BÀI 8. HAI TAY XÂY DỰNG MỘT SƠN HÀ

VĂN BẢN. CẢNH RỪNG VIỆT BẮC

I. HƯỚNG DẪN ĐỌC   

Câu 1: Phân tích khung cảnh thiên nhiên và bức tranh sinh hoạt trong sáu dòng thơ đầu.

Soạn rút gọn:

a. Hai câu đầu:

Cảnh rừng Việt Bắc thật là hay,

Vượn hót chim kêu suốt cả ngày

Ngay từ mở đầu bài thơ, Bác đã reo lên trước vẻ đẹp của thiên nhiên nơi núi rừng kì vĩ: “Cảnh rừng Việt Bắc thật là hay”. Nhưng cái hay, cái đẹp ấy không phải cái gì xa vời mà được miêu tả trông thật gần gũi và tươi sáng. Thể hiện sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên, nói lên tình yêu tha thiết với thiên nhiên, cảnh vật.

b. Hai câu tiếp theo:

Khách đến thì mời ngô nếp nướng,

Săn về thường chén thịt rừng quay,

Hình ảnh cho thấy một cuộc sống nơi đây rất bình dị, gần gũi, thể hiện sự giản dị trong ăn uống, sinh hoạt hằng ngày của Bác. Thức ăn tuy đạm bạc, thô sơ, không cầu kì nhưng vẫn thể hiện được ở đó một tinh thần lạc quan, sự mặn nồng, tha thiết, chứa chan tình người, tình đồng chí đồng đội. Mở ra một bức tranh thật bình yên nơi núi rừng nhưng cũng thật hiểm trở.

c. Hai câu tiếp theo

Non xanh, nước biếc tha hồ dạo,

Rượu ngọt, chè tươi mặc sức say.

Đây là sự tiếp nối hai câu luận, thông qua đó ta càng thấy cảnh với người, thực tại gần lại nhau, hòa quyện vào nhau. 

→ Khung cảnh thiên nhiên cùng cuộc sống đơn giản nhưng nồng hậu, vào hoàn cảnh khó khăn trong kháng chiến lúc bấy giờ cho ta thấy được một ý chí vững vàng luôn tiềm ẩn trong người chiến sĩ cách mạng ấy. 

Câu 2: Xác định chủ thể trữ tình trong bài thơ và cho biết dựa vào đâu để bạn xác định như vậy.

Soạn rút gọn:

• Chủ thể trữ tình trong bài thơ: Tác giả - Hồ Chí Minh. Dựa vào nội dung của bài thơ và nhìn nhận, đặt trong bối cảnh lịch sử, văn hóa, người sáng tác để xác định như vậy.

Câu 3: Bài thơ đã đáp ứng yêu cầu về thể thơ như thế nào? Các yếu tố hình thức (từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ, vần, nhịp) có tác dụng gì trong việc thể hiện chủ đề, thông điệp của bài thơ?

Soạn rút gọn:

• Thể thơ thất ngôn bát cú.

+ Cách gieo vần: vần chân cách “ay"

+ Cảnh rừng Việt Bắc được miêu tả qua những hình ảnh sau: "Vượn hót chim kêu; non xanh, nước biếc; rượu ngọt, chè tươi; trăng, hạc, xuân".

+ Biện pháp tu từ liệt kê, được thể hiện qua cách tác giả liệt kê các hình ảnh miêu tả vẻ đẹp nơi núi rừng Việt Bắc: "Vượn hót chim kêu; non xanh, nước biếc; rượu ngọt, chè tươi; trăng, hạc, xuân".

• Tác dụng: Biện pháp liệt kê nhấn mạnh rằng nơi núi rừng Việt bắc có rất nhiều cảnh đẹp trù phú, thú vị. Thể hiện tình yêu thiên nhiên, sự gắn bó với thiên nhiên của Bác Hồ.

Câu 4: Tìm hiểu hoàn cảnh sáng tác của bài thơ. Cho biết hoàn cảnh ấy đã giúp bạn hiểu thêm điều gì về thông điệp từ bài thơ và tâm hồn, cốt cách của nhà thơ Hồ Chí Minh.

Soạn rút gọn:

Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ Cảnh rừng Việt Bắc được Bác Hồ viết vào mùa xuân năm 1947, sau một năm quân ta tạm rút khỏi thủ đô Hà Nội để lên núi rừng bạt ngàn Việt Bắc, lập căn cứ làm cuộc trường kỳ kháng chiến thần thánh chín năm chống thực dân Pháp. Đây là lần thứ hai, Bác Hồ và Trung ương Đảng sống, làm việc tại căn cứ địa Việt Bắc để lãnh đạo cách mạng.

Chính từ hoàn cảnh ấy khiến ta càng hiểu sâu sắc hơn về tấm lòng của Bác Hồ, luôn một lòng vì nước, vì dân. Lí tưởng cách mạng của Người là giải phóng đất nước, giải phóng nhân dân ra khỏi ách thống trị của thực dân Pháp. 

Câu 5: Nêu một số điểm tương đồng/ khác biệt về nội dung/ hình thức nghệ thuật giữa hai bài thơ Cảnh rừng Việt Bắc và Rằm tháng Giêng.

Soạn rút gọn:

- Những nét tương đồng: 

+ Cả hai đều được sáng tác và lấy cảm hứng từ sự rung động của con người trước vẻ đẹp thiên nhiên vùng Tây Bắc trữ tình.

+ Miêu tả những hình ảnh độc đáo bộc lộ tình yêu thiên nhiên và đất nước của tác giả

+ Con người không hề đơn độc mà luôn hòa hợp với thiên nhiên, dù ở hoàn cảnh chiến tranh gay go ác liệt, nhưng tâm hồn con người vẫn luôn hướng tới những điều tốt đẹp nhất.

- Những nét riêng biệt:

+ Thể thơ: Bài “Rằm tháng Giêng" viết thể thất ngôn tứ tuyệt; “Cảnh rừng Việt Bắc" viết theo thể thất ngôn bát cú.

+ Bài thơ “Cảnh rừng Việt Bắc": thể hiện sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người. 

+ Bài thơ “Rằm tháng giêng” lại là bức tranh đầy sắc xuân và tâm trạng say mê thưởng thức vẻ đẹp trời xuân của nhà thơ, nhà thơ cùng đồng chí của mình bàn việc quân ở khung cảnh sông nước nơi Việt Bắc.