BÀI 19 : QUY MÔ DÂN SỐ, GIA TĂNG DÂN SỐ VÀ CƠ CẤU DÂN SỐ TRÊN THẾ GIỚI 

Mở đầu

Câu hỏi: Gia tăng dân số thế giới diễn ra như thế nào? Cơ cấu dân số thường đề cập đến những yếu tố nào?

Đáp án chuẩn

  - Quy mô dân số thế giới không ngừng tăng lên. Quá trình phát triển đó diễn ra khác nhau ở các nơi trên thế giới

  - Cơ cấu dân số thường đề cập đến những yếu tố:

• Cơ cấu sinh học
• Cơ cấu xã hội

Hình thành kiến thức mới

Câu 1: Dựa vào thông tin trong mục 1 và bảng 19, hãy trình bày đặc điểm và tình hình phát triển dân số trên thế giới.

Đáp án chuẩn

Từ giữa thế kỷ XX, dân số thế giới tăng nhanh (bùng nổ dân số) nhưng gần đây đã chậm lại. Năm 2020, dân số đạt khoảng 7,8 tỉ người, với sự biến động khác nhau giữa các khu vực và quốc gia.

Câu 2: Dựa vào thông tin trong mục a, hãy cho biết thế nào là gia tăng dân số tự nhiên.

Đáp án chuẩn

Gia tăng tự nhiên là sự gia tăng trong dân số sinh tự nhiên, hoặc bắt nguồn từ tỷ lệ sinh cao, tỷ lệ tử thấp, hay tổng hợp cả hai yếu tố. 

Câu 3: Dựa vào thông tin trong mục b, hãy cho biết thế nào là gia tăng dân số cơ học.

Đáp án chuẩn

Gia tăng dân số cơ học là chênh lệch giữa tỉ suất nhập cư và xuất cư. Ở các nước phát triển, tỉ suất nhập cư thường lớn hơn xuất cư, trong khi ở các nước đang phát triển, tỉ suất xuất cư thường lớn hơn nhập cư. Gia tăng dân số cơ học không ảnh hưởng toàn cầu nhưng quan trọng đối với từng khu vực và quốc gia.

Câu 4: Dựa vào thông tin trong mục c, hãy trình bày khái niệm về gia tăng dân số thực tế.

Đáp án chuẩn

Gia tăng dân số thực tế là tổng của gia tăng dân số tự nhiên và gia tăng dân số cơ học (đơn vị tinh là %). Đây là thước đo phản ánh đầy đủ về sự gia tăng dân số. Tuy nhiên, giữa hai bộ phận tạo nên gia tăng dân số thực tế thì gia tăng dân số tự nhiên vẫn là động lực phát triển dân số.

Câu 5: Dựa vào thông tin trong mục d, hãy phân tích các nhân tố tác động đến gia tăng dân số.

Đáp án chuẩn

Câu 6: Đọc thông tin trong mục a, hãy trình bày cơ cầu dân số theo giới tính và cơ cấu dân số theo tuổi.

Đáp án chuẩn

* Cơ cấu dân số theo giới tính:

  - Biểu thị bằng tỉ lệ giới tính (tỉ lệ nam/nữ) hoặc tỉ số giới tính (số nam trên 100 nữ).

  - Thay đổi theo thời gian và khác nhau giữa các khu vực, phụ thuộc vào chiến tranh, phát triển kinh tế, và quan niệm xã hội.

  - Ảnh hưởng đến phân bố sản xuất, đời sống xã hội, và chiến lược phát triển.

* Cơ cấu dân số theo tuổi:

  - Biểu thị tỉ lệ dân số theo các nhóm tuổi, có thể phân theo khoảng cách đều hoặc không đều.

  - Thể hiện tình hình sinh, tử, tuổi thọ, khả năng phát triển dân số, và nguồn lao động của quốc gia.

Câu 7: Dựa vào hình 19.2 và thông tin trong mục b, hãy trình bày cơ cấu dân số theo trình độ văn hoá và cơ cấu dân số theo lao động.

Đáp án chuẩn

* Cơ cấu dân số theo trình độ văn hoá:

  - Phản ánh trình độ dân trí và học vấn, thường qua tỉ lệ người 15 tuổi trở lên biết chữ và số năm đi học trung bình.

  - Là thước đo quan trọng về chất lượng dân số của khu vực hoặc quốc gia.

* Cơ cấu dân số theo lao động:

  - Biểu thị tỉ lệ các bộ phận lao động trong tổng nguồn lao động xã hội.

  - Có thể phân chia thành hai nhóm: lao động kinh tế (có việc làm hoặc tìm việc) và không hoạt động kinh tế (học sinh, sinh viên, người nội trợ), hoặc theo ba khu vực kinh tế: nông nghiệp, công nghiệp, và dịch vụ.

Luyện tập

Câu hỏi: Quan sát hình 19.1, hãy so sánh sự khác nhau giữa tháp dân số năm 2020 của các nước Ê-ti-ô-pi-a, Án Độ và Ca-na-đa.

Đáp án chuẩn

Tháp dân số của các nước trên thế giới có ba dạng đặc trưng: tháp hình tam giác, như của Ê-fi-ô-pi-a, phản ánh dân số trẻ; tháp hình chum, như của Ca-na-đa, phản ánh dân số già và tháp hình quả chuông, như của Ấn Độ, phản ánh dân số đang chuyển từ dân số trẻ sang dân số già.

Vận dụng

Nhiệm vụ: Hãy tìm hiểu tình hình biến động dân số (tăng, giảm) ở nơi em sống trong thời gian 5 năm trở lại đây và nguyên nhân dẫn tới sự biến động đó.

Đáp án chuẩn 

• HS tự tìm hiểu nơi mình đang sinh sống