Soạn giáo án dạy thêm Ngữ văn 9 KNTT bài 7: Tiếng Việt (Lưu Quang Vũ)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ: Nhắc lại kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS trả lời:

+ Nhắc lại một số hiểu biết về tác giả Lưu Quang Vũ và văn bản “Tiếng Việt”.

+ Bài thơ được viết theo thể thơ nào?

+ Xác định chủ đề của bài thơ “Tiếng Việt”.

+ Tổng kết giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản “Tiếng Việt”.

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức.

Nhắc lại kiến thức 

1. Tác giả - tác phẩm

a. Tác giả

- Lưu Quang Vũ (1948 – 1988).

- Quê quán: Đà Nẵng.

- Là nhà thơ, nhà biên kịch, nhà văn tài năng.

- Thơ Lưu Quang Vũ bay bổng, tài hoa, giàu cảm xúc, nhiều trăn trở, khát khao.

- Có nhiều đóng góp đặc biệt cho sân khấu kịch của Việt Nam.

- Tác phẩm tiêu biểu: Hương cây – Bếp lửa (in chung, 1968), Bầy ong trong đêm sâu (1993), Hồn Trương Ba, da hàng thịt (1981), Mùa hè đang đến (1983)…

b. Tác phẩm

- Bài thơ được in trong tập “Mây trắng của đời tôi” (1989).

2. Nhắc lại kiến thức bài học

a. Thể thơ

- Bài thơ được viết theo thể thơ tám chữ.

+ Thể thơ tám chữ được xác định dựa vào số chữ (tiếng) trong mỗi dòng thơ.

+ Các dòng thơ thường được ngắt nhịp một cách linh hoạt. 

+ Số lượng dòng không hạn chế.

+ Được chia thành khổ (mỗi khổ 4 dòng).

+ Sử dụng vần chân (sẫm – đẫm; nắng – trắng; ta – già…).

+ Gieo vần liền hoặc vần cách. 

b. Chủ đề của bài thơ

Chủ đề của bài thơ được xác định thông qua: nhan đề và đặc trưng thể loại của bài thơ. 

* Nhan đề bài thơ: Tiếng Việt

- Nhan đề ngắn gọn, xúc tích, nêu bật được chủ đề chính của bài thơ: viết về chủ đề tiếng nói của dân tộc Việt Nam – tiếng Việt.

- Nhan đề gợi ra ngôn ngữ dân tộc, bao trọn hồn cốt dân tộc Việt Nam qua hàng ngàn năm.

* Đặc trưng thể loại

- Mạch cảm xúc: bài thơ là tiếng nói ngợi ca tiếng Việt – ngôn ngữ mẹ đẻ của dân tộc Việt Nam. Tiếng Việt có một bản sắc đẹp đẽ, mang đậm dấu ấn đời sống, mang một sắc thái riêng, độc đáo, thể hiện được trí tuệ dân gian và thể hiện mọi cung bậc suy nghĩ tình cảm của con người Việt Nam. 

- Bố cục bài thơ:

+ Phần 1 (Từ đầu đến “tiếng Việt như rừng”): Hình ảnh, âm thanh cuộc sống mà tiếng nói của con người đã hòa quyện trong đó.

 + Phần 2 (Tiếp đến “những con đường”): Những hình ảnh làm nổi bật vẻ đẹp của tiếng Việt.

 + Phần 3 (Tiếp đến “dân tộc Việt”): Sức mạnh trường tồn và sự lan tỏa của tiếng Việt.

 + Phần 4 (Còn lại): Cách nhà thơ thể hiện tình cảm đối với tiếng Việt.

- Hình ảnh thơ: 

+ Cụ thể hóa hình ảnh “Tiếng Việt”:

• Tiếng mẹ gọi.
• Tiếng kéo gỗ.
• Tiếng gọi đò.
• Tiếng cha dặn.
• Tiếng mưa.
• Câu hát lời ru “rung rinh nhịp đập trái tim”.
•  Những hình ảnh gần gũi, thân thiết nhất đối với mỗi người. 
•  Là thứ tiếng lấp lánh giọt mồ hôi mặn chát, những giọt nước mắt cay đắng và cả những tâm tình sâu lắng, ngọt ngào, say đắm.

+ Hình ảnh cuộc sống sinh hoạt, gần gũi: 

• Hoàng hôn khói sẫm.
• Cánh đồng xa cò trắng.
• Con nghé trên lưng bùn.
• Gió thổi giữa cau tre.
• Bờ tre, gốc rạ, dòng sông.

+ Hình ảnh cuộc sống lao động sôi nổi, nhiệt thành:

Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa

Óng tre ngà và mềm mại như tơ.

•  Hình ảnh: “đất cày”, “lụa”, “tre ngà”, “tơ”: gần gũi, quen thuộc, mang đậm bản sắc dân tộc.
•  Một sự phát hiện, đúc kết sâu sắc về đặc trưng tiếng nói, bản sắc dân tộc.

+ Tiếng Việt là nhân chứng lịch sử:

• Mị Châu quỳ lạy cha già.
• Thành Nguyễn Du vằng vặc nỗi thương đời.
•  Đi qua những thăng trầm của đời người, tiếng Việt vẫn lấp lánh, sáng trong. 
•  Tiếng Việt là sự chuyển lưu, tiếp nối, gìn giữ, bổ sung của nhiều thế hệ, vì thế nó là tài sản vô giá của dân tộc. 
•  Tiếng Việt mãi là công cụ gắn kết những con người Việt lại với nhau trên tinh thần hòa hợp dân tộc chân thành thực sự.

3. Tổng kết

a. Nội dung

- Bài thơ đã ngợi ca sự giàu đẹp của tiếng Việt: vừa giản dị, mộc mạc, vừa phong phú, sâu sắc. Tiếng Việt có sức sống mạnh mẽ, thẫm đẫm vẻ đẹp linh hồn dân tộc, có giá trị bồi đắp tâm hồn, tình yêu dân tộc. 

- Bằng lời thơ chân thành, hình ảnh thơ giàu giá trị biểu cảm, Lưu Quang Vũ đã thể hiện tình yêu, niềm tự hào, sự trân trọng đối với tiếng Việt thiêng liêng.

b. Nghệ thuật

- Thể thơ tám chữ.

- Nhịp điệu thơ chậm rãi, nhẹ nhàng. 

- Sự kết hợp các biện pháp tu từ: so sánh,  ẩn dụ câu hỏi tu từ; kết hợp hài hòa giữa tự sự và trữ tình; các từ ngữ, hình ảnh quen thuộc, dân dã.

- Tứ thơ hay gần gũi nhưng không kém phần sáng tạo.