BÀI 2: THƠ BỐN CHỮ, NĂM CHỮ

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN: MẸ

PHẦN I. CÁC CÂU HỎI TRONG SGK

CHUẨN BỊ

CH1: Chú ý người kể ngôi thứ nhất và tác dụng của ngôi kể này.

CH2: Bài thơ viết về ai và về điều gì? Ai là người đang bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ?

CH3: Bài thơ có những từ ngữ và biện pháp nghệ thuật nào đặc sắc? Tác dụng của chúng là gì?

CH4: Ngoài bài thơ Lượm của Tố Hữu (đã học ở lớp 6), em còn biết thêm bài thơ bốn chữ nào khác không? Đọc trước bài thơ Mẹ; tìm hiểu thêm về tác giả Đỗ Trung Lai.

CH5: Mỗi khi nghĩ về mẹ, em thường có cảm xúc gì? Hãy chia sẻ cảm xúc đó với các bạn.

CÂU HỎI ĐỌC HIỂU

CH1: Chú ý vần và nhịp của bài thơ.

CH2: Các từ ngữ nói về "mẹ" và "cau" ở khổ 1 và 2 có mối quan hệ với nhau như thế nào về nghĩa?

CH3: Chú ý sắc thái biểu cảm của từ “nâng” và từ “cầm”.

CH4: Dòng 18 dùng để hỏi hay bộc lộ cảm xúc?

CÂU HỎI SAU KHI ĐỌC

CH1: Qua bài thơ Mẹ, chỉ ra đặc điểm của thể thơ bốn chữ ở các yếu tố: số tiếng và nhịp ở các dòng thơ, vần của bài thơ.

CH2: Bài thơ Mẹ là lời của ai, bộc lộ cảm xúc gì? Nêu cảm nhận chung của em sau khi đọc bài thơ.

CH3: Liệt kê những từ ngữ được tác giả dùng để nói về "mẹ" và "cau" trong bài thơ. Để thể hiện hình tượng "mẹ" và "cau", tác giả sử dụng những biện pháp tu từ nào? Hãy chỉ ra tác dụng của các biện pháp tu từ đó.

CH4: Chỉ ra và phân tích các câu thơ thể hiện tình cảm của người con dành cho mẹ. Em hiểu nội dung của hai dòng thơ cuối bài như thế nào?

CH5: Trong số những hình ảnh được tác giả dùng để khắc họa hình tượng người mẹ, em thích nhất hình ảnh nào? Tại sao?

CH6: Quan sát ông bà của mình qua năm tháng, em thấy ông bà ngày càng già đi, tóc ngày càng thêm bạc, sức khỏe ngày càng yếu hơn, trí nhớ cũng ngày càng kém, tai ngày càng nặng, khó nghe...

PHẦN 2. 5 PHÚT SOẠN BÀI

CHUẨN BỊ

CH1: Bài thơ được chia làm 5 khổ.Vần trong bài thơ được gieo theo vần chân cách. Các dòng thơ được ngắt nhịp: 2/2, 1/3, 1/2/1.

CH2: Bài thơ viết về người mẹ và về điều mẹ đã già khiến người con cảm thấy buồn thương. Người đang bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ là chủ thể trữ tình - tác giả.

CH3: Bài thơ có những từ ngữ đặc sắc như: Câu gần với giời - Mẹ thì gần đất, một miếng cau khô - Khô gầy như mẹ, Mây bay về xa...

Các biện pháp nghệ thuật đặc sắc được sử dụng trong bài thơ là: So sánh, hoán dụ, nói giảm nói tránh, câu hỏi tu từ.

Tác dụng của chúng là: Nhằm tăng sức gợi cảm, gợi hình, tạo ấn tượng

CH4: Ngoài bài thơ Lượm của Tố Hữu, em còn biết các bài thơ bốn chữ khác như: Hạt gạo làng ta của Trần Đăng Khoa, Đồng dao mùa xuân của Nguyễn Khoa Điềm. Đỗ Trung Lai sinh năm 1950 tại xã Phùng Xá, huyện Mỹ Đức, tỉnh Hà Tây, nay là thành phố Hà Nội. Ông là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam và là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1991. Làm thơ, làm báo, Đỗ Trung Lai còn vẽ tranh. Ông được nhận Giải thưởng Văn học Bộ Quốc phòng (1994) với tập thơ "Đêm sông Cầu

CH 5: Mỗi khi nghĩ về mẹ em luôn cảm thấy biết ơn, trân trọng và yêu quý và tự hào, hạnh phúc vô ngần.

CÂU HỎI ĐỌC HIỂU

CH1: Vần của bài thơ là vần hỗn hợp.

- Nhịp của bài thơ là nhịp 1/3 và 2/2.

CH2: Các từ ngữ nói về "mẹ" và "cau" ở khổ 1 và 2 có sự đối lập nhau về nghĩa. Việc sử dụng các từ ngữ đối lập làm cho tác giả nói về việc mẹ đã già yếu nhẹ nhàng hơn.

CH3: Biểu thị tình cảm của người con thương mẹ,

CH4: Nó dùng để bộc lộ cảm xúc chứ không phải để hỏi.

CÂU HỎI SAU KHI ĐỌC

CH1: Mỗi bài thơ có nhiều dòng, mỗi dòng có bốn chữ. Cách ngắt nhịp tự do, có thể là nhịp 2/2, 1/3 hoặc 3/1. Cách gieo vần cũng tự do.

CH2: Bài thơ Mẹ là lời của tác giả. Bài thơ bộc lộ những tình cảm của tác giả đối với mẹ của mình. 

Bài thơ đã cho ta thấy sự chảy trôi nhanh chóng của thời gian và đời người và dạy em biết trân trọng thời gian

CH3: Những từ ngữ được tác giả dùng để nói về “mẹ” và “cau” trong bài thơ: cau thẳng - mẹ còng, cau xanh - đầu mẹ bạc, cau cao - mẹ thấp, cau gần trời - mẹ gần đất, cau khô- khô gầy như mẹ.

 Để thể hiện hình tượng “mẹ” và “cau”, tác giả sử dụng những biện pháp tu từ đối lập, so sánh và câu hỏi tu từ.

Tác dụng của các biện pháp tu từ là hình tượng “mẹ” hiện lên cụ thể sinh động và hơn, người đọc dễ dàng nhận thấy được tình cảm, nỗi lòng của người con.

CH4: Những câu thơ thể hiện tình cảm của người con dành cho mẹ:

+ Một miếng cau khô

   Khô gầy như mẹ

   Con nâng trên tay

   Không cầm được lệ

- Phân tích: 2 câu thơ đầu trong khổ thơ, tác giả sử dụng hình ảnh miếng cau khô thiếu sức sống để so sánh với người mẹ đã già yếu theo thời gian. Từ đó, tác giả bộc lộ cảm xúc thương xót mẹ trong các câu thơ tiếp theo. 

+ Ngẩng hỏi trời vậy

   Sao mẹ ta già?

Từ tình thương yêu tác giả dành cho mẹ, người con không đành lòng và không thể chấp nhận được sự thật là mẹ đã già vậy lên muốn chống lại quy luật tự nhiên. Em hiểu nội dung của hai dòng thơ cuối bài là muốn nói về quy luật sinh, lão, bệnh, tử là quy luật của tự nhiên không thể thay đổi khiến con người ta sẽ thấy xót xa, tiếc nuối.

CH5: Trong số những hình ảnh được tác giả dùng để khắc họa hình tượng người mẹ, em thích nhất hình ảnh "Mẹ - đầu bạc trắng". Tại vì nó gợi lên một hình ảnh người mẹ già có tuổi gầy guộc, nhăn nheo cùng với miếng cau khô nhẹ nhàng mà sao chua xót, đau đớn đến thế. Hình ảnh đó cũng thôi thúc em yêu thương, trân trọng mẹ hơn.

CH6: Quan sát thấy những thay đổi ấy, lòng em không khỏi mang nỗi buồn man mác, một nỗi buồn khó tả về sự hữu hạn, già đi của đời người, của những người mình yêu thương. Em chỉ mong sao ông bà sẽ luôn mạnh khỏe, không đau yếu, không bệnh tật để sống vui vẻ cùng con cháu.