BÀI 2: THƠ BỐN CHỮ, NĂM CHỮ

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN: MẸ

CHUẨN BỊ

Câu 1: Bài thơ được chia làm mấy khổ? Vần trong bài thơ được gieo như thế nào? Các dòng thơ được ngắt nhịp ra sao?

Đáp án chuẩn:

1. Bài thơ gồm 5 khổ.
2. Vần trong bài thơ được gieo theo vần chân cách.
3. Các dòng thơ được ngắt nhịp theo nhịp điệu: 2/2, 1/3, 1/2/1.

Câu 2:  Bài thơ viết về ai và về điều gì? Ai là người đang bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ?

Đáp án chuẩn:

1. Bài thơ viết về người mẹ và việc mẹ đã già khiến người con cảm thấy buồn thương.
2. Người bày tỏ cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ là chủ thể trữ tình - tác giả.

 Câu 3: Bài thơ có những từ ngữ và biện pháp nghệ thuật nào đặc sắc? Tác dụng của chúng là gì?

Đáp án chuẩn:

1. Bài thơ sử dụng từ ngữ đặc sắc như: "Câu gần với giời - Mẹ thì gần đất," "một miếng cau khô - Khô gầy như mẹ," "Mây bay về xa..."

2. Các biện pháp nghệ thuật bao gồm: so sánh, hoán dụ, nói giảm nói tránh, và câu hỏi tu từ.

3. Chúng giúp tăng sức gợi cảm, tạo hình ảnh ấn tượng và làm nổi bật cảm xúc trong tác phẩm.

Câu 4: Ngoài bài thơ Lượm của Tố Hữu (đã học ở lớp 6), em còn biết thêm bài thơ bốn chữ nào khác không? Đọc trước bài thơ Mẹ; tìm hiểu thêm về tác giả Đỗ Trung Lai.

Đáp án chuẩn:

- Ngoài bài thơ "Lượm" của Tố Hữu, còn có các bài thơ bốn chữ như "Hạt gạo làng ta" của Trần Đăng Khoa và "Đồng dao mùa xuân" của Nguyễn Khoa Điềm.

- Nhà thơ Đỗ Trung Lai, sinh năm 1950 tại xã Phùng Xá, huyện Mỹ Đức, tỉnh Hà Tây (nay là Hà Nội), là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam và hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1991. Ông tốt nghiệp khoa Vật lý, Đại học Quốc gia Hà Nội, từng làm giáo viên, phóng viên, và Phó trưởng phòng báo Quân đội Nhân dân cuối tuần. Đỗ Trung Lai cũng vẽ tranh và nhận Giải thưởng Văn học Bộ Quốc phòng (1994) với tập thơ "Đêm sông Cầu". 

Câu 5: Mỗi khi nghĩ về mẹ, em thường có cảm xúc gì? Hãy chia sẻ cảm xúc đó với các bạn.

Đáp án chuẩn:

Mẹ là người yêu em nhất trên cuộc đời này. Từ bé đến giờ, mẹ luôn quan tâm, lo lắng cho em. Đặc biệt, mẹ luôn yêu thương em vô điều kiện. Chính tình yêu của mẹ làm em cảm thấy rất hạnh phúc và luôn biết ơn, yêu quý, cũng như tự hào về mẹ.

CÂU HỎI PHẦN ĐỌC HIỂU

Câu 1: Các từ ngữ nói về "mẹ" và "cau" ở khổ 1 và 2 có mối quan hệ với nhau như thế nào về nghĩa?

Đáp án chuẩn:

Các từ ngữ nói về "mẹ" và "cau" ở khổ 1 và 2 có sự đối lập về nghĩa, chẳng hạn như: lưng mẹ thì còng - cau thì vẫn thẳng, cau xanh rờn - mẹ đầu bạc trắng, cau gần với giời - mẹ thì gần đất... Việc sử dụng các từ ngữ đối lập này làm cho tác giả diễn tả việc mẹ đã già yếu một cách nhẹ nhàng hơn

Câu 2: Dòng 18 dùng để hỏi hay bộc lộ cảm xúc?

Đáp án chuẩn:

Dòng 18 trong bài thơ là một câu hỏi tu từ. Nó được sử dụng để bộc lộ cảm xúc chứ không phải để hỏi thực sự: "Sao mẹ ta già?" Tác giả biết rằng việc già đi là quy luật tự nhiên, không ai sống mà không già đi. Tuy nhiên, vì thương mẹ ngày càng già yếu, nhà thơ đã dùng câu hỏi tu từ này để bộc lộ cảm xúc của mình

CÂU HỎI SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Qua bài thơ Mẹ, chỉ ra đặc điểm của thể thơ bốn chữ ở các yếu tố: số tiếng và nhịp ở các dòng thơ, vần của bài thơ.

Đáp án chuẩn:

Qua bài thơ Mẹ, chỉ ra đặc điểm của thể thơ bốn chữ là: Mỗi bài thơ có nhiều dòng, mỗi dòng có bốn chữ. Cách ngắt nhịp tự do, có thể là nhịp 2/2, 1/3 hoặc 3/1. Cách gieo vần cũng tự do.

Câu 2: Bài thơ Mẹ là lời của ai, bộc lộ cảm xúc gì? Nêu cảm nhận chung của em sau khi đọc bài thơ.

Đáp án chuẩn:

- Bài thơ "Mẹ" thể hiện tình cảm yêu thương và sự xót xa của tác giả đối với mẹ, nhất là khi mẹ ngày càng già đi.

- Sau khi đọc bài thơ, em cảm nhận thời gian tác động đến con người, khiến chúng ta ngày càng lớn lên và già đi. Điều này nhắc nhở chúng ta hãy yêu thương và trân quý nhau khi còn có cơ hội.

Câu 3: Liệt kê những từ ngữ được tác giả dùng để nói về "mẹ" và "cau" trong bài thơ. Để thể hiện hình tượng "mẹ" và "cau", tác giả sử dụng những biện pháp tu từ nào? Hãy chỉ ra tác dụng của các biện pháp tu từ đó.

Đáp án chuẩn:

- Những từ ngữ được tác giả dùng để nói về “mẹ” và “cau” trong bài thơ: cau thẳng - mẹ còng, cau xanh - đầu mẹ bạc, cau cao - mẹ thấp, cau gần trời - mẹ gần đất, cau khô- khô gầy như mẹ.

- Để thể hiện hình tượng “mẹ” và “cau”, tác giả sử dụng những biện pháp tu từ đối lập, so sánh và câu hỏi tu từ.

- Tác dụng của các biện pháp tu từ là hình tượng “mẹ” hiện lên cụ thể sinh động và rõ ràng hơn, người đọc dễ dàng nhận thấy được tình cảm, nỗi lòng của người con và các biện pháp tu từ tạo nên các giá trị đặc biệt trong cách biểu đạt, biểu cảm, lời thơ trau chuốt mượt mà hơn.

Câu 4: Chỉ ra và phân tích các câu thơ thể hiện tình cảm của người con dành cho mẹ. Em hiểu nội dung của hai dòng thơ cuối bài như thế nào?

Đáp án chuẩn:

- Câu thơ thể hiện tình cảm của người con dành cho mẹ:

  - "Một miếng cau khô / Khô gầy như mẹ / Con nâng trên tay / Không cầm được lệ": Hình ảnh miếng cau khô được so sánh với mẹ già yếu, bộc lộ cảm xúc thương xót của tác giả.

  - "Ngẩng hỏi trời vậy / Sao mẹ ta già?": Từ tình thương, tác giả không chấp nhận sự thật mẹ đã già, muốn phản kháng quy luật tự nhiên.

- Nội dung hai dòng thơ cuối:

  - "Không một lời đáp / Mây bay về xa": Quy luật sinh, lão, bệnh, tử là điều không thể thay đổi, hình ảnh mây bay xa như mẹ sẽ rời xa, tạo nên nỗi buồn man mác trong bài thơ.

Câu 5: Trong số những hình ảnh được tác giả dùng để khắc họa hình tượng người mẹ, em thích nhất hình ảnh nào? Tại sao?

Đáp án chuẩn:

Trong các hình ảnh khắc họa người mẹ, em thích nhất hình ảnh "Mẹ - đầu bạc trắng." Nó gợi nhớ đến những bà tiên hiền lành trong cổ tích, luôn giúp đỡ người yếu thế. Mẹ chính là bà tiên đáng quý và yêu thương trong đời thực.

Câu 6: Quan sát ông bà của mình qua năm tháng, em thấy ông bà ngày càng già đi, tóc ngày càng thêm bạc, sức khỏe ngày càng yếu hơn, trí nhớ cũng ngày càng kém, tai ngày càng nặng, khó nghe... 

Đáp án chuẩn:

Gia đình em có bà nội và bố mẹ. Bà nội tuổi cao, làn da nhăn nheo, đôi mắt mờ, lưng còng và chân tay run rẩy. Bố em làm đồng áng, da đã ngả nâu sậm, tay chai sạn với nhiều vết thẹo. Mẹ em làm công ty, da từng tươi tắn nay có tàn nhang và nếp nhăn.

Nhìn sự thay đổi của những người thân yêu, em cảm nhận sự hy sinh thầm lặng của họ để lo toan cho cuộc sống. Em thấy thương bà và bố mẹ hơn, và hứa sẽ cố gắng học tập tốt để họ không phải phiền lòng.