CHỦ ĐỀ 7. KHÁI NIỆM TRAO ĐỔI CHẤT VÀ CHUYỂN HOÁ NĂNG LƯỢNG Ở SINH VẬT

BÀI 30: TRAO ĐỔI NƯỚC VÀ CÁC CHẤT DINH DƯỠNG Ở ĐỘNG VẬT

1. CON ĐƯỜNG TRAO ĐỔI NƯỚC VÀ NHU CẦU SỬ DỤNG NƯỚC Ở ĐỘNG VẬT

Câu 1: Những yếu tố nào ảnh hưởng đến nhu cầu nước của động vật?

Giải nhanh:

Yếu tố: loài, kích thước cơ thể, điều kiện môi trường, độ tuổi, loại thức ăn,...

Câu 2: Việc đảm bảo nhu cầu nước có ý nghĩa gì đối với cơ thể động vật?

Giải nhanh:

Giúp động vật duy trì các hoạt động sống diễn ra bình thường.

Luyện tập: Hãy sắp xếp theo thứ tự tăng dần về nhu cầu nước của các loài sau đây: bò, mèo, lợn, thằn lằn, lạc đà. Dựa vào đặc điểm nào để em sắp xếp được như thế?

Giải nhanh:

• Thứ tự tăng dần về như cầu nước: bò, lợn, mèo, thằn lằn, lạc đà.
• Đặc điểm: loài, kích thước cơ thể, điều kiện môi trường.

Câu 3: Quan sát Hình 30.1 và trả lời các Câu sau:

a) Nước được cung cấp cho cơ thể người từ những nguồn nào?

b) Nước trong cơ thể người có thể bị mất đi qua những con đường nào?

Giải nhanh:

a) Nước được cung cấp cho cơ thể người từ thức ăn và nước uống.

b) Nước bị mất đi qua: hô hấp, thoát hơi nước qua da, toát mồ hôi, bài tiết nước tiểu và phân.

Câu 4: Hãy trình bày con đường trao đổi nước ở động vật và người.

Giải nhanh:

Nước từ thức ăn, nước uống → Ống tiêu hoá → Hấp thụ vào máu → Các tế bào và cơ quan → Bài tiết ra khỏi cơ thể

Luyện tập: Theo em, nên uống nước ở những thời điểm nào là hợp lí?

Giải nhanh:

Sau khi ngủ dậy, sau bữa ăn, khi ngồi trong phòng điều hoà, trước khi đi ngủ 2 giờ.

2. CON ĐƯỜNG THU NHẬN VÀ TIÊU HOÁ THỨC ĂN Ở ĐỘNG VẬT

Câu 5: Cơ quan nào trong ống tiêu hoá ở người là nơi thu nhận và nghiền nhỏ thức ăn?

Giải nhanh:

Miệng.

Câu 6: Dựa vào Hình 30.2, em hãy mô tả con đường thu nhận và tiêu hoá thức ăn trong ống tiêu hoá ở người.

Giải nhanh:

Miệng → thực quản → dạ dày → ruột non → ruột già → trực tràng → hậu môn.

Câu 7: Quá trình tiêu hoá thức ăn trong ống tiêu hoá ở người được thực hiện thông qua những hoạt động nào?

Giải nhanh:

Thu nhận và nghiền nhỏ thức ăn ở miệng → Thực quản → Tiêu hoá một phần thức ăn ở dạ dày → Tiêu hoá hoàn toàn thức ăn và hấp thụ chất dinh dưỡng nhờ ruột non → Ruột già hấp thu nước và số ít chất còn lại, tạo phân → Thải qua hậu môn.

3. QUÁ TRÌNH VẬN CHUYỂN CÁC CHẤT Ở ĐỘNG VẬT

Câu 8: Hệ tuần hoàn nhận những chất nào từ hệ hô hấp và hệ tiêu hoá?

Giải nhanh:

Hệ tuần hoàn nhận O₂ từ hệ hô hấp và các chất dinh dưỡng từ hệ tiêu hoá.

Câu 9: Các chất dinh dưỡng và chất thải được vận chuyển đến đâu trong cơ thể?

Giải nhanh:

Các chất dinh dưỡng được chuyển đến các tế bào, mô, cơ quan trong cơ thể. Chất thải được vận chuyển đến phổi và các cơ quan bài tiết.

Câu 10: Quan sát Hình 30.3, hãy mô tả chi tiết quá trình vận chuyển các chất trong hai vòng tuần hoàn ở người.

Giải nhanh:

• Vòng tuần hoàn phổi: Máu đỏ thẫm từ tâm thất phải → động mạch → mao mạch phổi → trao đổi khí → máu đỏ tươi → động mạch phổi → tâm nhĩ trái.
• Vòng tuần hoàn các cơ quan: Máu giàu O₂ và chất dinh dưỡng từ tâm thất trái → động mạch chủ → cơ quan, tiến hành trao đổi chất giữa máu và các cơ quan thông qua mao mạch → nhận các chất thải, CO₂ → Máu đỏ thẫm, các chất thải → cơ quan bài tiết, CO₂ → tĩnh mạch → tâm nhĩ phải.

Luyện tập: Tại sao nói hệ tuần hoàn là trung tâm trao đổi chất của cơ thể động vật?

Giải nhanh:

Vì ở hệ tuần hoàn diễn ra tất cả các quá trình trao đổi cần thiết để tổng hợp, phân giải và đưa các chất đi nuôi cơ thể.

Vận dụng: Em hãy đề xuất một số biện pháp bảo vệ sức khoẻ hệ tiêu hoá và hệ tuần hoàn.

Giải nhanh:

• Bảo vệ sức khoẻ hệ tiêu hoá: ăn uống hợp vệ sinh, xây dựng chế độ ăn ngủ hợp lí, giữ tâm trạng thoải mái, sau khi ăn không vận động mạnh.
• Bảo vệ sức khoẻ hệ tuần hoàn: không sử dụng các chất kích thích , xây dựng chế độ ăn ngủ hợp lí, kiểm tra sức khoẻ định kì hàng năm.

4. VẬN DỤNG HIỂU BIẾT VỀ TRAO ĐỔI CHẤT VÀ CHUYỂN HOÁ NĂNG LƯỢNG Ở ĐỘNG VẬT VÀO THỰC TIỄN

Câu 11: Hãy dự đoán nhu cầu dinh dưỡng của các đối tượng sau đây cao hay thấp. Giải thích.

a) Thợ xây dựng.

b) Nhân viên văn phòng.

c) Trẻ ở tuổi dậy thì.

d) Phụ nữ mang thai.

Giải nhanh:

 a) Nhu cầu dinh dưỡng do tính chất công việc nặng nhọc, hoạt động nhiều.

b) Nhu cầu dinh dưỡng thấp do công việc nhẹ, ngồi nhiều và ít hoạt động. 

c) Nhu cầu dinh dưỡng của trẻ ở tuổi dậy thì cao vì phải trải qua những thay đổi lớn về thể chất, cần nhiều dinh dưỡng để phát triển.

d) Nhu cầu dinh dưỡng ở phụ nữ mang thai cao vì dinh dưỡng của trẻ phụ thuộc hoàn toàn vào dinh dưỡng của mẹ. 

Câu 12: Cho ví dụ về những tác hại của việc thừa hoặc thiếu chất dinh dưỡng

Giải nhanh:

• Thừa chất dinh dưỡng: dẫn đến các bệnh như béo phì, bệnh tim, huyết áp cao, loãng xương, tiểu đường loại 2 và một số bệnh ung thư. 
• Thiếu chất dinh dưỡng: Gây ra bệnh suy dinh dưỡng, còi xương, chậm lớn, giảm trí tuệ. Luôn cảm thấy mệt mỏi, dễ bị trầm cảm và mắc các bệnh tâm lí. 

Câu 13: Quan sát Hình 30.4, hãy cho biết những nguyên nhân dẫn đến việc ô nhiễm thực phẩm.

Giải nhanh:

Nguyên nhân: lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, chế biến thực phẩm không đảm bảo vệ sinh, điều kiện bảo quản thực phẩm không phù hợp, bị thôi nhiễm chất độc hại.

Câu 14: Các loại thực phẩm bị ô nhiễm sẽ gây ra những hậu quả gì cho người sử dụng?

Giải nhanh:

Dẫn đến ung thư, rối loạn chức năng không rõ nguyên nhân, vô sinh, quái thai,... Gây ra các bệnh cấp tính, có thể dẫn đến tử vong nếu bị ngộ độc nặng do không được cấp cứu kịp thời hoặc hậu quả kéo dài dẫn đến bệnh hiểm nghèo.

Luyện tập: Hãy cho biết vai trò của việc có một chế độ dinh dưỡng phù hợp

Giải nhanh:

Hạn chế các bệnh tật, đáp ứng đủ nhu cầu cơ thể trong các giai đoạn khác nhau, tạo ra sự tăng trưởng, phát triển tối ưu cho thai nhi và trẻ nhỏ.

Vận dụng: Vận dụng những hiểu biết về trao đổi chất và chuyển hoá năng lượng ở người, em hãy đề xuất một số biện pháp trong việc đảm bảo chế độ dinh dưỡng hợp lí và vệ sinh ăn uống để bảo vệ sức khoẻ con người. Cho biết tác dụng của các biện pháp đó.

Giải nhanh:

• Biện pháp: Xây dựng chế độ dinh dưỡng hợp lí, khám định kì thường xuyên, rửa tay trước khi ăn, ăn chậm nhai kĩ, ăn chín uống sôi,...
• Tác dụng của biện pháp: Tăng sức đề kháng, bảo vệ sức khoẻ cho bản thân và gia đình, hạn chế bệnh tật, tạo điều kiện để phát triển tốt cả về thể chất.

BÀI TẬP

Câu 1: Tại sao nói "Các hệ cơ quan trong cơ thể động vật có mối quan hệ mật thiết với nhau?". Cho ví dụ chứng minh.

Giải nhanh:

Vì cơ thể là một khối thống nhất. Ví dụ: Khi chạy, hệ vận động làm việc. Cùng lúc đó, các hệ cơ quan khác cũng tăng cường hoạt động như tim đập nhanh và mạnh hơn (hệ tuần hoàn), thở nhanh và sâu (hệ hô hấp), mồ hôi tiết nhiều (hệ bài tiết), ...

Câu 2: Nếu là một tuyên tuyền viên, em sẽ tuyên truyền những nội dung gì về giáo dục vệ sinh ăn uống ở địa phương em?

Giải nhanh:

Gợi ý: chọn thực phẩm tươi sạch, nguồn gốc rõ ràng; bảo quản thực phẩm sống và thức ăn đã nấu chín đúng cách; ăn chín uống sôi; kiểm tra hạn sử dụng của sản phẩm trước khi mua và khi dùng.

Câu 3: Hãy tìm hiểu một số bệnh liên quan đến chế độ dinh dưỡng không hợp lí hoặc ăn uống không hợp vệ sinh ở địa phương em. Nêu biện pháp phòng tránh các bệnh đó theo mẫu trong bảng dưới đây.

Giải nhanh:

Câu 4: Nhu cầu nước mỗi ngày của trẻ em theo cân nặng theo khuyến nghị của Viện dinh dưỡng vào năm 2012 được mô tả trong bảng sau:

Dựa vào bảng trên em hãy:

a) Nhận xét về mối quan hệ giữa cân nặng và nhu cầu nước ở trẻ em.

b) Tính lượng nước mà em cần uống mỗi ngày để đảm bảo nhu cầu nước cho cơ thể.

Giải nhanh:

a) Cân nặng càng lớn, nhu cầu nước càng cao.

b) Gợi ý tính lượng nước cần uống mỗi ngày cho học sinh 21kg: 1000 + 50 = 1050 (mL/kg)