BÀI 2. NHỮNG THẾ GIỚI THƠ

VĂN BẢN. ĐÀN GHI-TA CỦA LORCA

I. TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu 1: Theo bạn, sứ mệnh cao cả của người nghệ sĩ là gì? Hãy dẫn ra một câu thơ, câu văn hoặc một câu danh ngôn nói về điều này.

Giải nhanh: 

"Nghệ thuật là chìa khóa mở ra cánh cửa tâm hồn con người" 

 Johann Wolfgang von Goethe.

Người nghệ sĩ với tài năng và tâm hồn nhạy cảm mang sứ mệnh giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa, phản ánh hiện thực xã hội, khơi gợi suy nghĩ, truyền tải thông điệp nhân văn, mang lại niềm vui, cảm xúc và sáng tạo cho con người. Họ gieo mầm cho cái đẹp, là tấm gương phản chiếu cuộc sống và là ngọn đuốc soi sáng con đường nhân loại. Nghệ thuật của họ xây dựng xã hội văn minh, phát triển, hướng con người đến chân - thiện - mỹ.

Câu 2: Bạn biết gì về đất nước Tây Ban Nha? Nêu những nét văn hóa đặc trưng của đất nước này.

Soạn chi tiết: 

Tây Ban Nha, quốc gia sôi động nằm ở phía tây nam châu Âu, không chỉ thu hút du khách bởi những thành phố hiện đại, những bãi biển thơ mộng mà còn bởi nền văn hóa độc đáo và phong phú.

Nét đẹp văn hóa Tây Ban Nha được thể hiện qua nhiều khía cạnh, từ kiến trúc, âm nhạc, ẩm thực đến lễ hội.

Kiến trúc Tây Ban Nha mang đậm dấu ấn lịch sử với những công trình cổ kính như cung điện Alhambra, nhà thờ Sagrada Familia, hay những cây cầu La Mã kiên cố. Âm nhạc Tây Ban Nha sôi động với điệu nhảy Flamenco say đắm cùng tiếng đàn guitar réo rắt. Ẩm thực Tây Ban Nha đa dạng và tinh tế với những món ăn đặc trưng như Paella, Tapas, Gazpacho... Lễ hội Tây Ban Nha náo nhiệt và đầy màu sắc, thu hút du khách từ khắp nơi trên thế giới với lễ hội bò tót Pamplona, lễ hội La Tomatina, hay lễ hội Feria de Abril.

Bên cạnh những nét đẹp văn hóa truyền thống, Tây Ban Nha cũng là đất nước hiện đại với nền giáo dục phát triển, khoa học kỹ thuật tiên tiến và đời sống xã hội văn minh.

II. ĐỌC VĂN BẢN

Câu hỏi: Lời đề từ gợi điều gì về người nghệ sĩ Lor - ca?

Giải nhanh:

Thể hiện khao khát, ước nguyện suốt đời theo đuổi sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật.

Câu hỏi: Chú ý: nhạc tính của dòng thơ miêu tả tiếng đàn.

Giải nhanh:

Li-la li-la li-la => hiện tượng láy âm, gợi hợp âm của tiếng đàn.

Câu hỏi: Hình ảnh áo choàng được nhắc lại ở đoạn thơ thứ hai thể hiện điều gì?

Giải nhanh:

Hình ảnh "áo choàng đỏ" được lặp lại hai lần trong bài thơ "Đàn ghi ta của Lorca" với những ý nghĩa khác nhau, góp phần thể hiện nội dung tư tưởng của tác phẩm.

Ở khổ thơ thứ hai, "Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt / những tiếng đàn bọt nước", "áo choàng đỏ gắt" tượng trưng cho sức mạnh, sự dũng mãnh của Tây Ban Nha trong cuộc chiến chống lại chế độ độc tài tàn bạo, đồng thời cũng là màu máu của những hy sinh, sự bi kịch và tang thương của đất nước trong cuộc nội chiến. Màu đỏ rực rỡ nhuộm đỏ "những tiếng đàn bọt nước" như báo hiệu một bi kịch sắp xảy đến, đó là sự ra đi của Lorca.

Câu hỏi: Những hình ảnh biểu tượng gợi cảm nhận thế nào về tiếng đàn?

Soạn chi tiết: 

 “tiếng ghi ta lá xanh biết mấy

tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan

tiếng ghi ta ròng ròng

máu chảy  ”

Những hình ảnh biểu tượng trong thơ Thanh Thảo đã vẽ nên một bức tranh âm thanh đa dạng, biến hóa, thể hiện cung bậc cảm xúc phong phú từ sự tươi mát, thanh bình đến bi thương, ai oán, và cuối cùng là sự tàn khốc, đẫm máu.

"Tiếng ghi ta lá xanh biết mấy" - âm thanh đầu tiên của tiếng đàn mang đến cảm giác nhẹ nhàng, du dương, như làn gió mát thổi qua những tán lá xanh, khơi gợi sự thanh bình, thư thái trong tâm hồn người nghe. Tuy nhiên, "tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan" - âm hưởng sôi nổi bỗng chốc vụt tắt, thể hiện sự ngắn ngủi của cuộc đời, của những khoảnh khắc hạnh phúc.

Tiếng đàn trở nên bi thương, ai oán hơn khi "tiếng ghi ta ròng ròng" như tiếng khóc ai đó đang thổn thức, thể hiện nỗi đau khổ, sự mất mát và tuyệt vọng. Đến đỉnh điểm của bi kịch, "máu chảy" - hình ảnh ẩn dụ tượng trưng cho chết chóc, bạo lực, thể hiện sự tàn khốc, đẫm máu.

Có thể nói, những hình ảnh biểu tượng trong thơ Thanh Thảo đã góp phần quan trọng trong việc thể hiện nội dung tư tưởng của tác phẩm, đồng thời cũng tạo nên sức ám ảnh mạnh mẽ cho người đọc.

Câu hỏi: Hình dung về cái chết và sự bất tử của Lor-ca.

Giải nhanh: 

- “Đường chỉ tay đã đứt” => đường chỉ tay tượng trưng cho số phận con người. Trong trường hợp của Lorca, hình ảnh này có thể được hiểu là dự báo về cái chết bi thảm của ông trong một cuộc hành quyết.

- “Lor - ca bơi sang ngang trên chiếc ghi ta màu bạc”: Việc bơi sang ngang tượng trưng cho hành trình giải thoát khỏi thế giới trần gian đầy đau khổ và phiền muộn. Chiếc ghi ta màu bạc có thể được hiểu là biểu tượng cho âm nhạc, nghệ thuật, là nơi mà Lorca tìm thấy sự an ủi và thanh thản.

III. SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Xác định mạch cảm xúc trong bài thơ.

Giải nhanh: 

Mạch cảm xúc: nỗi niềm xót xa, thương tiếc và còn là tiếng nói tri âm của Thanh Thảo trước một trái tim sống hết mình với nghệ thuật.

Câu 2: Nhạc tính của bài thơ được tạo nên bởi những yếu tố nào? Nhận xét về âm hưởng, giọng điểu của thi phẩm này.

Soạn chi tiết: 

1. Nhịp điệu:

- Dòng thơ "những tiếng đàn bọt nước" có nhịp điệu 2/2/3, tạo cảm giác nhẹ nhàng, bâng khuâng.

- Dòng thơ "Tây ban nha áo choàng đỏ gắt" có nhịp điệu 4/3, tạo cảm giác mạnh mẽ, dồn dập.

- Dòng thơ "li-la-li-la-li-la" có nhịp điệu 2/2, tạo cảm giác lặp lại, du dương như tiếng đàn.

- Dòng thơ "đi lang thang về miền đơn độc" có nhịp điệu 4/3, tạo cảm giác buồn bã, lê thê.

- Dòng thơ "với vầng trăng chếnh choáng" có nhịp điệu 3/2, tạo cảm giác chênh vênh, chao đảo.

- Dòng thơ "trên yên ngựa mỏi mòn" có nhịp điệu 3/3, tạo cảm giác chậm rãi, nặng nề.

2. Âm điệu:

- Các phụ âm "b", "t", "n", "l" trong dòng thơ "những tiếng đàn bọt nước" tạo cảm giác nhẹ nhàng, uyển chuyển.

- Các phụ âm "t", "ch", "g" trong dòng thơ "Tây ban nha áo choàng đỏ gắt" tạo cảm giác mạnh mẽ, dồn dập.

- Các nguyên âm "i", "a", "u" trong dòng thơ "li-la-li-la-li-la" tạo cảm giác du dương, êm ái.

- Các phụ âm "l", "n", "g" trong dòng thơ "đi lang thang về miền đơn độc" tạo cảm giác buồn bã, lê thê.

- Các nguyên âm "ê", "o", "a" trong dòng thơ "với vầng trăng chếnh choáng" tạo cảm giác chênh vênh, chao đảo.

- Các phụ âm "n", "g", "m" trong dòng thơ "trên yên ngựa mỏi mòn" tạo cảm giác chậm rãi, nặng nề.

3. BPTT:

- Nhân hóa: "những tiếng đàn bọt nước".

- Ẩn dụ: "áo choàng đỏ gắt", "vầng trăng chếnh choáng".

- So sánh: "li-la-li-la-li-la" như tiếng đàn.

4. Hiệu quả:

- Nhạc điệu, âm điệu và BPTT đã góp phần tạo nên một bức tranh âm thanh sống động, miêu tả tiếng đàn du dương, da diết, gợi cảm giác buồn bã, cô đơn.

Câu 3: Hình tượng Lor-ca được thể hiện như thế nào trong hai đoạn thơ đầu? Những chi tiết nào trong hai đoạn thơ cho thấy mối quan hệ giữa người nghệ sĩ với đất nước Tây Ban Nha

Soạn chi tiết: 

Hai đoạn thơ đầu cho thấy một chàng Lor-ca tự do, phóng khoáng. Người đọc như đang dõi mắt theo từng bước chân lãng tử của người nghệ sỹ trên hành trình "lang thang về miền đơn độc" cùng với "vầng trăng – yên ngựa". Đây là một hệ thống thi ảnh thường bắt gặp trong thơ Lorca chàng kị sỹ một mình trên lưng «con ngựa đen/ vầng trăng đỏ" với những bản đàn ghita phiêu bồng cùng giấc mơ tranh đấu. Trong thơ Thanh Thảo Lorca hiện lên với dáng điệu "chuếnh choáng". Đây là một hình ảnh mang cái hồn say của người nghệ sỹ không phải cái say tầm thường của những cốc rượu vang đỏ mà là say trong tranh đấu say trong sáng tạo nghệ thuật.

Những chi tiết cho thấy mối quan hệ giữa người nghệ sỹ và đất nước Tây Ban Nha

“Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt”

“Tây Ban Nha

Áo choàng bê bết đỏ”

 hình ảnh người anh hùng với sứ mệnh lớn lao bảo vệ quê hương.

Câu 4: Đọc hai đoạn thơ 3,4 và thực hiện các yêu cầu sau:

a. Chỉ ra và phân tích hiệu quả của biện pháp tu từ được tác giả sử dụng khi miêu tả tiếng đàn.

b. Nêu ý nghĩa của những hình ảnh mang tính biểu tưởng trong hai đoạn thơ.

Soạn chi tiết: 

a. Các biện pháp tu từ được tác giả sử dụng khi miêu tả tiếng đàn.

1. So sánh:

- "Tiếng ghi ta như cỏ mọc hoang” 

2. Nhân hóa:

- "Tiếng ghi ta" được nhân hóa  “ròng ròng”, “giọt nước mắt”-> thể hiện tiếng đàn như có linh hồn, có cảm xúc.

3. Ẩn dụ:

- "Tiếng ghi ta nâu" là ẩn dụ cho tiếng lòng của người nghệ sĩ, cho những tâm tư, tình cảm của Lorca.

- "Bầu trời cô gái ấy" là ẩn dụ cho đất nước Tây Ban Nha.

- "Giọt nước mắt vầng trăng" là ẩn dụ cho sự đau thương, mất mát của con người.

4. Chuyển đổi cảm giác:

- "Tiếng đàn" được cảm nhận bằng thính giác nhưng lại được miêu tả bằng thị giác ("long lanh đáy giếng").

Tác dụng:

- Các biện pháp tu từ đã góp phần miêu tả tiếng đàn một cách sinh động, cụ thể, gợi cảm.

- Thể hiện được những cung bậc cảm xúc khác nhau của tiếng đàn: da diết, bi thương, ngân vang, thiêng liêng...

- Qua đó, thể hiện được tâm hồn nhạy cảm, tinh tế của tác giả và sự đồng cảm của tác giả với những con người đau khổ, bất hạnh trong xã hội.

Ngoài ra, khổ thơ còn sử dụng một số biện pháp tu từ khác như:

- Điệp ngữ: "tiếng ghi ta" được lặp lại nhiều lần → thể hiện sự ám ảnh, day dứt của tác giả trước tiếng đàn của Lorca.

- Đối lập: "tiếng ghi ta nâu" đối lập với "bầu trời cô gái ấy" → thể hiện sự tương phản giữa âm thanh da diết của tiếng đàn với bầu trời u ám, ảm đạm.

b. Ý nghĩa của những hình ảnh mang tính biểu tượng trong hai đoạn thơ.

1. Hình ảnh "tiếng đàn ghi ta nâu":

- Là hình ảnh ẩn dụ cho người nghệ sĩ Lorca và nghệ thuật của ông.

- Tiếng đàn ghi ta nâu gắn liền với truyền thống văn hóa của Tây Ban Nha, thể hiện sự hòa quyện giữa người nghệ sĩ với quê hương.

- Tiếng đàn ghi ta nâu mang âm hưởng bi tráng, thể hiện số phận bi thảm của Lorca và sự tiếc thương của tác giả.

2. Hình ảnh "bầu trời cô gái ấy":

- Là hình ảnh ẩn dụ cho đất nước Tây Ban Nha.

- Bầu trời u ám, ảm đạm thể hiện sự đồng cảm của tác giả với những khó khăn, thử thách mà đất nước Tây Ban Nha đang phải đối mặt.

- Bầu trời là nơi cất lên tiếng đàn ghi ta, thể hiện sự gắn bó giữa người nghệ sĩ và quê hương.

3. Hình ảnh "máu chảy":

- Biểu tượng cho sự hy sinh của Lorca trong cuộc đấu tranh chống lại chế độ độc tài Franco.

- Máu chảy nhuộm đỏ "áo choàng" là hình ảnh ám ảnh, thể hiện sự phẫn nộ của tác giả trước tội ác của chế độ độc tài.

4. Hình ảnh "cỏ mọc hoang":

- Biểu tượng cho sự sống mãnh liệt của nghệ thuật Lorca và niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước Tây Ban Nha.

- Cỏ mọc hoang là hình ảnh đối lập với "máu chảy", thể hiện sức sống phi thường của nghệ thuật và tinh thần bất khuất của con người.

5. Hình ảnh "giọt nước mắt vầng trăng":

- Biểu tượng cho sự thương tiếc, đau buồn trước sự hy sinh của Lorca.

- Vầng trăng soi bóng xuống giếng sâu, gợi cảm giác u ám, lạnh lẽo, thể hiện sự vĩnh cửu của nỗi buồn.

6. Hình ảnh "long lanh đáy giếng":

- Biểu tượng cho sự bất tử của nghệ thuật Lorca.

- Dù Lorca đã hy sinh nhưng tiếng đàn của ông vẫn vang vọng, lan tỏa và trường tồn mãi mãi.

Câu 5: Phân tích những hình ảnh đan xen giữa thực và ảo thể hiện cái chết và sự bất tử của Lorca trong hai đoạn thơ cuối. Câu thơ kết có thể đem lại ấn tượng và cảm xúc gì cho người đọc?

Soạn chi tiết: 

Lor-ca bước đi qua con sông số mệnh, rũ bỏ mọi hệ lụy trần gian để bước vào chốn vĩnh hằng. Đường chỉ tay đã đứt, sinh mệnh thở ra hơi tàn cuối cùng. Chàng rũ bỏ mọi muộn phiền nhân gian, bước qua con sông sinh mệnh. Lúc lìa xa, chàng vẫn không quên đem theo chiếc đàn bạc. Lorca đang bơi trên con thuyền thi ca mà cây đàn chính là con thuyền bàng bạc chở tình yêu và nỗi nhớ của chàng đang trôi dần vào bến bờ bất tử. Chàng dứt khoát rũ bỏ mọi hệ lụy trần gian ném lá bùa vào xoáy nước ném trái tim vào cõi lặng yên. Xoáy nước là cuộc tranh đấu hay sự hiểm nguy trên dòng sông của định mệnh ? Cõi lặng yên phải chăng là phút giây mà trái tim người nghệ sĩ ngừng đập ? Có lẽ ta không cần phải lí giải về nó. Bởi Lorca đã về nơi an nghỉ cuối cùng. Chỉ còn vang vọng nơi đây âm vọng của tiếng đàn li-la li-la li-la như bản nhạc thiết tha thấm đẫm hương thơm của loài hoa Lila đưa người nghệ sĩ – chiến sĩ về với cõi vĩnh hằng với bao niềm tiếc thương vô hạn.

Câu thơ cuối tựa như tiếng đàn ghi ta, là vòng lặp xoay tròn ở khổ đầu và khổ cuối bài thơ. Nó cũng giống như tình yêu của Lorca đối với nghệ thuật – sinh ra yêu nghệ thuật, chết đi cũng vẫn còn giữ một tình yêu mãnh liệt đối với nghệ thuật.

Câu 6: Xác định yếu tố tượng trưng, yếu tố siêu thực trong bài thơ và nhận xét về tác dụng của chúng.

Soạn chi tiết: 

Yếu tố tượng trưng:

Hình ảnh "đàn ghi ta": Tượng trưng cho nghệ thuật, âm nhạc, tài năng và tâm hồn của Lorca. Âm thanh tiếng đàn ghi ta vang lên như lời ca thán cho số phận bi thảm của Lorca, đồng thời khẳng định giá trị trường tồn của nghệ thuật.

Hình ảnh "máu chảy": Tượng trưng cho sự hy sinh, đau khổ của Lorca và những người dân Tây Ban Nha trong cuộc nội chiến. Máu chảy nhuộm đỏ "áo choàng Tây Ban Nha" thể hiện sự tàn khốc và phi nghĩa của chiến tranh.

Hình ảnh "Lorca bơi sang ngang trên chiếc ghi ta màu bạc": Tượng trưng cho hành trình của Lorca đến với thế giới nghệ thuật vĩnh hằng. Hình ảnh này thể hiện niềm tin vào sức mạnh của nghệ thuật có thể vượt qua mọi ranh giới, kể cả cái chết.

Hình ảnh "lá bùa", "trái tim": Tượng trưng cho linh hồn, ký ức và tình yêu của Lorca. Lorca ném lá bùa và trái tim xuống dòng sông là hành động thể hiện rằng lá bùa không còn ý nghĩa gì với chàng nữa rồi.

Hình ảnh "cõi lặng yên": Tượng trưng cho cõi chết, sự vĩnh hằng. Cõi lặng yên là nơi Lorca tìm được sự thanh thản và bình yên sau những đau khổ và hy sinh.

Yếu tố siêu thực:

Sự kết hợp giữa hình ảnh thực và ảo: Ví dụ như hình ảnh "Lorca bơi sang ngang trên chiếc ghi ta màu bạc". Sự kết hợp này tạo nên hiệu ứng nghệ thuật độc đáo, khơi gợi trí tưởng tượng của người đọc.

Sự mơ hồ: Ví dụ như hình ảnh "cõi lặng yên". Sự mơ hồ này khơi gợi suy ngẫm của người đọc về cái chết và sự vĩnh hằng.

Hình ảnh "máu chảy" nhuộm đỏ "áo choàng": Thể hiện sự phẫn nộ của tác giả trước tội ác của chế độ độc tài.

Hình ảnh "giọt nước mắt vầng trăng" long lanh đáy giếng: Gợi cảm giác u ám, lạnh lẽo, thể hiện sự vĩnh cửu của nỗi buồn.

Hình ảnh "giọt nước mắt vầng trăng" long lanh đáy giếng: Gợi cảm giác u ám, lạnh lẽo, thể hiện sự vĩnh cửu của nỗi buồn.

Câu 7: Bài thơ gợi cho bạn suy nghĩ gì về sức mạnh của nghệ thuật trong đời sống.

Soạn chi tiết: 

Bài thơ "Đàn ghi ta của Lorca" là một tiếng nói mạnh mẽ khẳng định sức mạnh to lớn của nghệ thuật trong đời sống. Nghệ thuật có thể tố cáo hiện thực bất công, khơi gợi niềm cảm thông, lòng trân trọng và có sức sống trường tồn, bất diệt. Qua bài thơ, tác giả cũng thể hiện niềm tin vào tương lai tươi sáng của nghệ thuật, niềm tin vào những giá trị chân chính sẽ luôn chiến thắng.

Ngoài những giá trị trên, bài thơ còn thể hiện sự sáng tạo độc đáo của Thanh Thảo trong việc sử dụng hình ảnh thơ, ngôn ngữ thơ và kết cấu thơ. Bài thơ có kết cấu chặt chẽ, ngôn ngữ thơ giàu sức biểu cảm, hình ảnh thơ độc đáo, mang đậm dấu ấn phong cách thơ ca của Thanh Thảo. 

KẾT NỐI ĐỌC – VIẾT

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm nhận của bạn về một nét đặc sắc trong hình thức biểu đạt của bài thơ.

Soạn chi tiết: 

Bài thơ "Đàn ghi ta của Lorca" của Thanh Thảo sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ độc đáo, góp phần tạo nên sức gợi cảm và chiều sâu cho tác phẩm. Hình ảnh "tiếng đàn ghi ta" là ẩn dụ xuyên suốt bài thơ, tượng trưng cho người nghệ sĩ Lorca và nghệ thuật của ông. Tiếng đàn ghi ta gắn liền với truyền thống văn hóa của Tây Ban Nha, thể hiện sự hòa quyện giữa người nghệ sĩ với quê hương. Tuy nhiên, tiếng đàn ấy giờ đây đã giờ đã theo Lorca cùng đi qua dòng sông vĩnh hằng. Hình ảnh "bầu trời cô gái ấy" ẩn dụ cho đất nước Tây Ban Nha. Bầu trời u ám, ảm đạm thể hiện sự đồng cảm của tác giả với những khó khăn, thử thách mà đất nước Tây Ban Nha đang phải đối mặt. Hình ảnh "máu chảy" là biểu tượng cho sự hy sinh của Lorca trong cuộc đấu tranh chống lại chế độ độc tài. Máu chảy nhuộm đỏ "áo choàng" là hình ảnh ám ảnh, thể hiện sự phẫn nộ của tác giả trước tội ác của chế độ độc tài. Hình ảnh "cỏ mọc hoang" là biểu tượng cho sức sống mãnh liệt của nghệ thuật Lorca và niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước Tây Ban Nha. Cỏ mọc hoang là hình ảnh đối lập với "máu chảy", thể hiện sức sống phi thường của nghệ thuật và tinh thần bất khuất của con người. Việc sử dụng ẩn dụ đã giúp tác giả thể hiện được những ý tưởng sâu sắc, những cảm xúc chân thành về Lorca và đất nước Tây Ban Nha. Đồng thời, ẩn dụ cũng góp phần tạo nên sự hàm súc, gợi cảm cho bài thơ, giúp người đọc có thể suy ngẫm và cảm nhận theo nhiều cách khác nhau.