VĂN BẢN: CẦU HIỀN CHIẾU

TRƯỚC KHI ĐỌC 

CH1. Có không ít câu chuyện thú vị về việc vua chúa hay lãnh đạo đất nước muốn chiêu mộ hiền tài ra gánh vác trọng trách quốc gia. Hãy chia sẻ một câu chuyện mà bạn biết.

Tham khảo:

Chuyện về vua Quang Trung (Nguyễn Huệ). Sau khi lên ngôi sau giai đoạn đất nước bị chia cắt ngổn ngang, nguyên khí quốc gia bị suy yếu kiệt quệ. Trong hoàn cảnh đó, nhà vua ý thức được sự cấp thiết phải chiêu mộ hiền tài để xây dựng lại đất nước sau chiến tranh. Trước tình hình đó, Ngô Thì Nhậm – một thân tín của vua Quang Trung đã thay mặt ông soạn “Chiếu cầu hiền” để thể hiện tinh thần quyết tâm vực lại giang sơn của một nhà lãnh đạo tài giỏi, anh minh.

CH2. Trong công cuộc xây dựng đất nước, việc trọng dụng người tài có ý nghĩa như thế nào?

Tham khảo:

Người tài có ý nghĩa lớn trong công cuộc xây dựng đất nước bởi vì nó mang lại sự phát triển, nâng cao sản xuất, khai thác tiềm năng, đổi mới và tiến bộ, cũng như tạo động lực cho sự phát triển cá nhân và đất nước. Bởi Bác Hồ đã từng nói “người có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”. Một đất nước được lãnh đạo bởi những người tài giỏi, sáng suốt là một đất nước vững mạnh. Một dân tộc đi theo những người lãnh đạo tài giỏi là một dân tộc mạnh. 

ĐỌC VĂN BẢN

CH1. Phần 1: Nêu vấn đề gì?

Trả lời:

Thực trang đất nước lúc bấy giờ đang gặp nguy hiểm. Đó là khi có người tài nhưng lại không muốn góp sức vì dân, vì nước, luôn thích cuộc sống ở ẩn, an nhàn, tản mạn, ngâm thơ, ngày qua ngày sống trong sự nhàn hạ. Họ tránh xa thế sự, không quan tâm đến triều đình, nhà vua và vận mệnh quốc gia, chìm đắm trong cuộc sống nhàn hạ, thỏa mãn sở thích cá nhân.

CH2. Dự đoán: Việc nêu thực trạng "trốn tránh việc đời" của kẻ sĩ dẫn đến ý gì sẽ được trình bày ở phần 3?

Trả lời:

Dẫn đến hậu quả khôn lường cho đất nước, vì không có người tài giúp vưa. Quân ngoại xâm lăm le chiếm nước, tham quan lộng hành và người dân phải chịu cảnh cơ cực, khổ sở. 

CH3. Nhận xét về lí lẽ được sử dụng.

Trả lời:

Tác giả khẳng định mối quan hệ khăng khít giữa hiền tài và thiên tử. Nếu không theo thiên tử là họ đang trái lại với ý trời, với tư tưởng trung quân ái quốc mà họ vẫn tôn thờ. Nêu nên tình cảnh của đất nước, triều đại như một cách nhấn mạnh lại lần nữa sự cấp thiết phải ổn định triều cương, trấn chỉnh lại quan lại, cần thiết phải có người tài ra giúp vua dựng nước.

CH 4. Giữa lí lẽ trình bày ở các phần trước với kế hoạch thực thi được nêu ở phần 4 có mối liên hệ như thế nào?

Trả lời:

Nếu phần trước là lời kể nể, phát súng đầu tiên để đánh vào nhận thức, tư tưởng của những người tài thì phần lý lẽ sau như một lời chốt lại, khẳng định rằng họ sẽ ra giúp sức cho vua, cho đất nước. Việc vạch rõ kế hoạch thực hiện cho thấy sự chuẩn bị kỹ lưỡng, cẩn thận, tỉ mỉ của vua quan triều Tây Sơn về việc chiêu mộ hiền tài, họ coi đây là một việc cấp bách, cần phải tiến hành ngay để ổn định nền chính trị của nước nhà.

CH5. Ý nghĩa của lời khuyến dụ.

Trả lời:

Lời khuyến dụ một lần nữa khẳng định xây dựng đất nước không chỉ là của nhà vua mà nó cần phải có sự góp sức của người tài, của hiền thần. Đó vừa là đặc ân, vừa là nghĩa vụ đối với đất nước của những người tài, bởi vậy họ không có quyền được khước từ nó bởi đây là nghĩa vụ của mỗi người dân đối với đất nước.

SAU KHI ĐỌC

CH1. Cầu hiền chiếu được ban bố với lí do và mục đích gì?

Trả lời:

CH2. Văn bản hướng tới đối tượng nào trong xã hội lúc bấy giờ? Khi vâng mệnh vua Quang Trung soạn chiếu này, Ngô Thị Nhậm đổi điện với những khó khăn gì trong việc thuyết phục các đối tượng đó ra gánh vác việc nước?

Trả lời:

- Đối tượng: các văn thân, sĩ phu yêu nước, những người có tài, nhưng chưa đến thời, những người đã từng làm quan cho triều cũ đang sống cuộc sống ở ẩn. 

 - Ngô Thì Nhậm đối diện với nhiều khó khăn trong việc thuyết phục các đối tượng đó ra gánh vác việc nước bởi:

+ Bản thân sỹ tử có tài đã không còn tin vào triều đình, vào chế độ

+ Họ thích cuộc sống an nhàn, ngày 3 bữa câu cá, ngâm thơ, một cuộc sống nhàn tản thỏa mãn sở thích cá nhân, rời xa thời cuộc

+ Nhiều người thuộc triều đại cũ, e ngại việc ra là quan cho triều đại mới 

+ Một bộ phận thì không ủng hộ chính quyền mới hiện nay đang rình rập phá hoại

→ Tất cả những lý do đó đã tạo nên một sự tổn thất nghiêm trọng về nguyên khí của quốc gia tại thời điểm đó.

CH3. Văn bản có mấy phần? Phân tích mối quan hệ giữa nội dung các phần.

Trả lời:

- Văn bản gồm có 3 phần:

 - Nội dung chặt chẽ, bổ sung và hỗ trợ nhau nhằm thực hiện mục tiêu chung của tác phẩm là chiêu mộ người tài. Đây là biểu hiện chung của một áng văn nghị luận với lập luận chặt chẽ, lý lẽ sắc bén nhằm làm nổi bật mục đích muốn truyền tải.

CH4. Nghệ thuật lập luận thể hiện như thế nào qua việc dùng lí lẽ và bằng chứng, phối hợp với các yếu tổ biểu cảm, thuyết minh?

Tham khảo:

Nghệ thuật lập luận được thể hiện qua việc sử dụng những lí lẽ, bằng chứng vô cùng xác đáng về thời cuộc, hoàn cảnh của đất nước: sau chiến tranh, nguyên khí quốc gia kiệt quệ, triều đình hỗn loạn, lòng người hoang mang… những người hiền tài thì sống ẩn dật, lánh xa sự đời, bỏ mặc đất nước trong hoàn cảnh nguy nan… 

Nhưng bên cạnh lời đanh thép, cứng cáp ấy ta vẫn bắt gặp những câu hỏi tu từ đậm chất biểu cảm như “Hay trẫm ít đức không đáng để phò tá chăng? Hay đang thời đổ nát chưa thể ra phụng sự vương hầu chăng?...” Như một nỗi niềm giãi bày, một sự trải lòng của chính nhà vua, thay vì việc đổ lỗi cho người tài, ông nhận sự nhượng bộ về mình. 

CH5. Theo bạn, điều gì tạo nên sức thuyết phục của Cầu hiền chiếu?

Tham khảo:

Là lập luận chặt chẽ, lý lẽ đanh thép, dẫn chứng thuyết phục với mục đích rõ ràng, sâu sắc. Đây là tác phẩm tiêu biểu cho của thể loại văn chính luận, phản ánh triệt để tâm tư, nguyện vọng của người viết bằng lối viết nghị luận sắc sảo từ bố cục, lập luận cho đến ngôn ngữ đều làm nổi bật lên tư tưởng của người viết. Mang giá trị lịch sử và dăn dạy con người đến tận bây giờ. 

CH6. Viết Cầu hiền chiếu trong một hoàn cảnh hết sức đặc biệt, tác giả đã gửi gắm khát vọng lớn lao nào đổi với đất nước?

Tham khảo:

Đất nước vừa trải qua chiến tranh, triều đình mới thành lập, nền móng chưa vững, nguyên khí quốc gia kiệt quệ… Trước tình hình đó, đòi hỏi phải có người tài đứng ra cùng vua dựng nước và giữ nước. Bởi vậy, Ngô Thì Nhậm đã thay mặt vua Quang Trung viết Cầu hiền chiếu để chiêu mộ hiền tài khắp cả nước, ra sức vì nước, vì dân. Qua đó, ta thấy được tấm lòng tận trung với nước, hiếu với dân của Ngô Thì Nhậm cùng mong muốn đất nước được phồn thịnh, nhân nhân được ấm lo hạnh phúc của một hiền thần, hết lòng vì nước, vì dân.

KẾT NỐI ĐỌC - VIẾT

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) nêu suy nghĩ của bạn về luận điểm: Người có tài cán phát huy tài năng của mình để đóng góp cho cộng đồng.

Tham khảo:

 *Gợi ý : học sinh tự trình bày lại theo văn phong của mình 

- Việc góp phần vào cộng đồng bằng tài năng có thể diễn ra ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Từ đó góp phần chung tay phát triển một xã hội toàn diện và lành mạnh

- Tuy nhiên, việc phát huy tài năng không chỉ đòi hỏi kiến thức và kỹ năng cá nhân mà còn đòi hỏi lòng tự trọng và ý thức trách nhiệm. Người có tài năng cần nhận thức rằng họ có một vai trò quan trọng trong việc xây dựng cộng đồng và phải chuẩn bị thật tốt để đáp ứng yêu cầu của nhiệm vụ đó.