VĂN BẢN: BÀI CA NGẤT NGƯỞNG

TRƯỚC KHI ĐỌC

CH1. Theo quan sát của bạn, hiện nay vấn đề "cá tính" được giới trẻ nhìn nhận như thế nào? 

Đáp án chuẩn:

- Cá tính được thể hiện trên nhiều phương diện như: ăn uống, trang phục,... 

- Tuy nhiên, hiện nay còn tồn tại phong cách ăn mặc thiếu văn hóa, bụi bặm, lập dị, hoặc quá hở hang khi ra đường, tới những nơi công cộng, công sở gây sự phản cảm, và đáng chú ý là phong cách này đang chiếm số lượng không nhỏ trong giới trẻ.

CH2. Nêu ý nghĩa của bạn khi nghe nhận xét về một người nào đó có "vị trí cao ngất ngưởng" và khi nghe đánh giá về một ai đó có "thái độ ngất ngưởng". Từ "ngất ngưởng" trong hai trường hợp trên có giống nhau không?

Đáp án chuẩn:

- Vị trí cao ngất ngưởng: một vị trí cao trong xã hội có quyền thế. 

- Thái độ ngất ngưởng: một thái độ ngang tàng, vượt thế tục của con người.

ĐỌC VĂN BẢN

CH1. Tự thuật của tác giả về hành trang cuộc đời mình: 

- "Ngất ngưởng" trên đường công danh; 

- "Ngất ngưởng" khi rời chốn quan trường.

Đáp án chuẩn:

- "Ngất ngưởng" trên đường công danh: chỉ sự thao lược, tài năng, phong cách ngạo nghễ khi làm quan của tác giả. 

- "Ngất ngưởng" khi rời chốn quan trường: chỉ sự ngang tàng của ông khi làm dân thường. 

CH2. Thái độ, cảm xúc của tác giả khi "tổng kết" về cuộc đời mình.

Đáp án chuẩn:

- Giọng điệu tự thuật khảng khái, đầy cá tính

- Ông ý thức được rõ ràng tài năng, phong cách sống của bản thân

- Ông tự hào vì có cuộc sống hoạt động tích cực trong xã hội

- Ông tự hào vì dám sống cho mình, bỏ qua sự gò bó của lễ và danh giáo

SAU KHI ĐỌC

CH1. Liệt kê những từ ngữ mang tính chất tự xưng của tác giả trong bài hát nói. Những từ ngữ ấy đã thể hiện được điều gì về phong cách, tư tưởng của Nguyễn Công Trứ khi tự nhìn nhận về mình?

Đáp án chuẩn:

- Các từ, cụm từ mang tính chất tự xưng: Ông Hi Văn tài bộ, tay ngất ngưởng, ông ngất ngưởng, phường Hàn Ph

- Những cách tự xưng này đã góp phần thể hiện cái ngất ngưởng, thái độ tự tôn, sự ngông ngạo của Nguyễn Công Trứ

CH2. Căn cứ vào mạch ý của bài thơ, có thể chia bố cục tác phẩm thành mấy phần? Nêu ý chính của mỗi phần.

Đáp án chuẩn:

- Phần 1 (6 câu thơ đầu): quan điểm sống ngất ngưởng khi làm quan

- Phần 2 (10 câu thơ tiếp): quan niệm sống ngất ngưởng khi về hưu

- Phần 3 (còn lại): quãng đời khi cáo quan về hưu

CH3. Tra từ điển và chỉ ra những nét nghĩa khác nhau của từ "ngất ngưởng". Căn cứ vào mạch ý của văn bản để xác định ý nghĩa của từ này ở từng trường hợp xuất hiện.

Đáp án chuẩn:

- "Thao lược đã nên tay ngất ngưởng":

  + Thể hiện sự hiên ngang và phong thái đĩnh đạc của tác giả trong quan trường, làm chủ tình thế bằng tài năng.

- "Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng":

  + Thể hiện sự tự do, phóng khoáng và cuộc sống tự tại, rời xa thị phi của triều đình để tận hưởng cuộc sống bình thường.

- "Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng":

  + Cá tính của ông khiến mọi người ngước nhìn, thể hiện sự phô trương và tự do nhưng vẫn giữ được đạo nghĩa quân thần.

CH4. Thái độ sống, phong cách sống "ngất ngưởng" đã được tác giả thể hiện ở những phương diện, khía cạnh cụ thể nào? Suy nghĩ của bạn về cách lựa chọn lối sống, cách ứng xử cũng như cá tính của tác giả.

Đáp án chuẩn:

- Khi làm quan: con người sinh ra do "ý của trời đất", nên phải có trách nhiệm, phải gánh vác việc đời. 

- Quan niệm sống ngất ngưởng khi về hưu: tự tin đặt mình sánh với “thái thượng”, tức sống ung dung tự tại, không quan tâm đến chuyện khen chê được mất của thế gian.

=> Quan niệm sống kì lạ khác thường mang đậm dấu ấn riêng của tác giả.

CH5. Nêu nhận xét về phong cách ngôn ngữ của tác giả thể hiện trong bài hát nói (chú ý các phương diện: cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh; các biện pháp tu từ; vần và nhịp điệu).

Đáp án chuẩn:

- Ngôn ngữ hát nói rất đa dạng về nhạc điệu và màu sắc, nhà thơ khai thác tối đa sức biểu hiện của tiếng Việt trong câu thơ quốc âm.

- Nguyễn Công Trứ sáng tạo nhiều câu thơ mang tính định nghĩa về chính bản thân.

- Ngôn ngữ thơ Nguyễn Công Trứ thể hiện đa dạng cá tính của ông: cứng rắn, vui nhộn, tâm tình, buồn rầu.

CH6. Trình bày suy nghĩ của bạn về sự hội tụ những yếu tố đối lập trong phong cách hành xử của Nguyễn Công Trứ được thể hiện ở bài hát nói. Ngoài chủ đề chính, Bài ca ngất ngưởng còn có chủ đề nào khác?

Đáp án chuẩn:

- Những yếu tố đối lập:

+ Con người dốc lòng dốc sức phụng sự quốc gia nhưng vẫn chăm chút cho đời sống cá nhân cá tính.

+ Quyết liệt, cương nghị, nhưng vẫn hào hoa phong nhã.

+ Nghiêm trang, cẩn trọng, chu toàn nhưng vẫn cười cợt, dí dỏm, hài hước.

- Bài ca ngất ngưởng tập trung vào ba chủ đề chính: chí nam nhi, triết lí sống nhàn, thế thái nhân tình đen bạc.

CH7. Theo bạn, hình ảnh con người nhà Nho nhập thế - hành đạo và hình ảnh con người phóng túng - tài tử trong bài thơ có tạo nên sự đối lập về nhân cách không? Vì sao?

Đáp án chuẩn:

- Sự kết hợp giữa hình ảnh nhà Nho nhập thế và con người phóng túng khẳng định khí khái của một người nam tử.

- Nhà Nho nhập thế hòa mình vào thế sự, giúp đỡ và tận hưởng cuộc sống với kiến thức uyên thâm.

- Hình ảnh con người phóng túng – tài tử là một phần của nhà Nho nhập thế, họ sống tự do, phóng khoáng nhưng vẫn giữ kiến thức và giúp đỡ người khác.

KẾT NỐI ĐỌC - VIẾT

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) bàn về cách ứng xử trước sự được mất, khen chê, may rủi,... mà tác giả đã thể hiện trong Bài ca ngất ngưởng. 

Đáp án chuẩn:

Trong chúng ta khi sinh ra cũng đều phải học hỏi rất nhiều kiến thức trong cuộc sống để hoàn thiện mình trong mọi mặt. Trong đó, cách ứng xử là điều vô cùng quan trọng, nó thể hiện con người chúng ta có phải là người có tri thức, được người khác tôn trọng và kính nể cũng do cách cư xử của con người mà ra. Cách cư xử được thể hiện ra bên ngoài bằng những lời nói hành động, cử chỉ, thái độ của chúng ta với những người xung quanh. Nó thể hiện hành vi trong giao tiếp. Thông qua cách cư xử trong giao tiếp con người ta có thể đoán được tính cách, đạo đức lối sống của một con người. Từ đó, có thể có những cái nhìn thiện cảm hoặc không thiện cảm với một ai đó. Cách ứng xử khôn khéo hòa nhã, sẽ được nhiều người yêu quý, kính nể tôn trọng. Trong công việc làm ăn kinh doanh bạn dễ dàng thiết lập được các quan hệ tốt với đối tác. Trong cuộc sống bạn dễ dàng tạo mối quan hệ thân thiết với những người xung quanh mình, tạo được uy tín, tiếng nói riêng. Trong học tập khi bạn biết cách cư xử, thì được bạn bè nể phục yêu mến. Giỏi mà không kiêu căng tự phụ, biết giúp đỡ bạn bè cùng tiến bộ, đó mới là điều đáng trân trọng. Trong xã hội rất nhiều người thiếu may mắn hơn chúng ta, cần sự giúp đỡ của chúng ta. Nhiều người gặp hoàn cảnh khó khăn bần cùng phải đi ăn xin, ăn mày sống cảnh lang thang đầu đường, nhưng không ít nhà hảo tâm đã giúp đỡ họ tạo cho họ những mái nhà chung, những nơi che nắng che mưa, tạo công ăn việc làm cho họ.