VĂN BẢN: SỰ TÍCH HỒ GƯƠM

CHUẨN BỊ ĐỌC

Câu 1: Em biết những gì về Hồ Gươm (Hà Nội)? Hãy chia sẻ với bạn cùng nhóm về thắng cảnh nào?

Giải rút gọn:

• Hồ Gươm, còn được gọi là Hồ Hoàn Kiếm, là một hồ nước tự nhiên tọa lạc tại trung tâm của thành phố Hà Nội. Hồ có diện tích khoảng 12 ha và được liên kết với nhiều câu chuyện và truyền thuyết lịch sử. Trước đây, hồ này đã được gọi với nhiều tên gọi khác nhau, như hồ Lục Thủy (do nước có màu xanh quanh năm), hồ Thủy Quân (sử dụng để duyệt thủy binh), hồ Tả Vọng và Hữu Vọng (trong thời kỳ Lê mạt).

• Tên gọi Hoàn Kiếm được liên quan đến truyền thuyết vua Lê Lợi, người trả lại thanh gươm báu cho Rùa thần. Trong câu chuyện này, vua Lê Lợi đang trên thuyền và bất ngờ gặp một con rùa vàng trên hồ, mà con rùa đòi lại thanh gươm mà vua đã mượn để đánh đuổi quân Minh xâm lược. Vua trả gươm cho con rùa vàng, sau đó con rùa biến mất dưới nước. Từ đó, hồ được đặt tên là Hồ Hoàn Kiếm. Tên này cũng được sử dụng cho một quận trung tâm của Hà Nội (quận Hoàn Kiếm) và vẫn là hồ nước duy nhất trong quận này cho đến ngày nay.

• Hồ Hoàn Kiếm nằm ở vị trí liên kết giữa khu phố cổ với các con phố lịch sử như Hàng Ngang, Hàng Đào, Cầu Gỗ, Lương Văn Can và khu phố Tây được quy hoạch bởi người Pháp gồm Bảo Khánh, Nhà thờ, Tràng Thi, Hàng Bài, Đinh Tiên Hoàng, Tràng Tiền, Hàng Khay, Bà Triệu.

• Xung quanh Hồ Gươm, có nhiều di tích nổi tiếng và cảnh quan đẹp mắt, bao gồm Tháp Rùa, Đền Ngọc Sơn, Cầu Thê Húc, Tháp Bút và Đài Nghiên.

TRẢI NGHIỆM CÙNG VĂN BẢN

Câu 1: Hãy đoán xem Long Quân cho nghĩa quân Lam Sơn mượn gươm theo cách nào?

Giải rút gọn:

Trong bối cảnh đất nước đang đối diện với sự đe dọa từ quân Minh và nguy cơ bị áp bức, quyền tự do và tôn nghiêm của dân tộc đang bị đe dọa, nghĩa quân Lam Sơn đã phải đối mặt với nhiều thách thức và khó khăn trong cuộc chiến. Long Quân đã quyết định cho họ mượn thanh gươm Lam Sơn, nhưng không đơn giản là việc trao gươm mà là một quá trình đầy thách thức và thử thách, để đảm bảo rằng nghĩa quân hiểu và trân trọng ý nghĩa thực sự của thanh gươm thần này.

Câu 2: Theo em, khi nghe Rùa Vàng đòi gươm, nhà vua đã "hiểu ra" điều gì?

Giải rút gọn:

Khi nghe Rùa Vàng đòi gươm, nhà vua đã "nhận thức" rằng cuộc chiến tranh để bảo vệ Tổ quốc đã kết thúc, đất nước đã được bình yên, thanh gươm đã hoàn thành nhiệm vụ lịch sử của mình và cần phải được trả lại; thanh gươm cũng đại diện cho sự hỗ trợ của thế hệ cha ông và tổ tiên đối với đất nước của chúng ta để đánh bại kẻ thù xâm lược.

SUY NGẪM VÀ PHẢN HỒI

Câu 1: Theo em, vì sao thanh gươm trong truyện này được gọi là gươm thần? Điều này thể hiện đặc điểm gì của truyền thuyết?

Giải rút gọn:

• Thanh gươm trong câu chuyện này được đặt tên là gươm thần bởi nó xuất hiện một cách kì lạ và được trang bị sức mạnh phi thường. Lê Thận, khi đi đánh cá, đã thả lưới ba lần và mỗi lần đều nhặt lên được một lưỡi gươm. Khi Lê Lợi đến thăm Lê Thận, thanh gươm này tỏ ra rực sáng, và trên lưỡi gươm có hai chữ "Thuận Thiên." Khi bị đuổi bắt bởi quân địch và đi qua một khu rừng, Lê Lợi nhìn thấy một ánh sáng lạ trên một cây đa, đó là một chiếc gươm được trang sáng bóng và nạm ngọc. Trao vào lưỡi gươm, nó tự mình lấp lánh như in hình. Từ khi có thanh gươm này, nghĩa quân bắt đầu giành nhiều chiến thắng.

• Chi tiết này thể hiện tính cách đặc trưng của truyền thuyết là khả năng tạo ra các chi tiết kì ảo và phi thực tế, mà thông qua đó, câu chuyện truyền tải thông điệp về sự kỳ diệu và kỳ quái của sự kiện trong truyền thuyết.

Câu 2: Ở truyền thuyết cũng như truyện kể nói chung, các sự việc thường diễn ra trong một thời gian, không gian nhất định. Em hãy xác định bối cảnh của việc Long Quân cho mượn gươm, đòi lại gươm trong Sự tích Hồ Gươm và điền vào ô tương ứng theo bảng dưới đây (làm vào vở):

Giải rút gọn:

Bối cảnh Đức Long Quân cho Lê Lợi mượn gươm thần:

Câu 3: Trong truyền thuyết cũng như truyện kể nói chung, các sự việc thường được sắp đặt nhằm thể hiện một ý nghia nào đó. Trong Sự tích Hồ Gươm, Long Quân để co Lê Thận tình cờ tìm thấy lưỡi gươm ở một nơi, Lê Lợi tình cờ tìm thấy chuôi gươm ở một nơi khác. Thông qua cách cho mượn gươm như vậy, tác giả dân gian muốn thể hiện điều gì?

Giải rút gọn:

Ý nghĩa của việc cho mượn gươm:

• Sự việc nhận gươm xảy ra tại nhiều thời điểm và nhiều địa điểm khác nhau để thể hiện rằng cuộc hành trình cứu nước là một cuộc hành trình khó khăn, gian nan và kéo dài.

• Chuôi gươm được tìm thấy trong khu vực núi rừng, trong khi lưỡi gươm tìm thấy trong khu vực sông nước, thể hiện rằng cách để cứu nước có thể tồn tại ở khắp mọi nơi, từ vùng đất cao đến vùng đất thấp.

• Điều này cũng truyền đạt ý nghĩa rằng để cứu nước khỏi hiểm nguy, sự đoàn kết của toàn dân tộc trên khắp mọi miền đất nước là quan trọng và cần thiết. 

Câu 4: Sau khi đọc Sự tích Hồ Gươm, một số bạn cho rằng truyện này chỉ đơn giản mượn chuyện Lê Lợi trả gươm thần để "giải thích địa danh Hồ Gươm". Em đồng ý hay không đồng ý với ý kiến ấy? Vì sao?

Giải rút gọn:

Theo em, em đồng tình với ý kiến trên, nhưng cần thêm rằng truyện này còn mang ý nghĩa sâu sắc khác:

• Việc Lê Lợi trả gươm thần thể hiện chiến thắng của nhân dân Việt Nam trong cuộc chiến đấu vì tự do và chống lại sự xâm lược của quân Minh. Sau khi đánh bại giặc, đất nước trở nên bình yên, và lịch sử dân tộc Việt Nam chuyển sang một giai đoạn mới. Lúc này, nhà vua cần quản lý đất nước dưới nguyên tắc của pháp luật và đạo đức, chứ không phải dựa vào vũ khí. Do đó, việc trả lại gươm thần là một biểu tượng của sự chuyển đổi từ thời kỳ chiến tranh sang thời kỳ hòa bình.

• Hành động của vua trong việc trả gươm cũng thể hiện lòng khát khao của nhân dân Việt Nam về hòa bình. Chiến tranh đã kết thúc, và việc trả lại thanh gươm đánh dấu sự khôi phục và xây dựng đất nước trong hòa bình, sự hòa thuận và yên bình.

Câu 5: Tìm trong văn bản Sự tích Hồ Gươm:

- Một số từ ngữ cho thấy cách xưng hô trân trọng của các nhân vật đối với Lê Lợi

- Một vài câu văn cho thấy cách bộc lộ tình cảm, cảm xúc của tác giả dân gian trong lời kể

Giải rút gọn:

• Một số từ ngữ cho thấy cách xưng hô trân trọng của các nhân vật đối với Lê Lợi: "minh công," "bệ hạ."

• Một vài câu văn cho thấy cách bộc lộ tình cảm, cảm xúc của tác giả dân gian trong lời kể: “Chúng coi dân ta như cỏ rác, làm nhiều điều bạo ngược khiến cho thiên hạ căm giận chúng đến tận xương tuỷ.”

Câu 6: Theo em, Sự tích Hồ Gươm thể hiện những đặc điểm nào của thể loại truyền thuyết?

Giải rút gọn:

• Theo em, “Sự tích Hồ Gươm” thể hiện những đặc điểm nổi bật của thể loại truyền thuyết qua việc:

• Tác phẩm này là một tác phẩm tự sự dân gian với nhân vật (Lê Lợi, Rùa Vàng, Đức Long Quân), bối cảnh (Hồ Gươm), và cốt truyện đầy đủ.

• Nội dung của “Sự tích Hồ Gươm” liên quan đến những nhân vật lịch sử quan trọng (Lê Lợi, quân Minh) và sự kiện lịch sử (cuộc kháng chiến chống quân Minh).

• Tác phẩm sử dụng các yếu tố kỳ ảo như gươm thần, Rùa Vàng để thể hiện sự mágia và huyền bí trong câu chuyện.

• “Sự tích Hồ Gươm” thể hiện tình cảm và thái độ của nhân dân đối với nhân vật chính và sự kiện trong truyền thuyết này.