BÀI 2: THƠ BỐN CHỮ, NĂM CHỮ

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN: ÔNG ĐỒ

CHUẨN BỊ

Câu 1: Ngoài bài thơ Đêm nay Bác không ngủ của Minh Huệ (đã học ở lớp 6), em còn biết thêm bài thơ năm chữ nào khác không? Đọc trước bài thơ Ông đồ; tìm hiểu thêm về tác giả Vũ Đình Liên.

Đáp án chuẩn:

- Ngoài bài thơ Đêm nay Bác không ngủ của Minh Huệ, em còn biết các bài thơ năm chữ khác như: Ông đồ (Vũ Đình Liên), Đánh thức trầu (Trần Đăng Khoa), và Bắt nạt (Nguyễn Thế Hoàng Linh).

- Tác giả Vũ Đình Liên (1913 - 1996):

• Sinh tại Hà Nội, quê gốc ở Hải Dương.
• Đỗ tú tài năm 1932, từng dạy học ở các trường tư thục để kiếm sống. Học thêm luật, đỗ cử nhân, và làm công chức ở Nha Thương chính Hà Nội.
• Năm 1936, nổi tiếng với bài thơ Ông đồ đăng trên báo Tinh Hoa.
• Là một trong những nhà thơ đầu tiên của phong trào Thơ mới. Thơ ông thường chứa đựng lòng thương người và niềm hoài cổ.
• Ngoài thơ, ông còn nghiên cứu, dịch thuật, và giảng dạy văn học.
• Ông đồ là bài thơ tiêu biểu cho hồn thơ giàu cảm xúc của ông. Dù sáng tác không nhiều, Ông đồ đã giúp ông có vị trí xứng đáng trong phong trào Thơ mới.

Câu 2: Tìm hiểu thêm về chữ Nho và nghệ thuật viết chữ Nho (thư pháp).

Đáp án chuẩn:

- Chữ Nho (hay chữ Hán phồn thể) có nguồn gốc từ Trung Quốc, từng được sử dụng chung ở Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên và Hàn Quốc. Tại Việt Nam, chữ Hán là văn tự chính thống.

- Nghệ thuật viết chữ Nho (thư pháp):

  + Là nghệ thuật sử dụng chữ Hán, tồn tại ở Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam, Triều Tiên và Hàn Quốc.

  + Theo Phan Cẩm Thượng, thư pháp không chỉ là việc viết chữ đẹp mà còn phản ánh thần thái và đời sống nhân thế của danh nhân.

CÂU HỎI ĐỌC HIỂU

Câu 1: Xác định vần và nhịp của bài thơ.

Đáp án chuẩn:

•  Vần: vần chân cách, vần liền.
• Nhịp thơ: 2/3, 3/2, 1/2/2.

Câu 2: Cảnh và người ở phần đầu bài thơ hiện lên như thế nào?

Đáp án chuẩn:

•  Cảnh: đông đúc, tấp nập
•  Người: ông đồ già, người thuê viết chữ tấm tắc ngợi khen ông đồ

Câu 3: Tài năng viết chữ của ông đồ được thể hiện ở chi tiết nào?

Đáp án chuẩn:

Tài năng viết chữ của ông đồ được thể hiện qua chi tiết ông được những người thuê viết tấm tắc khen tài: "Hoa tay thảo những nét / Như phượng múa, rồng bay."

Câu 4: Từ "nhưng" ở dòng 9 có vai trò gì?

Đáp án chuẩn:

Từ "nhưng" ở dòng 9 có vai trò thay đổi nội dung biểu hiện trong bài thơ, cho thấy sự đối lập giữa cảnh và người ở phần đầu và phần sau của bài thơ.

Câu 5: Các hình ảnh ở khổ thơ cuối có gì khác so với khổ thơ đầu?

Đáp án chuẩn:

Hình ảnh ở khổ cuối khác với khổ đầu là: không thấy ông đồ già bày mực tàu giấy đỏ nữa; phố không còn đông đúc tấp nập.

CÂU HỎI SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Bài thơ Ông đồ viết về ai và về việc gì? Ai là người bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ trong bài thơ? Đó là cảm xúc, suy nghĩ gì?

Đáp án chuẩn:

• Bài thơ "Ông đồ" viết về ông đồ già và việc xin chữ đầu năm.
• Chủ thể trữ tình là người bày tỏ cảm xúc và suy nghĩ trong bài thơ, với cảm xúc tiếc nuối, thương cảm và hoài niệm.

Câu 2: Nội dung bài thơ được trình bày theo trình tự nào? Cách trình bày ấy có tác dụng gì?

Đáp án chuẩn:

Nội dung bài thơ được trình bày theo trình tự thời gian, giúp người đọc dễ dàng nắm bắt mạch tuyến tính của văn bản.

Câu 3: Chỉ ra và phân tích sự khác nhau của hình ảnh ông đồ ở các khổ thơ 1, 2 so với các khổ thơ 3, 4. Sự khác nhau ấy nói lên điều gì?

Đáp án chuẩn:

- Hình ảnh ông đồ qua các khổ thơ:

  + Ở khổ 1,2, ông đồ bày mực tàu giấy đỏ trong không khí đông vui tấp nập. Còn ở khổ 3,4, ông đồ vẫn ngồi đó nhưng không ai chú ý.

  + Ở khổ 1,2, mực tàu và giấy đỏ ca ngợi tài năng ông đồ với "phượng múa, rồng bay", trong khi ở khổ 3,4, ông đồ ế ẩm với "giấy đỏ buồn không thắm, mực đọng trong nghiên sầu" và không có người thuê viết.

- Những hình ảnh đối lập này thành công khắc họa hình ảnh ông đồ và câu chuyện về cuộc đời của người nghệ sĩ Nho học, thể hiện tâm trạng buồn, cô đơn, và tủi phận của ông.

Câu 4: Trong bài thơ, tác giả sử dụng những biện pháp tu từ nào? Nêu tác dụng của những biện pháp đó.

Đáp án chuẩn:

- Trong bài thơ, tác giả sử dụng những biện pháp tu từ:

+ Nhân hóa: "Giấy đỏ buồn không thắm/ Mực đọng trong nghiên sầu".

→ Tác dụng:

• mực và nghiên trở nên có tri giác, có hồn, cũng biết sầu
• mực và nghiên có hồn, trở thành vật đại diện cho nghệ thuật thư pháp, có hệ thống quy tắc, lịch sử rõ ràng, có những tinh túy, vẻ đẹp riêng
• tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt, cho thấy việc lãng quên những giá trị truyền thống không chỉ khiến văn hóa mai một, làm buồn lòng những thế hệ trước mà đến cả những vật tưởng như vô tri, vô giác cũng phải buồn.

+ Câu hỏi tu từ:

• "Người thuê viết nay đâu?"
• "Những người muôn năm cũ/ Hồn ở đâu bây giờ?"

→ Tác dụng:

• thể hiện sự chê trách những người đã bỏ quên giá trị xưa cũ
• khơi gợi cảm nhận và suy nghĩ trong lòng người đọc về những giá trị xưa cũ đang bị lãng quên

Câu 5: Nêu cảm nhận của em về các câu thơ sau:

- Giấy đỏ buồn không thắm;

  Mực đọng trong nghiên sầu...

- Lá vàng rơi trên giấy;

  Ngoài trời mưa bụi bay.

Theo em, những câu thơ đó tả cảnh hay tả tình? Vì sao?

Đáp án chuẩn:

Các câu thơ:

- Giấy đỏ buồn không thắm;

  Mực đọng trong nghiên sầu...

- Lá vàng rơi trên giấy;

  Ngoài trời mưa bụi bay.

Các câu thơ tả cảnh vật, không nhắc đến con người, nhưng qua cảnh vật buồn và cô đơn, phản ánh tâm trạng của ông đồ và nỗi buồn của tác giả Vũ Đình Liên khi thấy các giá trị truyền thống đang bị mai một. Đây là nghệ thuật "tả cảnh ngụ tình."

Như vậy, các câu thơ trên là các câu thơ tả cảnh ngụ tình.

Câu 6: Qua bài thơ Ông đồ, em hiểu gì về tục "xin chữ" mỗi dịp Tết đến, xuân về? Nếu vẽ minh họa cho bài thơ, em sẽ vẽ hình ảnh nào?

Đáp án chuẩn:

- Tục xin chữ đầu năm thể hiện việc coi trọng chữ nghĩa, tri thức. Xin chữ với hi vọng may mắn, bình an,...

- Nếu vẽ minh họa cho bài thơ, em sẽ chọn vẽ một trong các hình ảnh:

+ Ông đồ ngồi một mình trên phố đông người qua, giữa tiết trời mưa phùn, nhớ lại kỉ niệm về người người đi xin chữ.

+ Hình ảnh năm mới, mọi người vẫn tấp nập nhưng có một sạp viết chữ để trống.