PHẦN MỘT: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG

CH: Trong hệ Mặt Trời, Trái Đất không ngừng vận động, trong đó có chuyển động tự quay quanh trục và quay quanh Mặt Trời. Các chuyển động này tạo ra những hệ quả địa lí vô cùng quan trọng đối với thiên nhiên và cuộc sống con người. Đó là những hệ quả nào? Tại sao lại có những hệ quả đó?

Hình thành kiến thức mới

CH1: Dựa vào hình 5.1 và kiến thức đã học, hãy trình bày đặc điểm chuyển động tự quay quanh trục của Trái Đất (chiều tự quay, độ nghiêng của trục, chu kì tự quay,...).

CH2: Đọc thông tin trong mục a và quan sát hình 5.1, trả lời các câu hỏi sau:

- Tại sao có sự luân phiên ngày đêm trên Trái Đất?

- Nếu Trái Đất chỉ chuyển động quanh Mặt Trời mà không tự quay quanh trục thì trên Trái Đất hiện tượng ngày đêm sẽ diễn ra như thế nào?

CH3: Dựa vào thông tin trong mục b và quan sát hình 5.2, hãy cho biết:

- Tại sao các địa điểm nằm trên các kinh tuyến khác nhau lại có giờ địa phương khác nhau?

- Những nước nào có cùng giờ với Việt Nam?

CH4: Dựa vào hình 5.3 và kiến thức đã học, mô tả chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời (quỹ đạo, hướng chuyển động, hướng và độ nghiêng của trục Trái Đất, thời gian hoàn thành một vòng chuyển động).

CH5: Dựa vào thông tin và hình 5.4 trong mục a, giải thích hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau ở hai bán cầu?

CH6: Dựa vào thông tin trong mục b và hình 5.3, hãy trình bày hiện tượng mùa diễn ra ở bán Bắc

Luyện tập

CH1: Ngày và giờ ở Mê-hi-cô là bao nhiêu khi Việt Nam là 7 giờ sáng ngày 1-1-2022?

CH2: Hiện tượng chênh lệch độ dài ngày, đêm diễn ra như thế nào ở các vùng nhiệt đới, ôn đới và hàn đới?

CH3: Hãy cho biết nguyên nhân sinh ra mùa trên Trái Đất. Hiện tượng mùa khác nhau như thế nào ở các vùng nhiệt đới, ôn đới và hàn đới?

Vận dụng

Chọn một trong hai nhiệm vụ sau:

CH1: Giải thích tại sao người hâm mộ bóng đá ở Việt Nam, muốn theo dõi trực tiếp các trận bóng của giải ngoại hạng Anh thường phải thức đêm để xem, trong khi thực tế các trận bóng bên Anh thường được bắt đầu vào buổi chiều.

CH2: Giải thích câu tục ngữ:

Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng,

Ngày tháng mười chưa cười đã tối.

Câu tục ngữ đó đúng với những khu vực nào trên Trái Đất?

PHẦN II. 5 PHÚT GIẢI BÀI

Mở đầu

Câu hỏi: Hệ quả địa lí của chuyển động tự quay quanh trục, hệ quả địa lí do chuyển động quanh mặt trời.

Hình thành kiến thức mới

CH1: Trái Đất tự quay quanh một trục nghiêng với mặt phẳng quỹ đạo chuyển động của Trái Đất xung quanh Mặt Trời một góc 66°33', theo hướng từ tây sang đông.Thời gian Trái Đất tự quay một vòng quanh trục là một ngày đêm (24 giờ).

CH2:

- Sự luân phiên ngày đêm trên Trái Đất: Do có hình khối cầu, nên Trái Đất luôn được Mặt Trời chiếu sáng một nửa còn một nửa chưa được chiếu sáng, sinh ra ngày và đêm.

- Nếu giả sử Trái Đất chỉ chuyển động quanh Mặt Trời thì ở Trái Đất độ dài một ngày – đêm ở bề mặt Trái Đất sẽ dài bằng 1 năm.

CH3:

- Các địa điểm nằm trên các kinh tuyến khác nhau lại có giờ địa phương khác nhau: Trái Đất có dạng hình khối cầu và tự quay quanh trục từ tây sang đông, vì vậy các địa điểm thuộc các kinh tuyến khác nhau sẽ có giờ khác nhau, đó là giờ địa phương (hay giờ mặt trời)

- Những nước nào có cùng giờ với Việt Nam: Thái Lan, Lào, Campuchia, Indônêxia.

CH4: Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời theo hướng từ Tây sang Đông trên quỹ đạo có hình elip gần tròn, quỹ đạo hết 365 ngày và 6 giờ.

Trong khi chuyển động trên quỹ đạo quanh mặt trời, trục Trái Đất lúc nào cũng giữ nguyên độ nghiêng 66°33′ trên mặt phẳng quỹ đạo và hướng nghiêng của trục không đổi. Đó là sự chuyển động tịnh tiến.

CH5: Ở Xích đạo, quanh năm có độ dài ngày và đêm bằng nhau, càng xa Xích đạo sự chênh lệch thời gian giữa ngày và đêm càng lớn. Riêng ở hai cực có sáu tháng ngày, sáu tháng đêm.

CH6: Hiện tượng mùa diễn ra ở bán cầu Bắc.

- Vào ngày 22 tháng 6, bán cầu Bắc là mùa nóng, bán cầu Nam là mùa lạnh. Do bán cầu Bắc ngả về phía Mặt Trời, nhận được nhiều ánh sáng và nhiệt; bán cầu Nam ngược lại.

- Vào ngày 22 tháng 12, bán cầu Bắc là mùa lạnh, bán cầu Nam là mùa nóng. Do bán cầu Nam ngả về phía Mặt Trời, nhận được nhiều ánh sáng và nhiệt; bán cầu Bắc ngược lại.

Luyện tập

CH1: Ngày và giờ ở Mê-hi-cô là 18 giờ ngày 1-1-2022 khi Việt Nam là 7 giờ sáng ngày 1-1-2022.

CH2: Hiện tượng ngày, đêm dài ngắn ở những địa điểm có vĩ độ khác nhau, càng xa xích đạo về phía hai cực, càng biểu hiện rõ rệt.

CH3:

- Nguyên nhân sinh ra các mùa là do Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời với hướng trục nghiêng với mặt phẳng quỹ đạo một góc khoảng 66°33, làm cho góc chiếu của tia sáng mặt trời và thời gian tiếp nhận ánh sáng mặt trời thay đổi trong năm.

- Hiện tượng mùa diễn ra ngược nhau giữa bán cầu Bắc và bán cầu Nam. Bốn mùa biểu hiện rõ nhất ở vùng ôn đới. Vùng nhiệt đới có hai mùa nhưng không rõ rệt, vùng hàn đới chỉ có một mùa lạnh kéo dài.

Vận dụng

Chọn một trong hai nhiệm vụ sau:

CH1: Thực tế các trận bóng bên Anh thường được bắt đầu vào buổi chiều vì múi giờ nước Anh và Việt Nam khác nhau.

CH2: Tháng 5 là mùa hè ở Việt Nam, khi bán cầu Bắc ngả về phía Mặt Trời, Mặt Trời di chuyển từ chí tuyến Bắc xuống Xích đạo nên ngày dài hơn đêm. Tháng 10 là mùa đông ở Việt Nam, lúc này bán cầu Nam ngả về phía Mặt Trời, Mặt Trời di chuyển từ chí tuyến Nam xuống Xích đạo nên có ngày ngắn hơn đêm.