BÀI 3. SƠ LƯỢC VỀ BẢNG TUẦN HOÀN CÁC NGUYÊN TỐ HOÁ HỌC 

MỞ ĐẦU

Câu hỏi: Trò chơi: Ai nhanh hơn?

Hãy sắp xếp những tấm thẻ vào các ô trong bảng dưới đây theo quy luật nhất định.

Hãy cho biết các tấm thẻ được sắp xếp theo quy luật nào theo hàng và theo cột. Tương tự như vậy, có thể sắp xếp các nguyên tố hóa học theo quy luật vào một bảng được không?

Giải nhanh:

• Coi các chấm đỏ là electron ở lớp ngoài cùng.
• Xét cột 1, (2) và (12) có cùng chấm đỏ, kích thước tăng dần.
• Xét hàng 1, (2) và (10) có cùng kích thước, số chấm đỏ tăng dần.

=> Quy luật: 

• Trong cùng 1 cột: Các nguyên tử có electron ở lớp ngoài cùng bằng nhau, kích thước nguyên tử tăng dần.
• Trong cùng 1 hàng: Các nguyên tử có kích thước bằng nhau, số electron ở lớp ngoài cùng tăng dần.

I. NGUYÊN TẮC SẮP XẾP CÁC NGUYÊN TỐ HÓA HỌC TRONG BẢNG TUẦN HOÀN

Câu 1: Cho biết số đơn vị điện tích của hạt nhân của mỗi nuyên tử C, Si, O, P, N, S lần lượt là 6,14,8,15,7,16. Hãy sắp xếp các nguyên tố trên theo chiều điện tích hạt nhân tăng dần từ trái sang phải và từ trên xuống dưới.

Giải nhanh:

II. CẤU TẠO BẢNG TUẦN HOÀN

1. Ô nguyên tố

Câu 2: Hình 3.1 cho biết các thông tin gì về nguyên tố carbon?

Giải nhanh:

• Kí hiệu hóa học: C
• Tên nguyên tố: Carbon
• Số hiệu nguyên tử của carbon là 6
• Khối lượng nguyên tử carbon: 12

Câu hỏi 1: Hãy tìm nguyên tố hóa học có số thứ tự lần lượt là 16 và 20 trong bảng tuần hoàn. Đọc tên hai nguyên tố. Hãy cho biết số hiệu nguyên tử, kí hiệu hóa học và khối lượng nguyên tử của hai nguyên tố đó 

Giải nhanh:

• Nguyên tố có số thứ tự 16 là Sulfur (S): Số hiệu nguyên tử = số thứ tự là 16, khối lượng nguyên tử là 32.
• Nguyên tố có số thứ tự 20 là Calcium (Ca): Số hiệu nguyên tử = số thứ tự là 20, khối lượng nguyên tử là 40.

2. Chu kì

Câu 3: Quan sát bảng tuần hoàn, cho biết số hiệu nguyên tử, số lớp electron lần lượt của nguyên tử carbon (C) và nhôm (Al). Hai nguyên tố đó nằm ở chu kì nào trong bảng tuần hoàn?

Giải nhanh:

• Nguyên tố carbon có số hiệu nguyên tử là 6, nằm ở chu kì 2 → có 2 lớp electron.
• Nguyên tố nhôm có số hiệu nguyên tử là 13, nằm ở chu kì 3 → có 3 lớp electron.

Câu hỏi 2: Nguyên tố X có số thứ tự 15 trong bảng tuần hoàn. Hãy cho biết nguyên tố đó ở chu kì nào và có mấy lớp electron

Giải nhanh:

Nguyên tố đó nằm ở chu kì 3 và có 3 lớp electron.

Câu hỏi 3: Dựa vào hình 3.4, hãy cho biết một số thông tin về nguyên tố natri và argon (số hiệu nguyên tử, điện tích hạt nhân, số lớp electron, chu kì, số electron ở lớp ngoài cùng)

Giải nhanh:

• Xét mô hình nguyên tử natri: Số hiệu nguyên tử là 11, điện tích hạt nhân là +11, chu kì 3, có 1 electron ở lớp ngoài cùng.
• Xét mô hình nguyên tử argon: Số hiệu nguyên tử là 18, điện tích hạt nhân là +18, chu kì 3, có 8 electron ở lớp ngoài cùng.

Câu hỏi 4: Nguyên tố X tạo nên chất khí duy trì sự hô hấp của con người và có nhiều trong không khí. Hãy cho biết tên của nguyên tố X. Nguyên tố X nằm ở ô nào và chu kì nào trong bảng tuần hoàn.

Giải nhanh:

Nguyên tố X là oxygen: nằm ở ô số 8, hàng số 2 → thuộc chu kì 2.

3. Nhóm

Câu 4: Quan sát hình 3.5 và bảng tuần hoàn, hãy cho biết số electron lớp ngoài cùng của nguyên tử Li (lithium) và Cl (chlorine). Hai nguyên tố đó nằm ở nhóm nào trong bảng tuần hoàn?

Giải nhanh:

• Nguyên tử lithium: có 1 electron ở lớp vỏ ngoài cùng → Thuộc nhóm IA
• Nguyên tử chlorine: có 7 electron ở lớp vỏ ngoài cùng → Thuộc nhóm VIIA

Câu hỏi 5: Cho các nguyên tố có số thứ tự lần lượt là 9, 18 và 19. Số electron lớp ngoài cùng của mỗi nguyên tố trên là bao nhiêu? Cho biết mỗi nguyên tố nằm ở nhóm nào và đó là kim loại, phi kim hay khí hiếm

Giải nhanh:

• Xét nguyên tố có STT 9: Có 7 electron ở lớp vỏ ngoài cùng và thuộc phi kim hoạt động mạnh.
• Xét nguyên tố có STT 18: Có 8 electron ở lớp vỏ ngoài cùng và là khí hiếm.
• Xét nguyên tố có STT 19: Có 1 electron ở lớp vỏ ngoài cùng thuộc kim loại hoạt động mạnh.

III. VỊ TRÍ CỦA CÁC NGUYÊN TỐ KIM LOẠI, PHI KIM VÀ KHÍ HIẾM TRONG BẢNG TUẦN HOÀN

Câu 5: Quan sát bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học, hãy cho biết vị trí của các nguyên tố kim loại, phi kim và khí hiếm

Giải nhanh:

• Kim loại: nằm ở phía bên trái và góc dưới bên phải của bảng tuần hoàn.
• Phi kim: nằm ở phía trên, bên phải của bảng tuần hoàn.
• Khí hiếm: tất cả các nguyên tố nằm trong nhóm VIIIA.

Câu hỏi 6: Nguyên tố X nằm ở chu kì 2, nhóm VA trong bảng tuần hoàn. Hãy cho biết một số thông tin của nguyên tố X (tên nguyên tố, kí hiệu hóa học, khối lượng nguyên tử), vị trí ô của nguyên tố trong bảng tuần hoàn. Nguyên tố đó là kim loại, phi kim hay khí hiếm?

Giải nhanh:

Nguyên tố X là phosphorus (P) là phi kim, khối lượng nguyên tử là 31, số hiệu nguyên tử là 15.

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Hãy tự thiết kế bảng tuần hoàn với 3 chu kì và 8 nhóm bằng các tấm thẻ (bìa) cho 18 nguyên tố có số thứ tự từ 1 đến 18 với các thông tin mà em  

Giải nhanh: