPTT:

- Nhân hóa: "những tiếng đàn bọt nước".

- Ẩn dụ: "áo choàng đỏ gắt", "vầng trăng chếnh choáng".

- So sánh: "li-la-li-la-li-la" như tiếng đàn.

4. Hiệu quả:

- Nhạc điệu, âm điệu và BPTT đã góp phần tạo nên một bức tranh âm thanh sống động, miêu tả tiếng đàn du dương, da diết, gợi cảm giác buồn bã, cô đơn.

Câu 3: Hình tượng Lor-ca được thể hiện như thế nào trong hai đoạn thơ đầu? Những chi tiết nào trong hai đoạn thơ cho thấy mối quan hệ giữa người nghệ sĩ với đất nước Tây Ban Nha.

Đáp án chuẩn: 

Hai đoạn thơ đầu cho thấy một chàng Lor-ca tự do, phóng khoáng. Người đọc như đang dõi mắt theo từng bước chân lãng tử của người nghệ sỹ trên hành trình "lang thang về miền đơn độc" cùng với "vầng trăng – yên ngựa". Đây là một hệ thống thi ảnh thường bắt gặp trong thơ Lorca chàng kị sỹ một mình trên lưng «con ngựa đen/ vầng trăng đỏ" với những bản đàn ghita phiêu bồng cùng giấc mơ tranh đấu. Trong thơ Thanh Thảo Lorca hiện lên với dáng điệu "chuếnh choáng". Đây là một hình ảnh mang cái hồn say của người nghệ sỹ không phải cái say tầm thường của những cốc rượu vang đỏ mà là say trong tranh đấu say trong sáng tạo nghệ thuật.

Những chi tiết cho thấy mối quan hệ giữa người nghệ sỹ và đất nước Tây Ban Nha

“Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt”

“Tây Ban Nha

Áo choàng bê bết đỏ”

hình ảnh người anh hùng với sứ mệnh lớn lao bảo vệ quê hương.

Câu 4: Đọc hai đoạn thơ 3,4 và thực hiện các yêu cầu sau:

a. Chỉ ra và phân tích hiệu quả của biện pháp tu từ được tác giả sử dụng khi miêu tả tiếng đàn.

b. Nêu ý nghĩa của những hình ảnh mang tính biểu tưởng trong hai đoạn thơ.

Đáp án chuẩn: 

a. Các biện pháp tu từ được tác giả sử dụng khi miêu tả tiếng đàn.

1. So sánh:

- "Tiếng ghi ta như cỏ mọc hoang” 

2. Nhân hóa:

- "Tiếng ghi ta" được nhân hóa  “ròng ròng”, “giọt nước mắt”-> thể hiện tiếng đàn như có linh hồn, có cảm xúc.

3. Ẩn dụ:

- "Tiếng ghi ta nâu" là ẩn dụ cho tiếng lòng của người nghệ sĩ, cho những tâm tư, tình cảm của Lorca.

- "Bầu trời cô gái ấy" là ẩn dụ cho đất nước Tây Ban Nha.

- "Giọt nước mắt vầng trăng" là ẩn dụ cho sự đau thương, mất mát của con người.

4. Chuyển đổi cảm giác:

- "Tiếng đàn" được cảm nhận bằng thính giác nhưng lại được miêu tả bằng thị giác ("long lanh đáy giếng").

Tác dụng:

- Các biện pháp tu từ đã góp phần miêu tả tiếng đàn một cách sinh động, cụ thể, gợi cảm.

- Thể hiện được những cung bậc cảm xúc khác nhau của tiếng đàn: da diết, bi thương, ngân vang, thiêng liêng...

- Qua đó, thể hiện được tâm hồn nhạy cảm, tinh tế của tác giả và sự đồng cảm của tác giả với những con người đau khổ, bất hạnh trong xã hội.

Ngoài ra, khổ thơ còn sử dụng một số biện pháp tu từ khác như:

- Điệp ngữ: "tiếng ghi ta" được lặp lại nhiều lần → thể hiện sự ám ảnh, day dứt của tác giả trước tiếng đàn của Lorca.

- Đối lập: "tiếng ghi ta nâu" đối lập với "bầu trời cô gái ấy" → thể hiện sự tương phản giữa âm thanh da diết của tiếng đàn với bầu trời u ám, ảm đạm.

b. Ý nghĩa của những hình ảnh mang tính biểu tượng trong hai đoạn thơ.

1. Hình ảnh "tiếng đàn ghi ta nâu":

- Là hình ảnh ẩn dụ cho người nghệ sĩ Lorca và nghệ thuật của ông.

- Tiếng đàn ghi ta nâu gắn liền với truyền thống văn hóa của Tây Ban Nha, thể hiện sự hòa quyện giữa người nghệ sĩ với quê hương.

- Tiếng đàn ghi ta nâu mang âm hưởng bi tráng, thể hiện số phận bi thảm của Lorca và sự tiếc thương của tác giả.

2. Hình ảnh "bầu trời cô gái ấy":

- Là hình ảnh ẩn dụ cho đất nước Tây Ban Nha.

- Bầu trời u ám, ảm đạm thể hiện sự đồng cảm của tác giả với những khó khăn, thử thách mà đất nước Tây Ban Nha đang phải đối mặt.

- Bầu trời là nơi cất lên tiếng đàn ghi ta, thể hiện sự gắn bó giữa người nghệ sĩ và quê hương.

3. Hình ảnh "máu chảy":

- Biểu tượng cho sự hy sinh của Lorca trong cuộc đấu tranh chống lại chế độ độc tài Franco.

- Máu chảy nhuộm đỏ "áo choàng" là hình ảnh ám ảnh, thể hiện sự phẫn nộ của tác giả trước tội ác của chế độ độc tài.

4. Hình ảnh "cỏ mọc hoang":

- Biểu tượng cho sự sống mãnh liệt của nghệ thuật Lorca và niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước Tây Ban Nha.

- Cỏ mọc hoang là hình ảnh đối lập với "máu chảy", thể hiện sức sống phi thường của nghệ thuật và tinh thần bất khuất của con người.

5. Hình ảnh "giọt nước mắt vầng trăng":

- Biểu tượng cho sự thương tiếc, đau buồn trước sự hy sinh của Lorca.

- Vầng trăng soi bóng xuống giếng sâu, gợi cảm giác u ám, lạnh lẽo, thể hiện sự vĩnh cửu của nỗi buồn.

6. Hình ảnh "long lanh đáy giếng":

- Biểu tượng cho sự bất tử của nghệ thuật Lorca.

- Dù Lorca đã hy sinh nhưng tiếng đàn của ông vẫn vang vọng, lan tỏa và trường tồn mãi mãi.

Câu 5: Phân tích những hình ảnh đan xen giữa thực và ảo thể hiện cái chết và sự bất tử của Lorca trong hai đoạn thơ cuối. Câu thơ kết có thể đem lại ấn tượng và cảm xúc gì cho người đọc?

Đáp án chuẩn: 

Đoạn văn này khắc họa hình ảnh Lorca, người nghệ sĩ - chiến sĩ đầy tài năng, đang bước qua con sông số mệnh để rũ bỏ mọi hệ lụy trần gian và bước vào cõi vĩnh hằng. Khi đường chỉ tay đã đứt và sinh mệnh chấm dứt, Lorca rời xa thế gian nhưng vẫn mang theo chiếc đàn bạc – biểu tượng của tình yêu và nỗi nhớ, như một con thuyền chở anh đến bến bờ bất tử. Chàng dứt khoát ném lá bùa vào xoáy nước và ném trái tim vào cõi lặng yên, nơi mà sự sống đã ngừng lại. Xoáy nước có thể tượng trưng cho những hiểm nguy và cuộc đấu tranh trên dòng sông định mệnh, còn cõi lặng yên có lẽ là lúc trái tim của người nghệ sĩ ngừng đập. Dù vậy, không cần thiết phải lý giải sâu xa về điều đó, bởi Lorca đã yên nghỉ, và chỉ còn lại âm thanh li-la li-la li-la của chiếc đàn, vang vọng như bản nhạc thiết tha đưa người nghệ sĩ về với cõi vĩnh hằng, để lại trong lòng người đời niềm tiếc thương vô hạn.

Câu thơ cuối tựa như tiếng đàn ghi ta, là vòng lặp xoay tròn ở khổ đầu và khổ cuối bài thơ. Nó cũng giống như tình yêu của Lorca đối với nghệ thuật – sinh ra yêu nghệ thuật, chết đi cũng vẫn còn giữ một tình yêu mãnh liệt đối với nghệ thuật.

Câu 6: Xác định yếu tố tượng trưng, yếu tố siêu thực trong bài thơ và nhận xét về tác dụng của chúng.

Đáp án chuẩn: 

Yếu tố tượng trưng:

Hình ảnh "đàn ghi ta": Tượng trưng cho nghệ thuật, âm nhạc, tài năng và tâm hồn của Lorca. Âm thanh tiếng đàn ghi ta vang lên như lời ca thán cho số phận bi thảm của Lorca, đồng thời khẳng định giá trị trường tồn của nghệ thuật.

Hình ảnh "máu chảy": Tượng trưng cho sự hy sinh, đau khổ của Lorca và những người dân Tây Ban Nha trong cuộc nội chiến. Máu chảy nhuộm đỏ "áo choàng Tây Ban Nha" thể hiện sự tàn khốc và phi nghĩa của chiến tranh.

Hình ảnh "Lorca bơi sang ngang trên chiếc ghi ta màu bạc": Tượng trưng cho hành trình của Lorca đến với thế giới nghệ thuật vĩnh hằng. Hình ảnh này thể hiện niềm tin vào sức mạnh của nghệ thuật có thể vượt qua mọi ranh giới, kể cả cái chết.

Hình ảnh "lá bùa", "trái tim": Tượng trưng cho linh hồn, ký ức và tình yêu của Lorca. Lorca ném lá bùa và trái tim xuống dòng sông là hành động thể hiện rằng lá bùa không còn ý nghĩa gì với chàng nữa rồi.

Hình ảnh "cõi lặng yên": Tượng trưng cho cõi chết, sự vĩnh hằng. Cõi lặng yên là nơi Lorca tìm được sự thanh thản và bình yên sau những đau khổ và hy sinh.

Yếu tố siêu thực:

Sự kết hợp giữa hình ảnh thực và ảo: Ví dụ như hình ảnh "Lorca bơi sang ngang trên chiếc ghi ta màu bạc". Sự kết hợp này tạo nên hiệu ứng nghệ thuật độc đáo, khơi gợi trí tưởng tượng của người đọc.

Sự mơ hồ: Ví dụ như hình ảnh "cõi lặng yên". Sự mơ hồ này khơi gợi suy ngẫm của người đọc về cái chết và sự vĩnh hằng.

Hình ảnh "máu chảy" nhuộm đỏ "áo choàng": Thể hiện sự phẫn nộ của tác giả trước tội ác của chế độ độc tài.

Hình ảnh "giọt nước mắt vầng trăng" long lanh đáy giếng: Gợi cảm giác u ám, lạnh lẽo, thể hiện sự vĩnh cửu của nỗi buồn.

Hình ảnh "giọt nước mắt vầng trăng" long lanh đáy giếng: Gợi cảm giác u ám, lạnh lẽo, thể hiện sự vĩnh cửu của nỗi buồn.

Câu 7: Bài thơ gợi cho bạn suy nghĩ gì về sức mạnh của nghệ thuật trong đời sống.

Đáp án chuẩn: 

Bài thơ "Đàn ghi ta của Lorca" không chỉ khẳng định sức mạnh vĩ đại của nghệ thuật trong đời sống mà còn tố cáo những bất công xã hội, khơi gợi niềm cảm thông và trân trọng. Nghệ thuật trong thơ của Thanh Thảo được thể hiện như một sức sống trường tồn, bất diệt, vượt qua mọi rào cản và thử thách. Tác giả cũng gửi gắm niềm tin mãnh liệt vào tương lai tươi sáng của nghệ thuật, nơi mà những giá trị chân chính sẽ luôn chiến thắng. Ngoài ra, bài thơ còn nổi bật bởi sự sáng tạo độc đáo trong việc sử dụng hình ảnh, ngôn ngữ và kết cấu thơ. Với kết cấu chặt chẽ, ngôn ngữ giàu sức biểu cảm và hình ảnh thơ độc đáo, "Đàn ghi ta của Lorca" mang đậm dấu ấn phong cách thơ ca của Thanh Thảo, thể hiện tài năng và tầm nhìn nghệ thuật của ông. 

KẾT NỐI ĐỌC – VIẾT

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm nhận của bạn về một nét đặc sắc trong hình thức biểu đạt của bài thơ.

Đáp án chuẩn: 

Bài thơ "Đàn ghi ta của Lorca" của Thanh Thảo sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ độc đáo, tạo nên sức gợi cảm và chiều sâu cho tác phẩm. Hình ảnh "tiếng đàn ghi ta" xuyên suốt bài thơ là ẩn dụ tượng trưng cho người nghệ sĩ Lorca và nghệ thuật của ông, gắn liền với truyền thống văn hóa Tây Ban Nha, biểu hiện sự hòa quyện giữa nghệ sĩ và quê hương. Tuy nhiên, tiếng đàn ấy giờ đây đã cùng Lorca đi qua dòng sông vĩnh hằng, tượng trưng cho sự kết thúc của một cuộc đời nhưng cũng là sự trường tồn của nghệ thuật.

Hình ảnh "bầu trời cô gái ấy" là ẩn dụ cho đất nước Tây Ban Nha, bầu trời u ám thể hiện sự đồng cảm của tác giả trước những khó khăn mà đất nước đang phải đối mặt. "Máu chảy" biểu tượng cho sự hy sinh của Lorca trong cuộc đấu tranh chống lại chế độ độc tài, là hình ảnh ám ảnh, thể hiện sự phẫn nộ trước tội ác. Đối lập với hình ảnh này là "cỏ mọc hoang", biểu tượng cho sức sống mãnh liệt của nghệ thuật Lorca và niềm tin vào tương lai tươi sáng của Tây Ban Nha.

Việc sử dụng ẩn dụ không chỉ giúp Thanh Thảo thể hiện được những ý tưởng sâu sắc và cảm xúc chân thành về Lorca và quê hương ông mà còn góp phần tạo nên sự hàm súc, gợi cảm cho bài thơ, cho phép người đọc suy ngẫm và cảm nhận theo nhiều cách khác nhau.