BÀI 5: HỆ QUẢ ĐỊA LÍ CÁC CHUYỂN ĐỘNG CỦA TRÁI ĐẤT 

Mở đầu

Câu hỏi: Trong hệ Mặt Trời, Trái Đất không ngừng vận động, trong đó có chuyển động tự quay quanh trục và quay quanh Mặt Trời. Các chuyển động này tạo ra những hệ quả địa lí vô cùng quan trọng đối với thiên nhiên và cuộc sống con người. Đó là những hệ quả nào? Tại sao lại có những hệ quả đó?

Đáp án chuẩn

- Hệ quả địa lí của chuyển động tụ quay quanh trục

- Hệ quả địa lí do chuyển động quanh mặt trời

Hình thành kiến thức mới

Câu 1: Dựa vào hình 5.1 và kiến thức đã học, hãy trình bày đặc điểm chuyển động tự quay quanh trục của Trái Đất (chiều tự quay, độ nghiêng của trục, chu kì tự quay,...). 

Đáp án chuẩn

- Trái Đất tự quay quanh trục nghiêng 66°33' so với mặt phẳng quỹ đạo chuyển động quanh Mặt Trời.

- Quay theo hướng từ tây sang đông.

- Thời gian tự quay một vòng quanh trục là 24 giờ (một ngày đêm).

Câu 2: Đọc thông tin trong mục a và quan sát hình 5.1, Đáp án chuẩn các câu hỏi sau:

- Tại sao có sự luân phiên ngày đêm trên Trái Đất?

- Nếu Trái Đất chỉ chuyên động quanh Mặt Trời mà không tự quay quanh trục thì trên Trái Đất hiện tượng ngày đêm sẽ diễn ra như thế nào?

Đáp án chuẩn

- Sự luân phiên ngày đêm: Trái Đất có hình cầu, nên Mặt Trời chỉ chiếu sáng một nửa bề mặt, sinh ra ngày và đêm. Quá trình tự quay quanh trục khiến mọi nơi trên bề mặt lần lượt được chiếu sáng và chìm trong bóng tối.

- Nếu Trái Đất chỉ chuyển động quanh Mặt Trời mà không tự quay quanh trục, ngày và đêm vẫn xảy ra, nhưng độ dài một ngày - đêm sẽ bằng 1 năm.

Câu 3: Dựa vào thông tin trong mục b và quan sát hình 5.2, hãy cho biết:

- Tại sao các địa điểm nằm trên các kinh tuyến khác nhau lại có giờ địa phương khác nhau?

- Những nước nào có cùng giờ với Việt Nam?

Đáp án chuẩn: 

- Các địa điểm trên các kinh tuyến khác nhau có giờ địa phương khác nhau vì Trái Đất quay từ tây sang đông, khiến Mặt Trời ở các độ cao khác nhau tại các kinh tuyến khác nhau.

- Các nước có cùng giờ với Việt Nam: Thái Lan, Lào, Campuchia, Indonesia.

Câu 4: Dựa vào hình 5.3 và kiến thức đã học, mô tả chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời (quỹ đạo, hướng chuyên động, hướng và độ nghiêng của trục Trái Đât, thời gian hoàn thành một vòng chuyển động).

Đáp án chuẩn

- Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời theo hướng từ Tây sang Đông trên quỹ đạo hình elíp gần tròn.

- Một vòng quanh Mặt Trời mất 365 ngày và 6 giờ.

- Trong quá trình chuyển động, trục Trái Đất giữ nguyên độ nghiêng 66°33′ và hướng nghiêng không đổi.

Câu 5:Dựa vào thông tin và hình 5.4 trong mục a, giải thích hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau ở hai bán cầu?

Đáp án chuẩn 

Ở Xích đạo, quanh năm có độ dài ngày và đêm bằng nhau, càng xa Xích đạo sự chênh lệch thời gian giữa ngày và đêm càng lớn. Riêng ở hai cực có sáu tháng ngày, sáu tháng đêm.

Câu 6: Dựa vào thông tin trong mục b và hình 5.3, hãy trình bày hiện tượng mùa diễn ra ở bán Bắc

Đáp án chuẩn 

- Ngày 22 tháng 6: Bán cầu Bắc mùa nóng, bán cầu Nam mùa lạnh. Bán cầu Bắc nghiêng về phía Mặt Trời, nhận nhiều ánh sáng và nhiệt.

- Ngày 22 tháng 12: Bán cầu Bắc mùa lạnh, bán cầu Nam mùa nóng. Bán cầu Nam nghiêng về phía Mặt Trời, nhận nhiều ánh sáng và nhiệt.

Luyện tập

Câu 1: Ngày và giờ ở Mê-hi-cô là bao nhiêu khi Việt Nam là 7 giờ sáng ngày 1-1-2022?

Đáp án chuẩn

Ngày và giờ ở Mê-hi-cô là 18 giờ ngày 1-1-2022 khi Việt Nam là 7 giờ sáng ngày 1-1-2022.

Câu 2: Hiện tượng chênh lệch độ dài ngày, đêm diễn ra như thế nào ở các vùng nhiệt đới, ôn đới và hàn đới?

Đáp án chuẩn

- Ở các vĩ độ khác nhau, sự chênh lệch độ dài ngày và đêm càng rõ rệt khi xa xích đạo, đặc biệt gần hai cực.

- Tại đường xích đạo, ngày và đêm dài bằng nhau quanh năm.

- Ở vĩ độ cao, chênh lệch độ dài ngày - đêm lớn, từ 66°33’ đến cực có ngày hoặc đêm dài 24 giờ.

Câu 3: Hãy cho biết nguyên nhân sinh ra mùa trên Trái Đất. Hiện tượng mùa khác nhau như thê nào ở các vùng nhiệt đới, ôn đới và hàn đới?

Đáp án chuẩn

- Các mùa hình thành do Trái Đất nghiêng 66°33' so với mặt phẳng quỹ đạo và chuyển động quanh Mặt Trời, làm thay đổi góc chiếu và thời gian nhận ánh sáng mặt trời trong năm.

- Mùa diễn ra ngược nhau giữa bán cầu Bắc và Nam. Bốn mùa rõ nhất ở vùng ôn đới, hai mùa ít rõ hơn ở vùng nhiệt đới, và một mùa lạnh kéo dài ở vùng hàn đới.

Vận dụng

Chọn một trong hai nhiệm vụ sau:

Câu 1: Giải thích tại sao người hâm mộ bóng đá ở Việt Nam, muốn theo dõi trực tiếp các trận bóng của giải ngoại hạng Anh thường phải thức đêm đê xem, trong khi thực tế các trận bóng bên Anh thường được bắt đầu vào buổi chiều.

Đáp án chuẩn

Người hâm mộ bóng đá ở Việt Nam thường phải thức đêm để xem trực tiếp các trận giải ngoại hạng Anh vì múi giờ của Anh và Việt Nam khác nhau, với các trận bóng ở Anh thường bắt đầu vào buổi chiều.

Câu 2: Giải thích câu tục ngữ:

Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, 

Ngày tháng mười chưa cười đã tối.

Câu tục ngữ đó đúng với những khu vực nào trên Trái Đất?

Đáp án chuẩn

- Tháng 5 là mùa hè ở Việt Nam (bán cầu Bắc), bán cầu Bắc nghiêng về phía Mặt Trời, Mặt Trời di chuyển từ chí tuyến Bắc xuống Xích đạo, nên ngày dài hơn đêm.

- Tháng 10 là mùa đông ở Việt Nam (bán cầu Bắc), bán cầu Nam nghiêng về phía Mặt Trời, Mặt Trời di chuyển từ chí tuyến Nam xuống Xích đạo, nên ngày ngắn hơn đêm.