BÀI 2: SỐNG CÙNG KÍ ỨC CỦA CỘNG ĐỒNG

ĐỌC HIỂU: ĐĂM SĂN CHIẾN THĂNG MTAO MXÂY

TRƯỚC KHI ĐỌC

Hãy nhớ lại một vài nhân vật lịch sử hoặc nhân vật văn học thường được mọi người gọi là anh hùng và cho biết do đâu mà họ được tôn xưng như thế?

Soạn rút gọn:

• Những nhân vật được gọi là anh hùng:

• Nhân vật lịch sử: Hồ Chí Minh, Đinh Tiên Hoàng…

• Nhân vật văn học: Thánh Gióng, Sơn Tinh…

• Họ được tôn sùng là những vị anh hùng vì họ có công với cộng đồng, có những đóng góp và giúp đỡ con người trở nên tốt đẹp hơn. Từ đó nhận được sự tin yêu, quý mến và kính trọng.

ĐỌC VĂN BẢN

Câu 1: Lời văn ở đoạn này gắn với truyện hay với kịch?

Soạn rút gọn:

Lời văn ở đây gần với kịch vì:

- Chủ yếu là cuộc hội thoại kèm miêu tả cuộc xung đột giữa hau nhân vật Đăm Săn, Mtao Mxây

- Những hành động của nhân vật đều lần lượt được thể hiện qua lời đối thoại

Câu 2: Lưu ý những hình ảnh được sử dụng để miêu tả Đăm Săn. Những hình ảnh đó có điểm gì độc đáo?

Soạn rút gọn: 

Tác giả sử dụng những hình ảnh thiên nhiên để miêu tả những bước di chuyển của Đăm Săn: gió, câu cối, đồi núi. Những hình ảnh được sử dụng chủ yếu mang yếu tố kì ảo nhằm nhấn mạnh, nổi bật sức mạnh hùng vĩ của nhân vật Đăm Săn.

Câu 3: Chú ý sự xuất hiện của cụm từ “bà con xem...” và ý nghĩa, tác dụng của nó trong lời kể.

Soạn rút gọn: 

- Làm cho độc giả và tác giả trở nên gần gũi hơn, mang cảm hứng giao tiếp. Cảm giác như tác giả hay nhân vật đang nói với người đọc.

- Giúp câu chuyện tăng tính khách quan, chân thực

- Giúp làm nổi bật đặc trưng của sử thi

- Thể hiện thái độ tôn trọng người nghe của người kể chuyện

- Cách xưng hô chân chất, mộc mạc, giản dị.

Câu 4: Cảnh tiệc tùng trong đoạn này được miêu tả qua lời của ai? Điều đó giúp ích gì trong việc thể hiện hình tượng nhân vật Đăm Săn?

Soạn rút gọn:

- Cảnh tiệc tùng được miêu tả qua lời của người một người kể chuyện (già làng, trưởng bản – những người đứng đầu buôn làng).

- Từ đó, hình ảnh của Đăm Săn hiện lên trong lòng bà con: mạnh mẽ, đầy ngưỡng mộ và yêu quý. Một vị tù trưởng xứng đáng, hợp lòng dân.

Câu 5: Việc miêu tả ngoại hình nhân vật Đăm Săn có gì khác thường và có tác dụng như thế nào?

Soạn rút gọn:

- Ngoại hình Đăm Săn được miêu tả với những hình ảnh vượt xa khả năng của người thường: “bắp chân to bàng xà ngang, bắp đùi to bằng ống bễ, sức chàng ngang sức voi đự…”.

→ Lối nói quá cùng biện pháp tu từ so sánh đã khắc họa hình ảnh nhân vật Đăm Săn phi thường, khỏe mạnh, cường tráng khác với cách miêu tả ngoại hình của một người bình thường. Đồng thời bộc lộ thái độ ngưỡng vọng, ca ngợi Đăm Săn

SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Tóm tắt các sự kiện chính trong văn bản trên.

Soạn rút gọn:

Các sự kiện chính trong văn bản bao gồm:

- Sự kiện 1: Hơ Nhị - vợ Đăm Săn bị Mtao Mxây bắt cóc. Biết tin, Đăm Săn cùng dân làng kéo đến nhà Mtao Mxây để cứu vợ mình.

- Sự kiện 2: Đăm Săn đưa ra lời thách thức với Mtao Mxây. Lúc đầu, thái độ của Mtao Mxây rất hống hách, ngạo mạn. Tuy nhiên, khi thấy sự quyết tâm ngày càng mạnh cùng những lời dọa nạt sẽ phá nhà mình của Đăm Săn, hắn ta trở nên run sợ.

- Sự kiện 3: Cuộc đọ đao của Đăm Săn và Mtao Mxây diễn ra. Mtao Mxây rung khiên múa, tiếng kêu lạch xạch như quả mướp khô. Ngược lại, Đăm Săn mỗi lần rung khiên thì vượt một đồi tranh, một đồi lồ ô, chạy nhanh vun vút.

- Sự kiện 4: Khi đã thấm mệt, Mtao Mxây bảo Hơ Nhị quăng cho miếng trầu nhưng Đăm Săn đã đớp được và sức mạnh càng nhân lên.

- Sự kiện 5: Đăm Săn dùng cây giáo thần của mình đâm Mtao Mxây nhưng mãi không thủng. Khi chàng vừa chạy vừa ngủ thì được ông Trời báo mộng dùng cái chày mòn ném vào tai địch.

- Sự kiện 6: Đăm Săn nghe lời làm theo, kết quả Mtao Mxây thất bại.

- Sự kiện 7: Sau khi giành được chiến thắng, Đăm Săn thu về bao nhiêu của cải, cùng bản làng mở tiệc ăn mừng suốt mùa khô.

Câu 2: Đăm Săn đã gặp khó khăn gì vào thời điểm cuối cuộc giao chiến với Mtao Mxây? Nhờ đâu mà chàng vượt qua được khó khăn ấy để giành chiến thắng?

Soạn rút gọn:

- Khó khăn của Đăm Săn:

• Chàng dùng cây giáo thần của mình nhằm vào đùi và người của Mtao Mxây nhưng không thủng 

• Đăm Săn thấm mệt vừa chạy vừa ngủ 

• Chàng giành chiến thắng nhờ vào sự giúp đỡ của ông Trời:

• Khi vừa chạy vừa ngủ, chàng nằm mơ thấy ông Trời mách rằng hãy lấy một cái chày mòn ném vào vành tai kẻ địch.

• Đăm Săn bừng tỉnh, thực hiện đúng theo lời dặn cảu ông Trời và giành chiến thắng

Câu 3: Đăm Săn mà Mtao Mxây đều là những tù trưởng tài giỏi, nhưng văn bản trên đã cho thấy, người xứng đáng được xem là anh hùng của cộng đồng chỉ có thể là Đăm Săn. Hãy so sánh hai nhân vật để làm rõ điều đó.

Soạn rút gọn:

Câu 4: Trong sử thi, lời nói của nhân vật thường được góp phần quan trọng trong việc thể hiện tính cách, vị thế xã hội của mình. Hãy chọn và phân tích một số lời thoại của Đăm Săn trong văn bản trên để làm rõ điều đó.

Soạn rút gọn:

• Một số lời thoại thể hiện tính cách và vị thế xã hội của Đăm Săn:

• “Ơ diêng, ơ diêng, xuống đây! Ta thách ngươi đọ đao với ta đấy”

→ Đăm Săn là một tù trưởng bản lĩnh, gan dạ, chính trực, bình tĩnh, không hề không hề run sợ của Đăm Săn khi thách đấu Mtao Mxây

• “Sao ta lại đâm ngươi khi đang đi xuống nhỉ? Ngươi xem, đến cả con lợn nái của nhà ngươi dưới đất, ta cũng không thèm đâm nữa là”

→ Thể hiện Đăm Săn là một người hào sảng, chính trực không hề thích trò đánh lén. Việc nhắc đến con lợn nái cũng là một việc mỉa mai Mtao Mxây vô cùng khéo, chứng tỏ Đăm Săn rất thông minh.

• “Sao ngươi lại chém cái chão cột trâu? Còn khoe chân ta, ngươi dành làm gì?” 

→ Thể hiện thái độ coi thường sức mạnh của Đăm Săn dành cho Đăm Săn và Mtao Mxây.

Câu 5: Cho biết:

a. Tác dụng của nói quá và cách ví von trong văn bản; nhận xét về ngôn ngữ sử thi.

b. Cụm từ “bà con xem...” trong văn bản trên là lời của ai hướng đến ai? Theo bạn, việc sử dụng những cụm từ như thế trong văn bản sử thi có tác dụng gì?

Soạn rút gọn:

a) - Trong văn bản này, tác giả sử dụng nhiều biện pháp nói quá để miêu tả nhân vật. Đây là một đặc trưng của thể loại sử thi, sử dụng những hình ảnh vĩ đại, hoành tráng để miêu tả con người, nhất là những người anh hùng

 Ví dụ: “Chàng múa trên cao. gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc” → nhấn mạnh, làm nổi bật tài năng phi thường, sức mạnh như vũ bão của tù trưởng Đăm Săn.

- Ngôn ngữ sử thi khá giản dị, hàm súc, bộc lộ rõ tính hào hùng; đôi khi có vần, có nhịp như những bài thơ (“Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc”); sử dụng những từ ngữ địa phương mang đậm không gian sử thi Tây Nguyên (ché rượu, khiên, diêng, cồng hlong ...).

b) - Cụm từ ''bà con xem…'' được lặp lại nhiều lần trong văn bản. Nhằm thu hút sự chú ý và thể hiện sự gần gũi, thân thuộc như đang giao tiếp.

- Việc sử dụng những cụm từ như vậy trong văn bản sử thi nhằm:

• Giúp câu chuyện tăng tính khách quan, chân thực.

• Giúp làm nổi bật đặc trưng của sử thi.

• Giúp người nghe chú ý vào vấn đề mình đang nói.

• Tìm sự đồng điệu giữa người kể và người nghe về câu chuyện sử thi ấy.

Câu 6: Cảnh tiệc tùng và hình ảnh Đăm Săn ở nửa sau của văn bản gợi cho bạn suy nghĩ gì về phong tục và không khí hội hè của người Ê-đê?

Soạn rút gọn:

Qua hình ảnh Đăm Săn ở nửa sau của văn bản, ta có thể thấy không khí hội hè của người Ê-đê diễn ra trong thời gian khá dài cùng những phong tục độc đáo. Tất cả mọi người trong bản tập trung về một nơi, ăn mừng chiến thắng cùng nhau, góp công, góp sức và góp của. Thể hiện một không khí lễ hội từng bừng, mang sức mạnh của dân tộc và sự gắn bó của cộng đồng dân tộc Ê-đê và đặc biệt họ kính trọng, biết ơn, tôn thờ người tù trưởng có tâm có tài như Đăm Săn.

Câu 7: Có người cho rằng văn bản Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây có đủ yếu tố của truyện, kịch và thơ. Cho biết ý kiến của bạn về nhận định trên.

Soạn rút gọn:

Nhận định đúng. Bởi vì:  

- Ngôn ngữ trong sử thi, cụ thể là tác phẩm Đăm Săn chiến thắng Mtao Mxây là sử dụng ngôn ngữ kịch, phóng đại, miêu tả theo trình tự các hành động của nhân vật.

- Yếu tố kịch: văn bản chủ yếu là cuộc hội thoại giữa hai nhân vật chính là Đăm Săn và Mtao Mxây; các lời thoại cũng được phân chia rõ ràng theo tên nhân vật.

-  Yếu tố truyện: văn bản có cốt truyện và kết quả rõ ràng, lời dẫn trong tác phẩm cũng như đang kể lại câu chuyện vậy.

- Chất thơ: hình ảnh Đăm Săn đấu với Mtao mxây và hình ảnh bữa tiệc sau chiến thắng. Được miêu tả sống động hơn. Đây cũng là một yếu tố hay thấy của thơ ca