BÀI 8. CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945

MỞ ĐẦU

Năm 1941, Đảng Cộng sản Đông Dương nhận định: "Trong lúc này quyền lợi của bộ phận, của giai cấp phải đặt dưới sự sinh tử, tồn vong của quốc gia, của dân tộc. Trong lúc này nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng, không đòi được độc lập, tự do cho toàn thể dân tộc, thì chẳng những toàn thể quốc gia dân tộc còn chịu mãi kiếp ngựa trâu, mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại được".

(Văn kiện Đảng toàn tập, Tập 7, NXB Chính trị quốc gia, 2000, tr. 113)

Theo em, vấn đề “sinh tử, tồn vong của quốc gia, của dân tộc” trong giai đoạn lịch sử này là gì? Đảng Cộng sản Đông Dương đã lãnh đạo nhân dân Việt Nam giải quyết vấn đề đó như thế nào?

Giải rút gọn:

- Trong giai đoạn này, Việt Nam đối mặt với nguy cơ sinh tử, tồn vong do sự áp đặt của Nhật và Pháp, khi dân tộc bị bóc lột. 

- Để giải quyết vấn đề này:

+ Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo nhân dân thành lập Mặt trận dân tộc thống nhất, gọi là Việt Minh. 

+ Hội nghị quyết định sử dụng cờ đỏ sao vàng năm cánh làm biểu tượng, với quyết tâm rằng đó sẽ là cờ của Tổ quốc khi giành được chính quyền.

1. TÌNH HÌNH VIỆT NAM DƯỚI ÁCH THỐNG TRỊ CỦA PHÁP – NHẬT BẢN

Câu hỏi: Nêu nét chính về tình hình Việt Nam dưới ách thống trị của thực dân Pháp và quân phiệt Nhật Bản

Giải rút gọn:

- Tháng 9/1940, quân Nhật tiến đánh Việt Nam, chiếm Lạng Sơn và toàn bộ Đông Dương. Pháp đầu hàng, kết hợp với Nhật bóc lột nhân dân. 

- Cả hai quốc gia phát xít hóa bộ máy cai trị, đàn áp phong trào cách mạng. Trong khi đó, Pháp thực hiện chính sách kinh tế chỉ huy và tăng thuế, Nhật buộc nhân dân nhổ lúa, thu mua với giá rẻ, gây nạn đói nghiêm trọng ở Bắc Kì và Bắc Trung Kì từ cuối năm 1944 đến đầu năm 1945.

2. CÔNG CUỘC CHUẨN BỊ TIẾN TỚI KHỞI NGHĨA GIÀNH CHÍNH QUYỀN TRONG TOÀN QUỐC

Câu hỏi: Khai thác thông tin và tư liệu trong mục, hãy cho biết nội dung chuyển hướng chiến lược cách mạng của Đảng Cộng sản Đông Dương trong những năm 1939 – 1941 là gì? Lấy dẫn chứng từ tư liệu 1 để chứng minh.

Giải rút gọn:

- Nội dung chuyển hướng chiến lược cách mạng của Đảng Cộng sản Đông Dương trong những năm 1939 – 1941 là: đánh đổ đế quốc Pháp và tay sai để giành độc lập, giải quyết vấn đề dân tộc trong phạm vi từng nước Đông Dương, chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang và dự báo thời cơ của cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền.

- Dẫn chứng từ tư liệu 1: Nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam lúc này là giải phóng dân tộc, không phải là cách mạng tư sản dân quyền, mà là cuộc cách mạng giải phóng dân tộc.

Câu hỏi: Công cuộc chuẩn bị lực lượng diễn ra và đạt được kết quả như thế nào?

Giải rút gọn:

- Ngày 19/5/1941, Mặt trận Việt Minh ra đời, tổ hợp các tổ chức quần chúng được gọi là Hội Cứu quốc. Dưới ngọn cờ Việt Minh, quần chúng, đặc biệt là ở Cao Bằng, tham gia vào các hội Cứu quốc, chuẩn bị cho cuộc Tổng khởi nghĩa vũ trang. 

- Ngày 22/12/1944, Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân được lập tại Cao Bằng theo chỉ thị của Hồ Chí Minh và ngay sau đó đã đánh thắng hai trận liên tiếp tại Phay Khắt và Nà Ngần.

Câu hỏi: Cao trào kháng Nhật cứu nước và những hoạt động chuẩn bị cuối cùng tiến tới tổng khởi nghĩa giành chính quyền diễn ra như thế nào?

Giải rút gọn:

- Ngày 12/3, Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương ra chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, kêu gọi cao trào “Kháng Nhật cứu nước”, làm tiền đề cho cuộc tổng khởi nghĩa. 

- Ngày 15/4/1945, Hội nghị Quân sự cách mạng Bắc Kì thống nhất Cứu quốc quân và Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân thành Việt Nam Giải phóng quân, xây dựng căn cứ địa kháng Nhật. 

- Tháng 5/1945, Hồ Chí Minh ra chỉ thị thành lập Khu giải phóng Việt Bắc tại Tân Trào.

3. DIỄN BIẾN CHÍNH CỦA CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 VÀ SỰ RA ĐỜI CỦA NƯỚC VIỆT NAM DÂN CHỦ CỘNG HOÀ

Câu hỏi 1: Hãy trình bày diễn biến chính của Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945.

Giải rút gọn:

-14/8: Đảng và tổ chức Việt Minh ở nhiều địa phương khởi nghĩa giành chính quyền. 

- 16/8: Võ Nguyên Giáp chỉ huy đơn vị Giải phóng quân từ Tân Trào tiến đánh thị xã Thái Nguyên. 

- 18/8: Nhân dân ở Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Quảng Nam giành chính quyền sớm nhất. 

- 19/8: Tại Hà Nội, cuộc khởi nghĩa giành thắng lợi với sự hỗ trợ của các đội tự vệ. 

- 23/8: Hàng vạn nhân dân ở Huế biểu tình, chiếm các công sở, giành chính quyền. 

- 25/8: Cuộc khởi nghĩa ở Sài Gòn giành thắng lợi, hàng chục vạn người tham gia cuộc mít tinh. 

- 28/8: Đồng Nai Thượng và Hà Tiên là 2 tỉnh cuối cùng giành được chính quyền.

Câu hỏi 2: Theo em, sự nhạy bén, sáng suốt của Đảng Cộng sản Đông Dương và Tổng bộ Việt Minh trong lãnh đạo Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 được thể hiện qua những sự kiện nào?

Giải rút gọn:

- Trong giai đoạn 1939 - 1941, Đảng đã nhanh chóng chuyển hướng chiến lược cách mạng.

- Thành lập Mặt trận Việt Minh từ các tổ chức quần chúng, gọi là “Hội cứu quốc”.

- Xây dựng căn cứ cách mạng ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn.

- Nắm bắt thời cơ: Khi Nhật - Pháp bắn nhau (9/3/1945), Đảng đã tổ chức Hội nghị mở rộng để dự đoán và tạo một thời cơ "vàng" cho cuộc khởi nghĩa. Xác định rõ thời điểm và phạm vi khởi nghĩa.

Câu hỏi 1: Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời như thế nào?

Giải rút gọn:

- Ngày 25/8/1945, Hồ Chí Minh cùng Trung ương Đảng và Uỷ ban Dân tộc giải phóng Việt Nam trở về Hà Nội từ Tân Trào. Hồ Chí Minh soạn thảo Tuyên ngôn Độc lập, chuẩn bị cho ra mắt Chính phủ lâm thời.

- Ngày 2/9, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà trước hàng vạn nhân dân.

Câu hỏi 2: Khai thác tư liệu 3 và hãy xác định nội dung chính của tư liệu

Giải rút gọn:

Nội dung chính của tư liệu là khẳng định quyền tự do và độc lập của dân tộc Việt Nam trước cả nhân dân nội địa và quốc tế. Đây không chỉ là một tuyên ngôn về độc lập, mà còn là một tuyên ngôn về tinh thần yêu chuộng hoà bình của Việt Nam.

4. NGUYÊN NHÂN THẮNG LỢI, Ý NGHĨA LỊCH SỬ CỦA  CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 

Câu hỏi: Hãy nêu nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của Cách mạng tháng Tám năm 1945

Giải rút gọn:

- Nguyên nhân thắng lợi gồm dân tộc kiên cường, Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo sáng tạo, Mặt trận Việt Minh linh hoạt và sự hỗ trợ của Hồng quân Liên Xô và quân Đồng minh. 

- Ý nghĩa lịch sử của thắng lợi này là phá tan ách thống trị của Pháp và Nhật, mở ra kỉ nguyên mới của độc lập và tự do. Đồng thời, nó cũng cổ vũ tinh thần đấu tranh của các dân tộc khác trên thế giới.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu hỏi 1: Lập bảng thống kê về những sự kiện chính trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 (theo gợi ý dưới đây vào vở)

Giải rút gọn:

Câu hỏi 2: Hãy đánh giá vai trò của Đảng Cộng sản Đông Dương trong Cách mạng tháng Tám năm 1945

Giải rút gọn:

- Đảng huấn luyện và chuẩn bị mọi cho nhân dân để sẵn sàng nổi dậy khi thời cơ đến 

- Đảng vận động tầng lớp trung gian, đề ra đường lối chính xác và sẵn sàng dẫn đầu, đảm bảo sử dụng hiệu quả thời cơ cách mạng.

Câu hỏi: Tìm hiểu và chia sẻ thông tin về cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền tháng Tám năm 1945 ở địa phương em (tỉnh hoặc thành phố)

Giải rút gọn:

Khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội vào 19/8/1945: 

- Trước hàng chục ngàn người tập trung, Uỷ ban Khởi nghĩa kêu gọi nổi dậy. -  - Cuộc biểu tình nhanh chóng trở thành cuộc vận động vũ trang chiếm chính quyền, với quần chúng cách mạng và lực lượng tự vệ dẫn đầu. 

- Các công sở quan trọng nhanh chóng rơi vào tay nhân dân, đưa cuộc khởi nghĩa đến thắng lợi toàn vẹn vào cuối ngày.