VĂN BẢN: THĂNG LONG – ĐÔNG ĐÔ – HÀ NỘI: MỘT HẰNG SỐ VĂN HÓA VIỆT NAM

CHUẨN BỊ

Câu 1: Tìm hiểu lịch sử, ý nghĩa của các tên gọi "Thăng Long", "Đông Đô", "Hà Nội" và thông tin về nhà sử học Trần Quốc Vượng

Giải rút gọn:

• Thăng Long:

Tên gọi "Thăng Long" được hình thành vào năm 1010 khi vua đời Lý dời đô từ thành Hoa Lư đến thành Đại La (thành phố Hà Nội hiện nay). Tên này xuất phát từ sự kiện kỳ diệu khi có rồng vàng xuất hiện ở thuyền ngự của vua.

• Đông Đô:

Tên "Đông Đô" được sử dụng thay thế cho Thăng Long vào năm 1397. Nó xuất phát từ việc phó tướng Lê Hán Thương (tức Hồ Hán Thương) được bổ nhiệm coi phủ đô hộ, và Đông Đô trở thành tên gọi chính thức của thành phố Thăng Long.

• Hà Nội:

Tên "Hà Nội" được thiết lập trong thời đại Hán (202 TCN - 220 SCN) và được giải thích là "phía Bắc Sông Hoàng Hà." Trong lịch sử, tên này đã được sử dụng trong sách Mạnh Tử và sau đó được lựa chọn lại khi thành phố chuyển đô lị từ Làng Cầu Đơ.

• Nhà sử học Trần Quốc Vượng:

+ Trần Quốc Vượng là một nhà sử học, giáo sư, và nhà khảo cổ học nổi tiếng Việt Nam. Ông đã góp phần quan trọng vào lĩnh vực lịch sử khảo cổ học của Việt Nam.

+ Ông là người có niềm đam mê lớn với việc khám phá và nghiên cứu văn hóa cổ đại trên khắp thế giới, và đã viết nhiều bài viết và sách nghiên cứu về lịch sử và văn hóa Việt Nam.

+ Ông được tôn vinh và coi là một trong "tứ trụ" của ngôi nhà sử học Việt Nam hiện đại, bên cạnh Đinh Xuân Lâm, Phan Huy Lê và Hà Văn Tấn.

ĐỌC HIỂU

Câu 1: Văn hóa Hà Nội được hình thành dựa trên sự kết hợp của những yếu tố nào?

Giải rút gọn:

Văn hóa Hà Nội được hình thành thông qua sự kết hợp của các yếu tố sau đây:

• Trữ lượng folklore phong phú: Hà Nội thu thập và kết hợp nhiều di sản dân gian như ca dao, tục ngữ, dân ca, chèo, múa rối, truyện cổ ích và nhiều yếu tố văn hóa dân gian khác. Những phong tục và truyền thống này đã được tập hợp, chọn lọc và phát triển ở Hà Nội, tạo nên folklore đặc trưng của thành phố.

• Sinh hoạt văn hóa đa dạng: Hà Nội có nền văn hóa đa dạng với nhiều hoạt động văn hóa, tôn giáo và xã hội như các lễ hội truyền thống, lễ hội đua thuyền, đấu vật, hát hò, múa rối nước, và nhiều hoạt động văn hóa khác. Đây là những hoạt động quan trọng trong cuộc sống xã hội và văn hóa của Hà Nội.

• Kết hợp giữa văn hóa dân gian và văn hóa cung đình: Văn hóa dân gian ở Hà Nội không tồn tại cách biệt mà thường kết hợp và hòa hợp với văn hóa cung đình. Những yếu tố dân gian trở thành một phần của văn hóa "chính thống" và "sang trọng" của thành phố.

Tất cả những yếu tố này đã tạo nên một văn hóa độc đáo và đa dạng cho thành phố Hà Nội.

Câu 2: Điều gì đã tạo nên nếp sống thanh lịch của người Hà Nội?

Giải rút gọn:

Nếp sống thanh lịch của người Hà Nội được hình thành và định hình bởi những yếu tố sau:

• Truyền thống văn hóa giáo dục: Người Hà Nội có lịch sử lâu đời với nền văn hóa truyền thống và giáo dục chất lượng. Giáo dục và đạo đức luôn được coi trọng, tạo nên môi trường giáo dục tốt cho thế hệ trẻ.

• Tinh hoa dân tộc: Người Hà Nội thường được coi là tinh hoa dân tộc, kết hợp của những giá trị văn hóa từ cả bốn phương. Họ đề cao đạo đức lao động, làm việc siêng năng, tạo ra nghệ thuật và thủ công mỹ nghệ tinh xảo.

• Nhạy bén về chính trị và xã hội: Hà Nội là trung tâm chính trị của Việt Nam, và người dân ở đây thường rất nhạy bén về các vấn đề chính trị và xã hội. Họ thường tham gia tích cực trong các hoạt động xã hội và có sự quan tâm đặc biệt đến các vấn đề quốc gia.

TRẢ LỜI CÂU HỎI

Câu 1: Nhan đề của văn bản giúp người viết nêu bật được thông tin chính nào? Em hiểu thế nào là "hằng số văn hóa"?

Giải rút gọn:

• Nhan đề của văn bản giúp nêu bật thông tin chính là văn hóa Hà Nội và sự quan trọng của nó trong bối cảnh văn hóa Việt Nam.

• "Hằng số văn hóa" là những yếu tố văn hóa cố định và không thay đổi, có xu hướng tồn tại và định hình nền văn hóa của một dân tộc, và được thừa hưởng qua thế hệ. Đây là những đặc điểm cơ bản và không thay đổi trong lịch sử và tương lai, tạo nên sự đặc trưng của văn hóa của một dân tộc.

Câu 2: Đề tài của văn bản trên là gì? Em dựa vào đâu để xác định điều đó?

Giải rút gọn:

Đề tài của văn bản là "văn hóa Hà Nội." Em xác định điều này dựa vào nhan đề của văn bản, cũng như qua việc phân tích các thông tin và nội dung chính trong văn bản.

Câu 3: Trong từng phần, thông tin chính của văn bản Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội: một hằng số văn hóa Việt Nam đã được làm rõ qua những phương diện nào?

Giải rút gọn:

Trong từng phần của văn bản "Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội," thông tin chính về "một hằng số văn hóa Việt Nam" đã được làm rõ qua các phương diện sau:

• Phần 1: Sự hình thành văn hóa Hà Nội

+ Nội dung: Sử ký lịch sử của Hà Nội qua các triều đại và nhà nước dân tộc. Nó giúp làm rõ các yếu tố lịch sử và văn hóa đã dẫn đến sự hình thành văn hóa Hà Nội.

+ Hình thức: Sử dụng dấu ngoặc đơn để trú giải và giải nghĩa các từ ngữ khó hiểu, cùng với việc sử dụng số chú thích để cung cấp thêm thông tin.

• Phần 2: Nếp sống thanh lịch của người Hà Nội

+ Nội dung: Phần này trình bày những nguyên nhân giải thích về sự hình thành nếp sống thanh lịch của người Hà Nội. Nó sử dụng câu thơ, ca dao, tục ngữ và dấu ngoặc đơn để làm sáng tỏ các điểm quan trọng về nếp sống của người Hà Nội.

+ Hình thức: chữ in nghiêng; dấu ngoặc đơn.

Câu 4: Để giúp người đọc hiểu đặc điểm của "văn hóa Thăng Long - Hà Nội", tác giả đã huy động, kết nối thông tin lĩnh vực nào? Hãy chỉ ra biểu hiện cụ thể của các loại thông tin ấy (ví dụ: thông tin địa lí - "Hà Nội [...] là thủ đô tự nhiên của lưu vực sông Hồng, của miền Bắc Việt Nam")

Giải rút gọn:

• Lịch sử: Tác giả sử dụng thông tin về triều đình Lý Trần đưa việc thờ cúng các anh hùng dân tốc như Phù Đổng vào giữa phố phường và xóm trại ven đô, cùng với nhà nước dân tộc Lý - Trần - Lê nâng cao các lễ hội như đua thuyền, đấu vật, hất phết, tung còn, và phục trang sang trọng để thể hiện đặc điểm lịch sử của văn hóa Hà Nội.

• Địa lý: Tác giả đề cập đến vị trí địa lý của Hà Nội và miền Bắc Việt Nam như là trung tâm đầu não của cả nước. Điều này thể hiện sự quan trọng của vị trí địa lý của Hà Nội trong việc hình thành văn hóa và đặc điểm của người dân.

• Văn hóa và xã hội: Tác giả mô tả người Hà Nội như kết quả của tinh hoa bốn phương tụ hội, đua trí, đua tài, làm thợ giỏi và làm thầy cũng giỏi. Điều này thể hiện sự phong phú và đa dạng của văn hóa và xã hội Hà Nội, cũng như tính chất hòa hợp và đoan kết trong cuộc sống xã hội của họ.

Câu 5: Theo em, văn bản Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội: một hằng số văn hóa Việt Nam đã sử dụng phương thức thuyết minh kết hợp với những phương thức nào (biểu cảm, tự sự, nghị luận,..)? Hãy chỉ ra và phân tích mục đích của việc lồng ghép các yếu tố đó trong bài viết.

Giải rút gọn:

• Phương thức thuyết minh: Dùng để trình bày thông tin lịch sử và địa lý về Hà Nội và các yếu tố hình thành văn hóa Hà Nội. Phương thức này giúp truyền đạt kiến thức khách quan và cung cấp thông tin cơ bản để hiểu về văn hóa Thăng Long - Hà Nội.

• Phương thức tự sự: Bằng cách sử dụng ví dụ cụ thể và lời kể, tác giả đưa ra các sự kiện và câu chuyện lịch sử liên quan đến việc hình thành văn hóa Hà Nội. Điều này giúp làm cho thông tin trở nên thú vị và sinh động, tạo sự kết nối giữa người viết và độc giả.

• Phương thức nghị luận: Tác giả sử dụng phương thức này để đưa ra các luận điểm và chứng minh những quan điểm của mình về sự hình thành và đặc điểm của văn hóa Hà Nội. Nghị luận giúp thuyết phục độc giả về sự quan trọng và giá trị của văn hóa Thăng Long - Hà Nội trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.

Câu 6: Văn bản đã đem đến cho em những kiến thức nào mới? Em thích nhất đặc điểm nào của văn hóa Hà Nội được đề cập trong bài? Hãy nêu lên một số nét đặc sắc về văn hóa của vùng miền hoặc quê hương của em.

Giải rút gọn:

• Văn bản đã cung cấp cho em kiến thức về văn hóa Hà Nội và cách người Hà Nội phát triển nếp sống thanh lịch. Em thích nhất điểm mà văn bản nhấn mạnh, đó là người Hà Nội là sản phẩm của sự hội tụ của nhiều yếu tố văn hóa và là những người làm thợ và thầy giỏi.

• Về văn hóa quê hương Yên Bái của em, trong những dịp quan trọng như Tết hoặc lễ cưới truyền thống, người Mông Yên Bái thường biểu diễn âm nhạc và múa cùng nhạc khèn, thể hiện tinh thần chinh phục.