I. Nhận xét

Trong các câu văn, câu thơ sau đây, dấu hai chấm có tác dụng gì ?

a. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “ Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc,là làm sao cho nước ta hoàn toàn độc lập , dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn , áo mặc, ai cũng được học hành .” Nguyện vọng đó chi phối mọi ý nghĩ và hành động trong suốt cuộc đời của Người.

Theo Trường Chinh

b. Tôi cả hai càng càng ra , bảo Nhà Trò :

- Em đừng sợ . Hãy trở về cùng với tôi đây .

                                                   Tô Hoài

c. Bà thương không muốn bán

    Bèn thả vào trong chum .

    Rồi bà lại đi làm

    Đến khi về thấy lạ :

    Sân nhà sao sạch quá

    Đàn lợn đã được ăn

    nước nấu tinh tươm

    Vườn rau tươi sạch cỏ.

                 PHAN THỊ THANH NHÀN

Trả lời: 

a. Dấu hai chấm báo hiệu phần sau là lời nói của Bác Hồ ( Ở trường hợp này dấu hai chấm dùng phối hợp với dấu ngoặc kép)

b. Dấu hai chấm báo hiệu phần sau là lời nói của Dế Mèn ( Ở trường hợp này dấu hai chấm dùng phối hợp với dấu gạch ngang đầu dòng)

c. Dấu hai chấm báo hiệu bộ phận đi sau là những lời giải thích những điều lạ mà bf già nhận thấy khi đi làm về ( Nhà, sân sạch sẽ, cơm nước, tinh tươm, đàn lợn đã ăn no).

II. Ghi nhớ

1. Dấu hai chấm báo hiệu bộ phận câu đứng sau nó là lời nói của nhân vật hoặc là lời giải thích cho bộ phận đứng trước.

2. Khi báo hiệu lời nói của nhân vật , dấu hai chấm được dùng phối hợp với dấu ngoặc kép hay dấu gạch đầu dòng.

III. Luyện tập

Câu 1: Trong các câu sau, mỗi dấu hai chấm có tác dụng gì ?

a. Tôi thở dài: 

- Còn đứa bị điểm không, nó tả thế nào ?

- Nó không tả, không viết gì hết . Nó nộp giấy trắng cho cô. Hôm trả bài, cô giận lắm. Cô hỏi: “ Sao trò không chịu làm bài ?”

Theo Nguyễn Quang Sáng 

b. Dưới tầm cánh chú bây giờ là lũy tre xanh rì rào trong gió, là bờ ao với những khóm khoai nước rung rinh. Rồi những cảnh tuyệt đẹp của đất nước hiện ra: cánh đồng với những đàn trâu thung thăng gặm cỏ; dòng sông với nhữngđoàn thyền ngược xuôi .

Theo Nguyễn Thế Hội

Trả lời: 

a. Ở câu (a) có:

• Dấu hai chấm thứ nhất ( phối hợp với dấu gạch ngang đầu dòng) có tác dụng báo hiệu bộ phận đứng sau nó là lời của nhân vật “ tôi” ( người cha)
• Dấu hai chấm thứ hai ( phối hợp với dấu ngoặc kép) có tác dụng báo hiệu phần sau nó là câu hỏi của cô giáo.

b. Ở câu (b) có:

• Dấu hai chấm có tác dụng giải thích cho bộ phận đứng trước. Phần đi sau làm rõ những cảnh tuyệt đẹp của đất nước là những cảnh gì.

Câu 2.Viết một đoạn văn theo truyện “ Nàng Tiên Ốc”, trong đó có ít nhất hai lần dùng dấu hai chấm:

• Một lần, dấu hai chấm dùng để giải thích.
• Một lần, dấu hai chấm dùng để dẫn lời nhân vật.

Trả lời:

Ví dụ 1: 

Bà già rón rén lại gần chum nước, cầm vỏ ốc lên và đập võ tan.

Nghe tiếng động, nàng tiên giật mình, quay lại. Nàng chạy vội đến chum nước nhưng không kịp nữa rồi: vỏ ốc đãvỡ tan. Bà lão ôm lấy nàng tiên dịu dàng nói: 

- Con hãy ở đây với mẹ!

Ví dụ 2:

Một hôm bà vẫn đi làm như mọi khi. Nhưng giữa đường bà quay về, nấp sau cánh cửa. Bà bổng thấy một chuyện kì là: từ trong chum một nàng tiên bước ra. Bà rón rén lại gần chum nước và đập vỡ vỏ ốc ra. Thấy động nàng tiên giật mình quay lại định chui vào nhưng võ ốc đã vỡ tan. Bà ôm lấy nàng và nói:

- Con hãy ở lại đây với mẹ!

Từ đó hai mẹ con sống với nhau hạnh phúc suốt đời.