VĂN BẢN: AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?

TRƯỚC KHI ĐỌC 

CH1. Bạn có kỉ niệm gì với dòng sông mà bạn từng biết?

Đáp án chuẩn:

- Dòng sông tuổi thơ em là dải lụa xanh hiền hòa, uốn mình bao quanh làng nhỏ. Phải chăng vì thế mà xã có tên là Hương Thủy (Hà Tĩnh).

- Đó là những ngày cùng bạn bè bơi lội trên mặt nước, lúc ngồi buồn thả những chiếc thuyền giấy trôi theo dòng nước miên man không biết sẽ về đâu. 

CH2. Hãy chia sẻ ấn tượng của bạn về hình ảnh một dòng sông được tái hiện trong tác phẩm văn học hoặc các loại hình nghệ thuật khác ( âm thanh, hội họa, điện ảnh,...).

Đáp án chuẩn:

Hình ảnh sông Đà.

ĐỌC VĂN BẢN

CH1. Bạn có kỉ niệm gì với dòng sông mà bạn từng biết?

Đáp án chuẩn:

Ở thượng nguồn: sông Hương vừa mang vẻ đẹp phóng khoáng, man dại, bản lĩnh, tự do vừa thơ mộng, trữ tình

CH2. Nét độc đáo trong cách ví von, so sánh.

Đáp án chuẩn:

- Sông Hương được ví “như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”

=> Sông Hương phóng khoáng, tự nhiên như nó vốn có, chưa hề có bàn tay cải tạo của con người - một vẻ đẹp ít người biết đến của sông Hương. 

=> Sông Hương vùng thượng lưu toát lên vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, hoang dại, đầy cá tính. 

CH3. Hình ảnh sông Hương khi ra giữa đồng bằng và ở ngoại vi thành phố Huế.

Đáp án chuẩn:

- Sông Hương mang nét đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành "người mẹ phù sa" của vùng văn hóa xứ sở.

- Được ví như một người con gái đẹp, "nằm ngủ mơ màng" giữa cánh đồng hoa dại.

- Khi thức dậy, sông Hương đổi dòng liên tục, như một người con gái tìm kiếm tình yêu, chảy theo nhiều hướng khác nhau.

CH4. Hình ảnh sông Hương trong lòng thành phố Huế.

Đáp án chuẩn:

- Sông Hương vui tươi, không còn đổi dòng liên tục, kết hợp với cầu Tràng Tiền tạo nên vẻ đẹp thơ mộng cho Huế, như một bức tranh trăng nước.

- Sông Hương uốn nhẹ sang Cồn Hến, như một cô gái hài lòng với tình yêu của mình.

- Sông Hương nằm giữa lòng thành phố Huế, giữ được vẻ đẹp cổ kính, khác với sông Xen và sông Đa-nuýp.

- So với sông Nê-va chảy nhanh, sông Hương chảy chậm, gần như là một mặt hồ yên tĩnh khi qua thành phố.

CH5. Cách đối sánh để làm nổi bật nhịp chảy đặc biệt của sông Hương.

Đáp án chuẩn:

Đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế, có thể cảm nhận được bằng thị giác qua trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội rằm tháng Bảy...

CH6. Sự gắn bó của sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế.

Đáp án chuẩn:

- Sông Hương là nguồn cảm hứng không bao giờ vơi cạn cho thơ ca nhạc hoạ 

- Gắn với âm nhạc cổ điển xứ Huế: sông Hương là “một tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”; “điệu chảy lặng lờ” của dòng sông được nhà văn liên tưởng như “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế” làm sông Hương khác hẳn những con sông mà nhân vật “tôi” từng đặt chân đến khi sống xa xứ.

CH7. Sông Hương trong dòng chảy lịch sử.

Đáp án chuẩn:

- Sông Hương như người dũng sĩ “đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại”, “vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”.

- Sông Hương vừa là chứng nhân vừa là nạn nhân “lịch sử bi tráng của thế kỉ XX với máu của những cuộc khởi nghĩa”.

- Sông Hương là chủ nhân những “chiến công rung chuyển” trong cách mạng tháng Tám, mùa xuân Mậu Thân.

- Sông Hương đồng hành cùng dân tộc trong hai cuộc kháng chiến vĩ đại chống Pháp và chống Mĩ.

=> Sông Hương như một con người góp phần viết nên trang sử vẻ vang của xứ Huế nói riêng, của cả dân tộc nói chung.

CH 8. Sông Hương trong cảm hứng của các nhà thơ.

Đáp án chuẩn:

- Sông Hương tạo nên một “dòng thi ca” với sắc thái trữ tình đa dạng qua các tác phẩm của Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Du, Tố Hữu.

- Sông Hương phản ánh vẻ đẹp biến ảo và nhiều màu sắc của nền trời tây nam Huế, như một bức tranh của tạo hóa.

- Sông Hương còn chứa đựng vẻ đẹp “trầm mặc” khi lặng lẽ chảy dưới chân các rừng thông và lăng mộ vua chúa triều Nguyễn.

SAU KHI ĐỌC 

CH1. Những đặc tính tự nhiên nào của sông Hương đã được tác giả chú ý làm nổi bật trong văn bản? Hãy chỉ ra các đoạn tiêu biểu nói về từng đặc tính của sông Hương. 

Đáp án chuẩn:

- Sông Hương trở nên mềm mại, gợi cảm và đa cảm hơn:

  + Dòng chảy hiền hòa, chậm rãi và yên tĩnh như mặt hồ.

  + Diện mạo xinh đẹp, lộng lẫy với ánh hoa đăng.

  + Tâm hồn đa cảm: vui tươi ở Kim Long, hiền hòa qua cồn đảo, ngập ngừng ở Huế, sâu lắng đêm khuya, mơ màng khi rời xa và quyến luyến quay lại thành phố.

CH2. Với Ai đã đặt tên cho dòng sông?, tác giả đã nhìn sông Hương như con người có tính cách, tình cảm riêng, Hãy tìm trong đoạn trích một số chi tiết thể hiện điều đó và phân tích nét độc đáo của nghệ thuật so sánh, nhân hoá đã được nhà văn sử dụng.

Đáp án chuẩn:

- Sông Hương đã trải qua hai giai đoạn:

  + Như cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.

  + Như người tài nữ đánh đàn đêm khuya.

- Phân tích:

  + Sông Hương có đời sống phong phú, với nét thống nhất là chất nữ tính đậm.

  + Dù ở bất kỳ trạng thái nào, sông Hương vẫn thể hiện chất nữ tính, không chỉ vẻ ngoài hay tâm hồn mà còn trong đời sống tình cảm đa tình.

CH3. Trong cảm nhận của tác giả, sông Hương có sự gắn bó như thế nào với thành phố Huế? Phân tích một số hình ảnh, chi tiết làm rõ mối quan hệ đặc biệt này.

Đáp án chuẩn:

- Sông Hương từ thượng nguồn đến Huế:

+ Sông Hương “như một người gái đẹp nằm ngủ mơ màng...” được đánh thức bởi tiếng gọi của tình yêu, bắt đầu hành trình gian truân, “tìm kiếm có ý thức” đến với Huế, lần đầu đến với tình yêu một mặt rất e lệ, một mặt táo bạo chủ động “vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn”.

- Trong lòng Huế:

+ Sông Hương chỉ thuộc về một thành phố duy nhất, giống như người con gái chung thủy.

+ Sông Hương mang đến cho Huế một vẻ đẹp cổ xưa dân dã

+ Người con gái đắm say tình tứ khi bên người mình yêu, người con gái tài hoa “tài nữ đánh đàn trong đêm khuya”.

- Từ biệt Huế ra biển:

+ Như một người con gái lưu luyến, thủy chung từ biệt người yêu.

=> Tác giả chủ yếu cảm nhận vẻ đẹp sông Hương từ góc độ tình yêu khiến sông Hương hiện lên như một người con gái chung tình hết lòng vì tình yêu.

CH4. Trong văn bản, có hai phương diện đáng chú ý: những thông tin khách quan về sông Hương và cảm xúc của tác giả về con sông này. Theo bạn, nội dung nào nổi trội hơn? Cơ sở nào giúp bạn xác định như vậy?

Đáp án chuẩn:

- Cảm xúc của tác giả về sông Hương nổi bật qua:

  - Cái tôi uyên bác:

    + Vốn tri thức và sống phong phú giúp tác giả cảm nhận vẻ đẹp dòng sông từ nhiều góc độ.

  - Cái tôi tài hoa, tinh tế, lãng mạn:

    + Nhìn sông Hương với cái nhìn phát hiện, quan sát tinh tường, sức tưởng tượng phong phú.

    + Sông Hương hiện lên như một người con gái, với nhiều dáng vẻ và cảm xúc khác nhau.

    + Tài năng nghệ thuật của tác giả trong việc miêu tả vẻ đẹp sông Hương.

  - Cái tôi yêu sông Hương và quê hương:

    + Miêu tả sông Hương bằng tình yêu say đắm, hiểu nỗi niềm dòng sông và văn hóa Huế.

    + Tình yêu thiên nhiên và trách nhiệm công dân khiến tác giả tìm hiểu sâu sắc về sông Hương và quê hương.

CH5. Kiến thức văn hóa tổng hợp đã được tác giả huy động như thế nào khi viết bài tùy bút về sông Hương? Mục đích của việc huy động kiến thức đó là gì? 

Đáp án chuẩn:

* Vẻ đẹp địa lý của sông Hương:

  - Thượng nguồn: kỳ vĩ và dữ dội khi chảy qua đại ngàn Trường Sơn.

  - Qua núi rừng hiểm trở: trở nên dịu dàng, tinh túy, như “người mẹ phù sa”.

  - Giữa thành phố Huế: trở nên tĩnh lặng, lững lờ, phản chiếu bóng cầu Tràng Tiền.

  - Xuôi về Cồn Hến: mang vẻ đẹp huyền ảo, mơ màng.

* Sông Hương và thiên nhiên xứ Huế:

  - Vẻ đẹp biến chuyển theo thời gian và không gian.

  - Phản chiếu vẻ đẹp xứ Huế với các địa danh như Hòn Chén, Nguyệt Biều, Vọng Cảnh.

  - Tạo nên một mảng trời đầy sắc màu và văn hóa.

* Sông Hương và con người xứ Huế:

  - Gắn bó với thiên nhiên và con người.

  - Hiện lên qua màu sắc và sương khói, mang vẻ đẹp của người con gái Huế xưa.

* Vẻ đẹp lịch sử của sông Hương:

  - Là chứng nhân lịch sử với chất hùng tráng và trữ tình.

  - Từ nhánh sông nhỏ đến cây cối, chứa đựng dấu tích lịch sử.

* Vẻ đẹp văn hóa của sông Hương:

  - Sông Hương là dòng sông âm nhạc và thi ca.

  - Chạm tới linh hồn của dòng sông qua văn chương, nghệ thuật.

CH6. Nêu cảm nhận của bạn về ý nghĩa nhan đề bài tùy bút. Cách đặt nhan đề của tác giả có gì đáng chú ý?

Đáp án chuẩn:

- Nhan đề là câu hỏi của một nhà thơ Hà Nội khi ngắm nhìn vẻ đẹp của dòng sông Hương, dẫn dắt người đọc đến với cội nguồn tên gọi của dòng sông ấy. 

=> Nói lên những khát vọng, niềm tự hào của con người khi muốn mang cái đẹp, tiếng thơm để gây dựng, vun đắp cho văn hóa, lịch sử của xứ Huế, thể hiện được niềm biết ơn đối với những con người đã khai phá vùng đất này, bộc lộ niềm tự hào về vẻ đẹp của đất nước.

- Nhan đề đã khái quát được những nội dung, tư tưởng chủ đề của tác phẩm. 

CH7. Phân tích một số yếu tố nghệ thuật mà bạn cho là đặc sắc trong đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông?

Đáp án chuẩn:

- Sử dụng hình ảnh và ngôn ngữ phong phú, tinh tế để miêu tả cảnh quan tự nhiên của dòng sông. 

=> Người đọc có thể hình dung được cảnh quan đẹp đẽ của dòng sông.

- Sự kết hợp giữa thi văn và văn học để đưa ra các suy nghĩ về ý nghĩa sâu xa của việc đặt tên. 

=> Giúp tác phẩm trở nên đặc sắc và sâu sắc hơn.

- Cách sắp xếp và chia cắt câu khéo léo để tăng tính lôi cuốn cho đoạn trích, sử dụng câu dài và ngắn xen kẽ, tạo nên một nhịp điệu khác nhau. 

=> Giúp người đọc dễ dàng tiếp cận và hiểu được ý nghĩa của đoạn văn.

- Sự chuyển đổi giữa quan điểm cá nhân và chủ đề chung một cách khéo léo

=> Giúp người đọc hiểu rõ hơn về quan điểm của tác giả và tăng tính thuyết phục của đoạn văn.

- Ngoài ra, tác giả còn sử dụng nhiều biện pháp tu từ nghệ thuật như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ…

KẾT NỐI ĐỌC - VIẾT

CH1. Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một hình ảnh độc đáo được tác giả sử dụng để làm nổi bật nét riêng của sông Hương.. 

Đáp án chuẩn:

Hoàng Phủ Ngọc Tường là nhà văn với phong cách độc đáo trong thể bút ký và tùy bút. Lời văn của ông sang trọng, trữ tình và mang dấu ấn cái tôi uyên bác, tài hoa. Sông Hương hiện lên qua nhiều góc nhìn: địa lý, lịch sử, văn hóa và nghệ thuật. Ông mô tả sông Hương như một bản trường ca hùng vĩ của rừng già và cũng là hình ảnh dịu dàng giữa hoa đỗ quyên.

Hoàng Phủ Ngọc Tường viết tùy bút theo cách “mạch văn tràn chảy tùy theo cảm hứng,” đưa ra những liên tưởng bất ngờ. Sông Hương được so sánh như một cô gái Di-gan phóng khoáng và trở thành người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ Huế.

Sông Hương không chỉ là một dòng sông lịch sử và văn hóa mà còn là phần tâm linh của người Huế. Câu hỏi “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” gợi ra nhiều băn khoăn về sự bí ẩn của dòng sông, giúp người đọc hiểu sâu sắc hơn về quê hương và tự hào về Việt Nam.