BÀI 5: HỆ QUẢ ĐỊA LÍ CÁC CHUYỂN ĐỘNG CỦA TRÁI ĐẤT

Mở đầu

Câu hỏi: Trong hệ Mặt Trời, Trái Đất không ngừng vận động, trong đó có chuyển động tự quay quanh trục và quay quanh Mặt Trời. Các chuyển động này tạo ra những hệ quả địa lí vô cùng quan trọng đối với thiên nhiên và cuộc sống con người. Đó là những hệ quả nào? Tại sao lại có những hệ quả đó?

Giải rút gọn:

Các hệ quả của chuyển động tự quay và quay xung quanh Mặt Trời của Trái Đất là: ngày và đêm, mùa, địa lý và khí hậu (sa mạc, rừng hoa, đồng cỏ, vùng xích đạo,..),  chu kì thực vật và động vật 

Hình thành kiến thức mới

Câu 1: Dựa vào hình 5.1 và kiến thức đã học, hãy trình bày đặc điểm chuyển động tự quay quanh trục của Trái Đất (chiều tự quay, độ nghiêng của trục, chu kì tự quay,...). 

Giải rút gọn:

Trái đất tự quay quanh trục từ phía Tây sang phía Đông. Trục quay của Trái Đất nghiêng một góc. Góc này được gọi là góc nghiêng. Hiện tại, độ nghiêng của trục khuỷu là khoảng 23,5 độ. 

Thời gian Trái Đất hoàn thành một vòng xoay quanh trục được gọi là chu kỳ tự quay. Chu kỳ là khoảng 24 giờ, được gọi là một ngày. Đây là lý do có chu kỳ ngày và đêm.

Câu 2: Đọc thông tin trong mục a và quan sát hình 5.1, Giải rút gọn: các câu hỏi sau:

- Tại sao có sự luân phiên ngày đêm trên Trái Đất?

- Nếu Trái Đất chỉ chuyển động quanh Mặt Trời mà không tự quay quanh trục thì trên Trái Đất hiện tượng ngày đêm sẽ diễn ra như thế nào?

Giải rút gọn:

- Sự luân phiên ngày đêm trên Trái Đất: Trái Đất tự quay quanh trục trong một chu kỳ khoảng 24 giờ. Khi một vùng trên Trái đất trải qua ngày, vùng khác trải qua đêm.

- Nếu Trái Đất chỉ chuyển động quanh Mặt Trời mà không tự quay quanh trục thì hiện tượng ban đêm sẽ không xảy ra. Sự tồn tại của ngày và đêm phụ thuộc vào chuyển động tự quay quanh trục của nó.  

Câu 3: Dựa vào thông tin trong mục b và quan sát hình 5.2, hãy cho biết:

- Tại sao các địa điểm nằm trên các kinh tuyến khác nhau lại có giờ địa phương khác nhau?

- Những nước nào có cùng giờ với Việt Nam?

Giải rút gọn:: 

- Do Trái Đất có dạng hình khối cầu và tự quay quanh trục từ tây sang đông mỗi vùng trên Trái đất sẽ trải qua những thời điểm khác nhau trong ngày.

- Những nước nào có cùng giờ với Việt Nam: Thái Lan, Lào, Campuchia, Indônêxia.

Câu 4: Dựa vào hình 5.3 và kiến thức đã học, mô tả chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời (quỹ đạo, hướng chuyên động, hướng và độ nghiêng của trục Trái Đât, thời gian hoàn thành một vòng chuyển động).

Giải rút gọn:

Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời theo quỹ đạo hình elip. Hướng chuyển động của Trái Đất là từ phía Tây sang phía Đông. Trục quay của trục nghiêng một góc khoảng 23,5 độ. Thời gian mà Trái Đất hoàn thành một vòng chuyển động quanh Mặt Trời là khoảng 365 ngày, được gọi là 1 năm. 

Câu 5:Dựa vào thông tin và hình 5.4 trong mục a, giải thích hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau ở hai bán cầu?

Giải rút gọn: 

Hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau ở hai bán cầu do sự kết hợp của hai yếu tố chính: trục nghiêng của Trái Đất và chuyển động quanh Mặt Trời. Bán cầu nghiêng gần Mặt Trời sẽ có ngày dài và đêm ngắn hơn, trong khi bán cầu nghiêng gần Mặt Trời sẽ có ngày ngắn và đêm dài hơn. 

Câu 6: Dựa vào thông tin trong mục b và hình 5.3, hãy trình bày hiện tượng mùa diễn ra ở bán Bắc

.

Giải rút gọn: 

Mùa xuân: từ ngày 21/3 đến ngày 22/6. Đây là mùa mà cây bắt đầu mọc, hoa nở rộng và thời tiết trở nên ấm áp hơn. 

Mùa hạ: từ ngày 22/6 đến ngày 23/9. Đây là mùa có nhiệt độ cao nhất trong năm, thời tiết nóng và nhiều ánh nắng mặt trời. 

Mùa thu: từ ngày 23/9 đến ngày 22/12. Mùa thu thường thoáng mát 

Mùa đông: từ ngày 22/12 đến ngày 21/3. Đây là mùa có nhiệt độ thấp nhất trong năm, thời tiết lạnh. 

Luyện tập

Câu 1: Ngày và giờ ở Mê-hi-cô là bao nhiêu khi Việt Nam là 7 giờ sáng ngày 1-1-2022?

Giải rút gọn:

Ngày và giờ: 18 giờ ngày 1-1-2022 

Câu 2: Hiện tượng chênh lệch độ dài ngày, đêm diễn ra như thế nào ở các vùng nhiệt đới, ôn đới và hàn đới?

Giải rút gọn:

Vùng nhiệt đới: ngày và đêm có độ dài là khoảng 12 giờ. Do vị trí gần xích đạo, vùng nhiệt đới nhận được ánh sáng mặt trời trực tiếp trong suốt năm.

Vùng ôn đới: chênh lệch độ dài ngày và đêm thay đổi theo mùa. Vào mùa hè, ngày dài hơn và đêm ngắn hơn. Vào mùa đông, ngày ngắn hơn và đêm dài hơn. 

Vùng hàn đới: Vào mùa hè, ngày rất dài và đêm rất ngắn, thậm chí có thể không có đêm. Vào mùa đông, ngày rất ngắn và đêm rất dài, thậm chí có thể không có ngày.

Câu 3: Hãy cho biết nguyên nhân sinh ra mùa trên Trái Đất. Hiện tượng mùa khác nhau như thế nào ở các vùng nhiệt đới, ôn đới và hàn đới?

Giải rút gọn:

Nguyên nhân chính sinh ra mùa trên Trái Đất là trục quay nghiêng của hành tinh.

Vùng nhiệt đới: mùa mưa và mùa khô.

Vùng ôn đới: mùa xuân, mùa hạ, mùa thu, mùa đông

Vùng hàn đới: mùa xuân, mùa hạ, mùa thu, mùa đông

Vận dụng

Chọn một trong hai nhiệm vụ sau:

Câu 1: Giải thích tại sao người hâm mộ bóng đá ở Việt Nam, muốn theo dõi trực tiếp các trận bóng của giải ngoại hạng Anh thường phải thức đêm đê xem, trong khi thực tế các trận bóng bên Anh thường được bắt đầu vào buổi chiều.

Giải rút gọn:

Nguyên nhân chính là do chênh lệch về múi giờ giữa Việt Nam và Anh. Việt Nam nằm ở múi giờ GMT+7, trong khi Anh nằm ở múi giờ GMT+0 hoặc GMT+1 (tuỳ vào mùa).

Câu 2: Giải thích câu tục ngữ:

Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, 

Ngày tháng mười chưa cười đã tối.

Câu tục ngữ đó đúng với những khu vực nào trên Trái Đất?

Giải rút gọn:

Câu tục ngữ "Đêm tháng năm chưa sáng, Ngày tháng mười chín chưa tối" Phản ánh ánh sáng chênh lệch về thời gian ban ngày và ban đêm ở các khu vực khác nhau trên Trái Đất.