I. Nhận xét

1. Tìm câu hỏi trong khổ thơ dưới đây. Những từ ngữ nào trong câu hỏi thể hiện thái độ lễ phép của người con?

– Mẹ ơi, con tuổi gì ?

– Tuổi con là tuổi Ngựa

Ngựa không yên một chỗ

Tuổi con là tuổi đi…

                XUÂN QUỲNH

Trả lời:

• Câu hỏi trong khổ thơ trên là: Mẹ ơi, con tuổi gì?
• Từ ngữ thể hiện thái độ lễ phép của con người là: "Mẹ ơi".

2. Em muốn biết sở thích của mọi người trong ăn mặc, vui chơi, giải trí. Hãy đặt câu hỏi thích hợp:

a. Với cô giáo hoặc thầy giáo em

b. Với bạn em

Trả lời:

a. Với cô giáo hoặc thầy giáo em

• Thưa thầy, thầy có thích đi du lịch không ạ?
• Thưa cô, cô có thích mặc áo dài đến trường không ạ?
• Thưa thầy, thầy có thích chơi trò chơi mạo hiểm không ạ?

b. Với bạn em

• Lan ơi, cậu có thích mặc đầm công chúa không?
• Bạn thích chơi đá bóng hơn hay đánh cầu lông?

3. Theo em, để giữ lịch sự, cần tránh những câu hỏi có nội dung như thế nào?

Trả lời:

Để giữ phép lịch sự không nên có những câu hỏi tò mò làm phiền lòng, phật ý người khác.

II. Ghi nhớ

Khi hỏi chuyện người khác, cần giữ phép lịch sự. Cụ thể là:

1. Cần thưa gửi, xưng hô cho phù hợp với quan hệ giữa mình và người được hỏi.

2. Cần tránh những câu hỏi làm phiền lòng người khác.

III. Luyện tập

Câu 1: Cách hỏi và đáp trong mỗi đoạn đối thoại dưới đây thể hiện quan hệ giữa các nhân vật và tính cách của mỗi nhân vật như thế nào ?

a. Ông bố dắt con đến gặp thầy giáo để xin học. Thầy Rơ-nê đã già, mái tóc ngả màu xám, da nhăn nheo, nhưng đi lại vẫn nhanh nhẹn... Thầy hỏi:

- Con tên là gì ?

Ông Giô-dép liếc mắt nhìn Lu-i, có ý bảo con trả lời.

- Thưa thầy, con là Lu-i Pa-xtơ ạ.

- Con đã muốn đi học chưa hay còn thích chơi ?

- Thưa thầy, con muốn đi học ạ.

                                                                  Theo ĐỨC HOÀI

b. Một lần, l-u-ra chạm trán tên sĩ quan phát xít. Tên sĩ quan hỏi :

- Thằng nhóc tên gì ?

- l-u-ra

- Mày là đội viên hả ?

- Phải.

- Sao mày không đeo khăn quàng ?

- Vì không thể quàng khăn trước mặt bọn phát xít.

                                                                  Theo văn 4 (1984)

Trả lời:

Cách hỏi và đáp thể hiện mối quan hệ giữa các nhân vật và tính cách mỗi nhân vật:

a. Giữa Lu-i Pa-xtơ và thầy Rơ-nê là quan hệ thầy trò.

• Thầy Rơ-nê hỏi Lu-i thật ân cần trìu mến đủ thấy thầy rất yêu học trò.
• Lu-i trả lời câu hỏi của thầy rất lễ phép đủ cho thấy cậu là đứa bé ngoan biết kính trọng thầy giáo.

b. Giữa I-u-ra và tên sĩ quan phát xít là quan hệ thù địch tên sĩ quan phát xít xâm lược cướp nước còn chú bé yêu nước bị chúng bắt.

• Tên sĩ quan phát xít gọi chú bé là “thằng nhóc”, là “mày” đủ thấy hắn hách dịch, xấc xược.
• I-u-ra trả lời ngắn ngủi, trống không đủ thấy chú bé yêu nước căm ghét khinh bỉ bọn xâm lược cướp nước.

Câu 2: So sánh các câu hỏi trong đoạn văn sau. Em thấy câu các bạn nhỏ hỏi cụ già có thích hợp hơn những câu hỏi khác không ? Vì sao ?

Sau một cuộc dạo chơi, đám trẻ ra về. Tiếng nói cười ríu rít. Bỗng các em dừng lại khi thấy một cụ già đang ngồi ở vệ cỏ ven đường. Trông cụ thật mệt mỏi, cặp mắt lộ rõ vẻ u sầu.

Chuyện gì đã xảy ra với ông cụ thế nhỉ? Một em trai hỏi:

Đám trẻ tiếp lời, bàn tán sôi nổi :

- Chắc là cụ bị ốm ?

- Hay cụ đánh mất cái gì ?

- Chúng mình thử hỏi xem đi !

Các em tới chỗ ông cụ, lễ phép hỏi :

- Thưa cụ, chúng cháu có thể giúp gì cụ không ạ ?

Trả lời:

Những câu hỏi trong đoạn văn trên là:

• Chuyện gì đã xảy ra với ông cụ thế nhỉ?
• Chắc là cụ bị ốm ?
• Hay cụ đánh mất cái gì ?
• Thưa cụ, chúng cháu có thể giúp gì cụ không ạ ?

So sánh các câu hỏi trong đoạn văn đã cho:

Các bạn nhỏ hỏi cụ già: - Thưa cụ, chúng cháu có thể giúp gì cụ không ạ?

=> Đây là câu hỏi thích hợp thể hiện thái độ tế nhị, thông cảm, sẵn lòng giúp đỡ cụ già của các bạn.

Nếu hỏi cụ già bằng 1 trong 3 câu hỏi các bạn nhỏ tự hỏi nhau:

-Thưa cụ, chuyện gì xảy ra với cụ thế ạ?

- Thưa cụ, chắc là cụ bị ốm ạ? 

- Thưa cụ, có phải cụ đánh mất cái gì không ạ?

=> Chưa phù hợp vì những câu hỏi ấy hơi tò mò, hoặc chưa thật tế nhị.