BÀI 26: LIPID VÀ CHẤT BÉO

Bài tập 26.1(trang 71): Phát biểu nào sau đây đúng?

A. Lipid là chất béo.

B. Lipid là tên gọi chung cho mỡ động vật, dầu thực vật.

C. Lipid là sản phẩm của phản ứng ester hoá giữa glycerol và các acid béo.

D. Lipid là những hợp chất hữu cơ có trong tế bào sống, không hoà tan trong nước nhưng tan tốt trong xăng, benzene, ...

Bài giải chi tiết: 

Đáp án đúng: D.

Bài tập 26.2(trang 71): Phát biểu nào sau đây đúng?

A. Chất béo là hydrocarbon mạch hở, không phân nhánh.

B. Sáp ong là một loại chất béo tự nhiên.

C. Lipid ở dạng rắn là mỡ động vật.

D. Chất béo lỏng là một số dầu thực vật, dầu động vật.

Bài giải chi tiết: 

Đáp án đúng: D.

Bài tập 26.3 (trang 71): Mẫu chất nào sau đây không chứa chất béo?

A. Dầu dừa.           B. Mỡ gà.               C. Dầu hỏa            D. Mỡ lợn.

Bài giải chi tiết: 

Đáp án đúng: C.

Bài tập 26.4 (trang 71): Cho các nhận định sau:

(a) Các chất béo lỏng đều có nguồn gốc từ dầu thực vật.

(b) Chất béo rắn đều có nguồn gốc từ động vật.

(c) Có thể dùng xăng để làm sạch vết dầu ăn bám trên quần áo.

(d) Xà phòng có thể được sản xuất tại nhà từ dầu dừa.

(e) Chất béo là chất lỏng hoặc rắn, nhẹ hơn nước, không tan trong nước và phản ứng được với dung dịch NaOH ở nhiệt độ thường.

Số nhận định đúng là

A. 2                       B. 3                        C. 4                                  D. 5

Bài giải chi tiết: 

Đáp án đúng: A.

Bài tập 26.5 (trang 72): 

Để làm sạch vết dầu ăn bám vào quần áo, ta có thể chọn các cách sau:

a) Tẩy bằng xăng.

b) Giặt bằng xà phòng.

c) Tẩy bằng cồn 96°.

d) Tẩy bằng giấm đậm đặc.

Hãy cho biết cách nào đúng, cách nào sai trong những cách nêu trên.

Bài giải chi tiết: 

Để tẩy sạch vết dầu ăn bám vào quần áo, ta phải dùng các chất có thể hoà tan được dầu ăn nhưng không phá huỷ sợi vải may quần áo.

a) đúng vì dầu ăn tan được trong xăng.

b) đúng vì xà phòng hoà tan được dầu ăn.

c) đúng vì cồn 96° hoà tan được dầu ăn.

d) sai vì giấm đậm đặc làm sạch được vết dầu ăn nhưng sẽ làm hỏng vải sợi.

Bài tập 26.6 (trang 72): Phát biểu nào đúng, phát biểu nào sai trong các phát biểu sau đây?

a) Các chất béo đều là chất rắn không tan trong nước.

b) Chất béo không tan trong nước, nhưng tan nhiều trong dung môi hữu cơ.

c) Dầu ăn và dầu bôi trơn có cùng thành phần nguyên tố.

d) Chất béo là ester của glycerol với các acid.

Bài giải chi tiết: 

a) sai vì có chất béo lỏng (dầu thực vật, dầu cá).

b) đúng.

c) sai vì dầu ăn là chất béo, dầu bôi trơn là hydrocarbon.

d) sai vì chất béo là triester của glycerol với các acid béo.

Bài tập 26.7 (trang 72): 

Hoàn thành các câu sau đây bằng cách điền những từ hoặc cụm từ thích hợp vào chỗ trống.

a) Chất béo có thành phần nguyên tố gồm (1)..., nên chất béo thuộc loại (2)...

b) Chất béo (3) ... được trong nước nhưng (4) ... được trong xăng, dầu hoả.

c) Khi đun nóng chất béo với dung dịch sodium hydroxide sẽ thu được (5) ... và (6) ...

d) Lipid là những hợp chất hữu cơ phức tạp, gồm những chất: (7) ...

e) Lipid cung cấp và tích luỹ (8) ... cho cơ thể, lipid hoà tan được các vitamin (9) ...

g) Một số quốc gia (Hoa Kì, Úc, ...) tái chế dầu thực vật đã qua sử dụng để (10)...

Bài giải chi tiết: 

(1) carbon, hydrogen, oxygen                       (2) dẫn xuất của hydrocarbon

(3) không tan                                                 (4) tan

(5) xà phòng hoặc muối sodium của acid béo                    (6) glycerol

(7) chất béo, sáp,...                                        (8) năng lượng

(9) A, D, E,...                                      (10) làm nhiên liệu cho động cơ diesel

Bài tập 26.8 (trang 72): 

Hãy giới thiệu một số chất béo có thể dùng để sản xuất xà phòng mà em biết. Để tạo ra 306 g xà phòng thì cần tối thiểu bao nhiêu gam tristearin và bao nhiêu gam NaOH? Biết hiệu suất của phản ứng đạt 95%.

Bài giải chi tiết: 

*Một số chất béo có thể dùng để sản xuất xà phòng là:

- Các loại dầu thực vật: dầu dừa, dầu đậu nành, dầu lạc,

- Các loại dầu từ động vật: dầu cá hồi, dầu cá ngừ, ...

Phương trình hoá học của phản ứng:

(1)

Theo (1) và đề bài, ta có:

Vậy cần tối thiểu 311,5 g tristearin và 42 g NaOH để tạo ra 306 g xà phòng.

Bài tập 26.9 (trang 72): 

X là chất béo đơn giản có khối lượng phân tử bằng 806 amu. Hãy viết công thức cấu tạo thu gọn của X và liệt kê một số loại chất béo trong tự nhiên có chứa X.

Bài giải chi tiết: 

Vì X là chất béo đơn giản nên X có dạng .

Trong đó, R- có thể là ; ; ;

Ta có bảng giá trị sau:

Theo đề, ta có

=> (

=> M = 211 amu

=> R là

Vậy chất béo X là tên gọi của X là tripalmitin, có nhiều trong mỡ động vật như mỡ gà, mỡ lợn, mỡ bò, ....

Bài tập 26.10 (trang 72): 

Y là một loại chất béo ở thể rắn, dạng kết tinh, màu trắng, có khối lượng phân tử bằng 890 amu. Tìm hiểu qua tài liệu học tập, em hãy cho biết Y có thể điều chế từ acid béo nào và nêu một số ứng dụng quan trọng của Y.

Bài giải chi tiết: 

Vì Y là chất béo đơn giản nên Y có dạng .

Trong đó, R- có thể là ; ; ;

Ta có bảng giá trị sau:

Theo đề, ta có

=> (

=> M = 239 amu

=> R là

=> Y là tristearin: , M = 890 amu.

Y được điều chế từ stearic acid .

Một số ứng dụng quan trọng của tristearin: sản xuất nến, xà phòng, glycerol.

Glycerol là nguyên liệu sản xuất nước rửa tay khử khuẩn, chất dẻo, mĩ phẩm, thuốc nổ, ...

Bài tập 26.11 (trang 72):

Hãy trình bày một số biện pháp sử dụng chất béo trong chế độ ăn hằng ngày để giữ sức khỏe tốt.

Bài giải chi tiết: 

Biện pháp sử dụng chất béo trong chế độ ăn hằng ngày để giữ sức khỏe tốt:

- Ưu tiên chất béo không bão hòa: dầu ô liu, dầu hạt cải, quả bơ, các loại hạt (óc chó, hạnh nhân), cá béo (cá hồi, cá thu),...

- Hạn chế chất béo bão hòa như thịt mỡ, bơ, phô mai, dầu cọ, dầu dừa.

- Tránh chất béo chuyển hóa: Thực phẩm chế biến sẵn như bánh ngọt, bánh quy, đồ chiên rán bằng dầu tái sử dụng.

- Kết hợp chất béo lành mạnh với chế độ ăn cân bằng.

- Sử dụng các phương pháp như nướng, hấp, luộc thay vì chiên rán.

-......

Bài tập 26.12 (trang 72): 

Potassium stearate được sử dụng chủ yếu trong mĩ phẩm và các sản phẩm chăm sóc da, ... Một cơ sở sản xuất dùng 1,78 tấn chất béo thì sẽ sản xuất được bao nhiêu tấn potassium stearate? Biết hiệu suất của quá trình này đạt 60%.

Bài giải chi tiết: 

Theo đề bài, ta có:

Phương trình hoá học của phản ứng:

(1)

Theo (1) và đề bài, ta có:

Vì hiệu suất phản ứng đạt 60%, nên:

Vậy khối lượng potassium stearate thu được là 115,92 g.