BÀI 6. HỒ CHÍ MINH “VĂN HOÁ PHẢI SOI ĐƯỜNG CHO QUỐC DÂN ĐI”

VĂN BẢN. MỘ (CHIỀU TỐI) 

  NGUYÊN TIÊU (RẰM THÁNG GIÊNG)

I. TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu 1: Theo trải nghiệm và vốn văn học của bạn, những thời điểm như buổi bình minh, lúc hoàng hôn, đêm trăng rằm... có vị trí như thế nào trong cảm hứng sáng tạo của các nhà thơ xưa và nay?

Giải nhanh: 

Những khoảnh khắc như bình minh, hoàng hôn, và đêm trăng rằm thường gợi cảm hứng sâu sắc cho các nhà thơ, biểu tượng cho sự thay đổi, bắt đầu mới, và kết thúc. Đối với các nhà thơ cách mạng, chúng còn mang ý nghĩa hy vọng, đoàn kết, và niềm tin vào tương lai tươi sáng. Bình minh là sự khởi đầu, hoàng hôn là thời điểm suy ngẫm, và đêm trăng rằm là mơ về tình đồng chí.

Câu 2: Hãy cho biết hình dung của bạn về nội dung sáng tác của những nhà thơ vốn lấy lí tưởng cách mạng làm lẽ sống.

Giải nhanh: 

Những nhà thơ lấy lí tưởng cách mạng làm lẽ sống thường sáng tác với ngôn từ đầy khí phách và tình cảm sâu sắc. Họ viết về cuộc đấu tranh cho tự do, công bằng, và những giá trị nhân văn cao cả. Song, những nhà thơ cách mạng cũng thường sử dụng hình ảnh thiên nhiên để biểu đạt tình cảm và quan điểm của mình một cách sâu sắc và đầy ý nghĩa.

II. ĐỌC VĂN BẢN

Câu hỏi: Hình dung cảnh ngộ nhân vật trữ tình phải trải qua trên đường đi đày.

Soạn chi tiết: 

Hình dung về cảnh ngộ nhân vật trữ tình trong bài thơ này, ta có thể cảm nhận được sự cô đơn, mệt mỏi nhưng cũng đầy tinh thần lạc quan và yêu đời. Nhân vật trữ tình phải trải qua cảnh đi đày, tuy nhiên, qua từng câu thơ, hình ảnh thiên nhiên vẫn hiện lên đẹp đẽ và trữ tình:

Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ,

Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không;

Cô em xóm núi xay ngô tối,

Xay hết, lò than đã rực hồng.

Những hình ảnh này không chỉ phản ánh cuộc sống bình dị của người dân lao động mà còn thể hiện tâm hồn lạc quan, yêu đời của Hồ Chí Minh dù trong hoàn cảnh gian khổ. Chim mỏi tìm chốn ngủ, chòm mây trôi nhẹ, cô gái xóm núi xay ngô, lò than rực hồng - tất cả tạo nên một bức tranh thiên nhiên yên bình, đối lập với cảnh ngục tù lạnh lẽo, tăm tối. Đây cũng là biểu tượng cho niềm tin vào sự sống, ánh sáng và tương lai tươi sáng hơn, dù cho hiện tại có khó khăn đến đâu.

III. SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Nhận xét về nghệ thuật miêu tả thiên nhiên (hình ảnh, bút pháp) trong hai câu thơ đầu của mỗi bài thơ.

Soạn chi tiết: 

Trong bài thơ “Mộ” của Hồ Chí Minh, nghệ thuật miêu tả thiên nhiên được thể hiện qua hình ảnh chiều tối yên bình với cảnh chim quyện về rừng và mây cô đơn trôi lững lờ. Bút pháp tinh tế, sử dụng những hình ảnh giản dị nhưng đầy chất thơ, phản ánh tâm trạng của Bác khi bị giam giữ, nỗi cô đơn và khát vọng tự do.

Câu 2: Dựa vào hoàn cảnh sáng tác của mỗi tác phẩm, hãy chỉ ra tác động của thời điểm chiều tối và đêm trăng rằm tháng Giêng đến cảm xúc và tâm trạng nhà thơ trong mỗi bài.

Soạn chi tiết: 

Bài thơ “Mộ” của Hồ Chí Minh được sáng tác trong hoàn cảnh Người bị giam giữ trong nhà lao của quân địch, phản ánh cảnh xóm núi lúc ngày tàn trên đường từ nhà lao Thiên Bảo đến Long Tuyền. Thời điểm chiều tối trong bài thơ gợi lên cảm giác cô đơn, mệt mỏi nhưng cũng đầy tinh thần lạc quan và yêu đời của nhà thơ. Cảnh vật chiều tối với hình ảnh chim mỏi tìm chốn ngủ và mây lẻ loi trôi báo hiệu một ngày sắp kết thúc, mang lại sự tĩnh lặng và suy tư.

Trong khi đó, bài thơ “Nguyên tiêu” được sáng tác khi Bác Hồ đang ở chiến khu Việt Bắc, trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Đêm trăng rằm tháng Giêng trong bài thơ không chỉ là bối cảnh thiên nhiên mà còn là thời điểm bàn bạc việc quân, phản ánh niềm tin và quyết tâm trong cuộc kháng chiến. Ánh trăng rằm soi sáng, mang lại cảm giác bình yên và sự gắn kết, tượng trưng cho hy vọng và sức mạnh tinh thần.

Câu 3: Trong hai bài thơ Mộ và Nguyên tiêu, sự vận động của thời gian, của hình tượng thơ được tác giả thể hiện như thế nào? Bạn có cảm nhận gì về cách nhìn của tác giả đối với chiều hướng phát triển của sự vật?

Soạn chi tiết: 

Cả hai bài thơ đều thể hiện sự vận động của thời gian qua việc chuyển từ cảnh ngày tàn sang đêm, từ cảm giác cô đơn, mỏi mệt đến niềm tin và sức sống mãnh liệt. Tác giả đã sử dụng thiên nhiên như một phương tiện để thể hiện tâm trạng và tư tưởng của mình, từ đó phản ánh chiều hướng phát triển của sự vật theo hướng tích cực, lạc quan về tương lai. Điều này cho thấy tầm nhìn xa và tinh thần lạc quan không bao giờ tắt trong tâm hồn nhà thơ, dù trong hoàn cảnh khó khăn nhất.

Câu 4: Cả hai bài thơ đều có bút pháp hội hoạ đặc sắc. Bạn có đồng ý với ý kiến nhận xét này không? Vì sao?

Soạn chi tiết: 

Tôi hoàn toàn đồng ý với ý kiến rằng cả hai bài thơ “Mộ” và “Nguyên tiêu” của Hồ Chí Minh đều có bút pháp hội hoạ đặc sắc. Bác đã sử dụng ngôn từ như những nét vẽ, tạo nên những bức tranh thiên nhiên và cuộc sống con người sống động và đầy cảm xúc.

Câu 5: Đối chiếu các bản dịch thơ với nguyên văn của mỗi bài thơ (thông qua các bản dịch nghĩa), từ đó chỉ ra những chỗ các bản dịch thơ có thể chưa diễn đạt hết sắc thái và ý nghĩa của nguyên văn.

Soạn chi tiết: 

Trong quá trình dịch thơ, việc truyền tải đầy đủ sắc thái và ý nghĩa của nguyên văn là một thách thức lớn. Các bản dịch có thể chưa diễn đạt hết được những nét tinh tế, những ẩn ý hoặc những cảm xúc sâu kín mà nguyên văn muốn gửi gắm. Điều này có thể do sự khác biệt về ngôn ngữ, văn hóa, hoặc do giới hạn của ngôn từ dịch.

Câu 6: Bức tranh về cuộc sống con người được miêu tả ở hai câu sau bài thơ Mộ gợi cho bạn cảm nhận gì về tâm trạng và đời sống tâm hồn của người từ – nhà thơ?

Soạn chi tiết: 

Hai câu cuối bài thơ “Mộ” miêu tả cảnh cuộc sống bình dị của người dân lao động vào buổi tối, với hình ảnh cô gái xóm núi xay ngô và lò than đã rực hồng. Điều này gợi cho tôi cảm nhận về tâm trạng và đời sống tâm hồn của Bác - một nhà thơ từ tâm, luôn hướng về cuộc sống của nhân dân, dù trong hoàn cảnh nào cũng không quên được hình ảnh người dân lao động và cuộc sống thường nhật của họ. Bác đã thể hiện tình cảm sâu sắc và sự gắn bó với nhân dân, cũng như niềm tin vào sức mạnh và vẻ đẹp của cuộc sống. Đây là những cảm xúc và tâm trạng phản ánh rõ nét trong bút pháp hội hoạ của Bác, qua đó cho thấy tầm nhìn lạc quan và yêu đời của Người, dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào.

Câu 7: Hình ảnh ánh trăng đầy thuyền trong hai câu sau bài thơ Nguyên tiêu có thể đưa đến những suy nghĩ gì về mối tương quan giữa người chiến sĩ và người nghệ sĩ ở nhân vật trữ tình?

Soạn chi tiết: 

Hình ảnh ánh trăng đầy thuyền trong bài thơ “Nguyên tiêu” của Hồ Chí Minh gợi lên sự hòa quyện giữa tâm hồn nghệ sĩ và tinh thần chiến sĩ. Trong ánh trăng tròn đầy, ta thấy sự lãng mạn, ung dung của người nghệ sĩ và cả sự lạc quan, niềm tin vào tương lai của người chiến sĩ. Ánh trăng không chỉ soi sáng con thuyền mà còn là biểu tượng cho hành trình cách mạng, mang theo ước vọng và khát vọng vươn tới thành công.

Câu 8: Chỉ ra dấu ấn của phong cách cổ điển trong mỗi tác phẩm.

Soạn chi tiết: 

Dấu ấn của phong cách cổ điển trong hai bài thơ “Mộ” và “Nguyên tiêu” của Hồ Chí Minh được thể hiện qua nhiều yếu tố:

Thể thơ: Cả hai bài thơ đều được sáng tác theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, một thể thơ truyền thống của văn học cổ điển Trung Quốc, thường được sử dụng trong thơ Đường.

Ngôn ngữ và hình ảnh: Bác sử dụng ngôn ngữ trau chuốt, giàu hình ảnh và biểu tượng cổ điển như chim, mây, trăng, sông, thuyền, lò than… những hình ảnh này không chỉ đẹp về mặt thẩm mỹ mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu xa.

Bút pháp chấm phá: Bác Hồ đã sử dụng bút pháp chấm phá, một kỹ thuật nghệ thuật cổ điển, để tạo nên những nét vẽ tinh tế trong bức tranh thiên nhiên và cuộc sống con người, qua đó phản ánh tâm trạng và tư tưởng của Người.

Tính chất trữ tình: Cả hai bài thơ đều thể hiện tâm trạng và cảm xúc của nhà thơ một cách trữ tình, sâu lắng, phản ánh rõ nét phong cách cổ điển trong cách thể hiện tình cảm và suy tư.

Những yếu tố này góp phần làm nên giá trị đặc sắc của hình ảnh “lò than rực hồng” trong “Mộ” và “trăng đầy thuyền” trong “Nguyên tiêu”, tạo nên vẻ đẹp cổ điển đồng thời mang đậm dấu ấn cá nhân của Bác Hồ.

KẾT NỐI ĐỌC – VIẾT

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích giá trị đặc sắc của hình ảnh là than rực hồng (Mộ) hoặc hình ảnh trăng đẩy thuyền (Nguyên tiêu).

Soạn chi tiết: 

Hình ảnh "lò than rực hồng" trong bài thơ "Mộ" của Hồ Chí Minh thể hiện sự ấm áp, tình cảm và niềm lạc quan. Dù trong hoàn cảnh gian khó của ngục tù, ngọn lửa từ lò than vẫn rực rỡ, không chỉ xua tan bóng tối, mà còn mang lại hy vọng và sức sống cho những tâm hồn đang chiến đấu. Đây là biểu tượng cho ý chí kiên cường và niềm tin vào tương lai tươi sáng, dù trong khó khăn vẫn luôn hướng về ánh sáng của tự do và hạnh phúc.

Trong khi đó, bài thơ "Nguyên tiêu" lại gợi lên hình ảnh trăng sáng soi lối, đẩy thuyền trở về sau buổi bàn bạc việc quân. Ánh trăng đầy thuyền không chỉ là biểu tượng của vẻ đẹp thiên nhiên, mà còn là nguồn cảm hứng, là động lực cho cuộc chiến đấu và khát vọng tự do. Hình ảnh này cũng phản ánh niềm tin và quyết tâm của những người chiến sĩ cách mạng, sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn để đạt được mục tiêu cao cả của dân tộc.