THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

Câu 1: Đọc đoạn thơ sau:

Em bé ngồi nhìn ra ruộng lúa

Trời tối trên đầu hè. Nửa vầng trăng non.

(Vũ Quần Phương, Đợi mẹ)

a. Xác định nghĩa của từ "non" trong đoạn thơ trên. Dựa vào đâu em xác định được nghĩa của từ ấy?

b. Từ ví dụ trên, em hãy nêu cách xác định nghĩa của từ dựa vào ngữ cảnh.

Giải rút gọn:

a. Nghĩa của từ "non" trong đoạn thơ: Từ "non" trong đoạn thơ này ám chỉ đến một phần của vầng trăng, tức là vầng trăng tròn không đầy. Em có thể xác định nghĩa của từ "non" dựa vào ngữ cảnh trong đoạn thơ, khi nói về "trời tối trên đầu hè" và "nửa vầng trăng non."

b. Để xác định nghĩa của từ dựa vào ngữ cảnh, bạn cần:

• Xem xét từ đó xuất hiện trong câu hay đoạn văn nào.

• Phân tích ngữ cảnh xung quanh từ, cụ thể là các từ và câu trong đoạn văn.

• Xem xét mối liên quan giữa từ đó và ngữ cảnh xung quanh nó để suy ra nghĩa chính xác.

Trong trường hợp câu thơ trên, "non" được sử dụng trong ngữ cảnh của việc mô tả trời tối và "nửa vầng trăng," vì vậy, bạn có thể suy ra nghĩa của nó dựa trên cách nó liên quan đến vầng trăng và trạng thái của nó.

Câu 2: Đọc đoạn thơ sau:

Trái tim tôi trong một phút bỗng mềm đi,

Một nỗi gì lâng lâng như hạnh phúc.

Được âu yếm, được vuốt ve, đùm bọc,

Được âm thầm cất tiếng ca ru.

                          (Anh Ngọc, Một con mèo nằm ngủ trên ngực tôi)

a. Dựa vào ngữ cảnh, hãy xác định nghĩa của từ "mềm".

b. Đặt một câu có từ "mềm" được dùng với nghĩa trên.

Giải rút gọn:

a. Dựa vào ngữ cảnh, nghĩa của từ "mềm" ở đây là mềm lòng, tức là trái tim của người nói đang trở nên nhạy cảm, dễ cảm thông và yếu đuối. Điều này thể hiện trong cách tả trạng thái tâm trạng của người đó khi bỗng dưng trái tim trở nên nhẹ nhàng và cảm động, giống như khi trải qua một trạng thái hạnh phúc.

b. Câu có từ "mềm" được dùng với nghĩa trên: Trái tim của anh trở nên mềm mỏng khi thấy con mèo nằm ngủ trên ngực anh.

Câu 3: Đọc đoạn trích sau:

Quả tim cậu không phải lúc nào cũng ngoan ngoãn: trước kia nó quen được đi hoài đi mãi, bây giờ nó chỉ muốn mau đến đích. Có lúc trái tim cậu kể lể hàng giờ liền về nỗi nhớ nhung của nó; lúc khác nó lại xúc động trước cảnh mặt trời mọc trên sa mạc đến nỗi làm cậu phải khóc thầm. Tim cậu đập nhanh khi nó kể về kho báu, đập chậm hẳn khi cậu mơ màng lặng nhìn chân trời vô tận trên sa mạc. Nhưng nó không bao giờ câm nín, kể cả khi cậu và nhà luyện kim đan không nói với nhau một lời nào.

(Pao-lo Cau-ê-lô, Nhà giả kim)

a. Xác định nghĩa của từ "câm nín" trong đoạn văn trên.

 b. Dựa vào đâu em nhận ra nghĩa ấy của từ?

Giải rút gọn:

a. Nghĩa của từ "câm nín" trong đoạn văn là "không đập." Trong trường hợp này, nó chỉ ra rằng quả tim không bao giờ ngừng đập, ngay cả khi không có sự trao đổi từ người và nhà luyện kim Đan.

b. Em nhận ra nghĩa này dựa vào ngữ cảnh trong đoạn văn khi tác giả mô tả quả tim và cách nó đập trong các tình huống và trạng thái khác nhau.

Câu 4: Xác định nghĩa của các từ ngữ được in đậm trong các câu sau và giải thích cách xác định nghĩa của các từ ấy.

a. Cha ông ta đã mở mang vùng đất hoang này để trồng trọt, sinh sống từ rất lâu đời. Công lao khai khẩn ấy con cháu cần đời đời ghi nhớ.

b. Một mình chị ấy quán xuyến mọi việc trong gia đình từ dọn dẹp, nấu ăn đến đưa đón, dạy dỗ con cái.

c. Người vị tha luôn vì người khác, biết nghĩ cho người khác. Đây là một đức tính tốt. Trái với người vị tha là người vị kỉ.

d. Bây giờ tôi chẳng thiết tha với chuyện gì cả. Tôi chỉ tha thiết mong anh giải quyết cho trường hợp của tôi.

Giải rút gọn:

a. khai khẩn: Từ này có nghĩa là "làm cho đất hoang trở thành đất trồng trọt" hoặc "mở rộng, phát triển." Cách xác định nghĩa là dựa vào ngữ cảnh trong câu, trong đó tác giả nói về công lao mở mang vùng đất hoang để trồng trọt và sinh sống từ lâu đời.

b. quán xuyến: Từ này có nghĩa là "đảm đương, thực hiện mọi việc liên quan." Cách xác định nghĩa là dựa vào ngữ cảnh trong câu, trong đó tác giả miêu tả việc chị ấy đảm đương và quản lý mọi việc trong gia đình.

c. người vị kỷ: Từ này có nghĩa là "người ích kỷ, chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân." Cách xác định nghĩa là dựa vào ngữ cảnh trong câu, trong đó tác giả so sánh người vị tha và người vị kỷ để mô tả tính cách của họ.

d. thiết tha: Từ này có nghĩa là "đau lòng, lo lắng hoặc đang mong một điều gì đó một cách chân thành." Cách xác định nghĩa là dựa vào ngữ cảnh trong câu, trong đó tác giả diễn đạt sự lo lắng và mong muốn của mình.