THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT. SẮC THÁI NGHĨA CỦA TỪ NGỮ

Câu 1: Tìm một từ đồng nghĩa với từ ngút ngát trong khổ thơ dưới đây và cho biết vì sao từ ngút ngát phù hợp hơn trong văn cảnh này.

Sông Gâm đôi bờ trắng cát

Đả ngồi dưới bến trông nhau

Non Thần hình như trẻ lại

Xanh lên ngút ngát một màu.

(Mai Liễu)

Đáp án chuẩn:

- Từ đồng nghĩa: ngút ngàn, bạt ngàn, mênh mông.

- Vì từ lột tả được màu sắc xanh trải dài, bất tận, vượt qua khỏi tầm mắt với mức độ cao nhất.

Câu 2: Tìm các từ trong khổ thơ dưới đây đồng nghĩa với từ đỏ. Sắc thái nghĩa của các từ ấy khác nhau thế nào? Vì sao đó là những từ phù hợp nhất để miêu tả sự vật?

Thủng cắp bên hông, nón đội đầu,

Khuyên vàng, yếm thắm, áo the nâu,

Trông u chẳng khác thời con gái

Mắt sáng, môi hồng, má đỏ au.

(Đoàn Văn Cừ)

Đáp án chuẩn:

- Các từ đồng nghĩa: 

+ Thắm: màu đậm và tươi.

+ Hồng: màu đỏ nhạt và tươi.

+ Đỏ au: màu đỏ tươi, trông thích mắt.

- Màu đỏ thắm đậm hơn màu đỏ au.

- Vì nó mang ý nghĩa, sắc thái liên quan đến sự vật đó.

Câu 3: Tìm các từ láy trong khổ thơ dưới đây. Chỉ ra nghĩa của mỗi từ láy tìm được. Nêu tác dụng của việc sử dụng các từ láy đó đối với sự thể hiện tâm trạng của tác giả.

Mỗi lần nắng mới hắt bên song,

Xao xác, gà trưa gáy não nùng,

Lòng rượi buồn theo thời dĩ vãng,

Chập chờn sống lại những ngày không.

(Lưu Trọng Lư)

Đáp án chuẩn:

Các từ láy:

• Xao xác: gợi tả tiếng động liên tục làm xao động không gian vắng lặng.
• Não nùng: diễn tả sự buồn đau tê tái và day dứt.
• Chập chờn: chỉ trạng thái nửa ngủ nửa thức, nửa tỉnh nửa mê, khi ẩn khi hiện.

Tác dụng: Miêu tả và nhấn mạnh vẻ đẹp phong cảnh, đồng thời làm sâu sắc tâm trạng của tác giả.

Câu 4: Viết một đoạn văn (khoảng 5 – 7 dòng) về sắc thái nghĩa của từ rượi buồn (buồn rượi) trong bài thơ Nắng mới của Lưu Trọng Lư và sự phù hợp của từ đó đối với yêu cầu diễn tả tâm trạng của tác giả so với một số từ đồng nghĩa.

Đáp án chuẩn:

Từ "rượi buồn" miêu tả trạng thái buồn ủ rũ. Trong bài thơ "Nắng mới," Lưu Trọng Lư dùng từ này để bộc lộ cảm xúc buồn bã khi nhớ về quá khứ vô tư, có mẹ, chưa phải lo lắng. Từ "rượi buồn" gợi lên cảm xúc buồn man mác và nỗi nhớ về quá khứ và mẹ.